Nenda kwa yaliyomo

Vita Kuu ya Kwanza ya Dunia : Tofauti kati ya masahihisho

Kutoka Wikipedia, kamusi elezo huru
Content deleted Content added
nyongeza kidogo
No edit summary
Mstari 80: Mstari 80:
Lakini kwa kweli haikuwa vita ya kwanza ya "dunia" maana [[vita ya miaka saba]] ([[1756]]-[[1762]]) ilipigwa pia kwenye mabara yote ya dunia baina ya nchi zenye makoloni hasa Uingereza, Ufaransa na [[Hispania]].
Lakini kwa kweli haikuwa vita ya kwanza ya "dunia" maana [[vita ya miaka saba]] ([[1756]]-[[1762]]) ilipigwa pia kwenye mabara yote ya dunia baina ya nchi zenye makoloni hasa Uingereza, Ufaransa na [[Hispania]].


==Tanbihi==
== Viungo vya nje ==
{{Reflist|25em}}
* [http://www.firstworldwar.com/ Historia ya Vita Kuu ya Kwanza (Kiingereza)]

==Marejeo==
{{Refbegin|30em}}
*{{citation|author-link=American Battle Monuments Commission|title=American Armies and Battlefields in Europe: A History, Guide, and Reference Book|publisher=US Government Printing Office|year=1938|url=http://www.secstate.wa.gov/history/ww1/maps.aspx|oclc=59803706|author=American Battle Monuments Commission}}
*{{citation|title=Army Art of World War I|publisher=[[United States Army Center of Military History]]: Smithsonian Institution, National Museum of American History|year=1993|url=http://www.secstate.wa.gov/history/publications_detail.aspx?p=28|oclc=28608539|author1=}}
*{{citation|last=Bade|first=Klaus J|last2=Brown|first2=Allison (tr.)|title=Migration in European History|series=The making of Europe|location=Oxford|publisher=Blackwell|year=2003|isbn=0-631-18939-4|oclc=52695573}} (translated from the German)
*{{citation|last=Baker|first=Kevin|title=Stabbed in the Back! The past and future of a right-wing myth|periodical=Harper's Magazine|date=June 2006}}
*{{citation|last=Balakian|first=Peter|author-link=Peter Balakian|title=The Burning Tigris: The Armenian Genocide and America's Response|location=New York|publisher=HarperCollins|year=2003|isbn=978-0-06-019840-4|oclc=56822108}}
*{{citation|last=Ball|first=Alan M|title=And Now My Soul Is Hardened: Abandoned Children in Soviet Russia, 1918–1930|location=Berkeley|publisher=University of California Press|year=1996|isbn=978-0-520-20694-6}}, reviewed in {{cite journal|last=Hegarty|first=Thomas J|title=And Now My Soul Is Hardened: Abandoned Children in Soviet Russia, 1918–1930|date=March–June 1998|url=http://www.highbeam.com/doc/1P3-38678108.html|journal=Canadian Slavonic Papers}} (via Highbeam.com)
*{{citation|last=Bass|first=Gary Jonathan|title=Stay the Hand of Vengeance: The Politics of War Crimes Tribunals|publisher=Princeton University Press|location=Princeton, New Jersey|year=2002|pages=424pp|isbn=0-691-09278-8|oclc=248021790}}
*{{citation|last=Blair|first=Dale|title=No Quarter: Unlawful Killing and Surrender in the Australian War Experience, 1915–1918|year=2005|isbn=1-74027-291-9|oclc=62514621|publisher=Ginninderra Press|location=Charnwood, Australia}}
*{{citation|last=Brands|first=Henry William|author-link=H. W. Brands|title=T. R.: The Last Romantic|location=New York|publisher=Basic Books|year=1997|isbn=0-465-06958-4|oclc=36954615}}
*{{citation|last1=Brown|first1=Judith M.|authorlink=Judith M. Brown|year=1994|title=Modern India: The Origins of an Asian Democracy|location=Oxford and New York |publisher=Oxford University Press|isbn=0-19-873113-2}}
*{{citation|last=Chickering|first=Rodger|title=Imperial Germany and the Great War, 1914–1918|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|year=2004|isbn=0-521-83908-4|oclc=55523473}}
*{{citation|last=Clark|first=Charles Upson|title=Bessarabia, Russia and Roumania on the Black Sea|url=http://depts.washington.edu/cartah/text_archive/clark/meta_pag.shtml|publisher=Dodd, Mead|location=New York|year=1927|oclc=150789848}}
*{{citation|last=Cockfield|first=Jamie H|year=1997|title=With snow on their boots : The tragic odyssey of the Russian Expeditionary Force in France during World War 1|publisher=Palgrave Macmillan|isbn=0-312-22082-0}}
*{{citation|last=Conlon|first=Joseph M|url=http://entomology.montana.edu/historybug/TYPHUS-Conlon.pdf|format=PDF|title=The historical impact of epidemic typhus|publisher=Montana State University|accessdate=21 April 2009}}
*{{citation|last=Cook|first=Tim|title=The politics of surrender: Canadian soldiers and the killing of prisoners in the First World War|journal=The Journal of Military History|volume=70|issue=3|year=2006|pages=637–665|doi=10.1353/jmh.2006.0158}}
*{{citation|last=Cross|first=Wilbur L|title=Zeppelins of World War I|publisher=Paragon Press|location=New York|year=1991|isbn=978-1-55778-382-0|oclc=22860189}}
*{{citation|last=Djokić|first=Dejan|title=Yugoslavism : histories of a failed idea, 1918–1992|location=London|publisher=Hurst|year=2003|oclc=51093251}}
*{{citation|last=Doughty|first=Robert A.|year=2005|url=http://books.google.com/books?id=vZRmHkdGk44C|title=Pyrrhic victory: French strategy and operations in the Great War|isbn=978-0-674-01880-8|publisher=Harvard University Press}}
*{{citation|last=Duffy|first=Michael|url=http://www.firstworldwar.com/battles/somme.htm|title=Somme|publisher=First World War.com|accessdate=25 February 2007|isbn=0-297-84689-2}}
*{{citation|last=Dupuy|first=R. Ernest and Trevor N.|title=The Harper's Encyclopedia of Military History, 4th Edition|publisher=Harper Collins Publishers|year=1993|isbn=978-0-06-270056-8}}
* ''Encyclopaedia Britannica'' (12th ed. 1922) comprises the 11th edition plus three new volumes 30-31-32 that cover events since 1911 with very thorough coverage of the war as well as every country and colony. [[s:1922 Encyclopædia Britannica|partly online and list of article titles]]
** [http://books.google.com/books?id=CMYUAAAAQAAJ full text of vol 30 ABBE to ENGLISH HISTORY online free]
** [[commons:Category:1922 Encyclopædia Britannica scans|scans of each page of vol 30-31-32]]
*{{citation|last=Evans|first=David|series=Teach yourself|title=The First World War|location=London|publisher=Hodder Arnold|year=2004|isbn=0-340-88489-4|oclc=224332259}}
*{{citation|last=Evans|first=Leslie|title=Future of Iraq, Israel-Palestine Conflict, and Central Asia Weighed at International Conference|url=http://www.international.ucla.edu/article.asp?parentid=24920|publisher=UCLA International Institute|date=27 May 2005|accessdate=30 December 2008}}
*{{citation|last=Falls|first=Cyril Bentham|authorlink=Cyril Falls|year=1960|title=The First World War|publisher=Longmans|location=London|oclc=460327352|isbn=1-84342-272-7}}
*{{citation|last=Farwell|first=Byron|authorlink=Byron Farwell|year=1989|title=The Great War in Africa, 1914–1918|publisher=W.W. Norton|isbn=978-0-393-30564-7}}
*{{citation|last=Ferguson|first=Niall|author-link=Niall Ferguson|title=The Pity of War|year=1999|publisher=Basic Books|location=New York|isbn=0-465-05711-X|oclc=41124439|pages=563pp}}
*{{citation|last=Ferguson|first=Niall|title=The War of the World: Twentieth-Century Conflict and the Descent of the West|location=New York|publisher=Penguin Press|year=2006|isbn=1-59420-100-5}}
*{{citation|last=Fortescue|first=Granville Roland|author-link=Granville Roland Fortescue|title=London in Gloom over Gallipoli; Captain Fortescue in Book and Ashmead-Bartlett in Lecture Declare Campaign Lost |work=New York Times |date=28 October 1915|url=http://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9907E3DE1E38E633A2575BC2A9669D946496D6CF}}
*{{cite book|last=Fromkin|first=David|title=A Peace to End All Peace: The Fall of the Ottoman Empire and the Creation of the Modern Middle East|year=1989|publisher=Henry Holt and Co|location=New York|isbn=0-8050-0857-8|ref=harv}}
*{{citation|last=Fromkin|first=David|author-link=David Fromkin|title=A Peace to End All Peace: The Fall of the Ottoman Empire and the Creation of the Modern Middle East|publisher=Owl Books|location=New York|year=2001|page=119|isbn=0-8050-6884-8|oclc=53814831}}
*{{citation|last=Fromkin|first=David|title=Europe's Last Summer: Who Started the Great War in 1914?|year=2004|publisher=Alfred A. Knopf|location=New York|isbn=0-375-41156-9|oclc=53937943}}
*{{citation|last=Gelvin|first=James L|author-link=James L. Gelvin|title=The Israel-Palestine Conflict: One Hundred Years of War|location=Cambridge|publisher=Cambridge University Press|year=2005|isbn=0-521-85289-7|oclc=59879560}}
*{{citation|last=Grant|first=R.G.|title=Battle: A Visual Journey Through 5,000 Years of Combat''|publisher=DK Publishing|year=2005|isbn=978-0-7566-5578-5}}
*{{citation|last=Gray|first=Randal|last2=Argyle|first2=Christopher|year=1990|title=Chronicle of the First World War|location=New York|publisher=Facts on File|isbn=978-0-8160-2595-4|oclc=19398100}}
*{{citation|last=Gilbert|first=Martin|title=First World War|publisher=Stoddart Publishing|year=1994|isbn=978-0-7737-2848-6 }}
*{{citation|last=Gilbert|first=Martin|author-link=Martin Gilbert|title=The First World War: A Complete History|publisher=Owl Books|location=Clearwater, Florida|year=2004|page=306|isbn=0-8050-7617-4|oclc=34792651}}
*{{citation|last=Goodspeed|first=Donald James|title=The German Wars 1914–1945|place=New York|publisher=Random House; Bonanza|year=1985|isbn=978-0-517-46790-9}}
*{{citation|last=Gray|first=Randal|title=Kaiserschlacht 1918: the final German offensive|publisher=Osprey|year=1991|isbn=978-1-85532-157-1}}
*{{citation|last=Green|first=John Frederick Norman|title=Obituary: [[Albert Ernest Kitson]]|publisher=Geological Society|journal=Geological Society Quarterly Journal|volume=94|year=1938}}
*{{citation|last=Halpern|first=Paul G|title=A Naval History of World War I|publisher=Routledge|location=New York|year=1995|isbn=1-85728-498-4|oclc=60281302}}
*{{citation|last=Harris|first=J. P.|title=Douglas Haig and the First World War|publisher=CUP|location=Cambridge|edition=2009|year=2008|isbn=978-0-521-89802-7}}
*{{citation|last=Hartcup|first=Guy|author-link=Guy Hartcup|title=The War of Invention; Scientific Developments, 1914–18|publisher=Brassey's Defence Publishers|year=1988|isbn=0-08-033591-8 }}
*{{citation|last=Havighurst|first=Alfred F|title=Britain in transition: the twentieth century|edition=4|publisher=University of Chicago Press|year=1985|isbn=978-0-226-31971-1 }}
*{{citation|last=Heller|first=Charles E|title=Chemical warfare in World War I : the American experience, 1917–1918|location=Fort Leavenworth, Kansas|publisher=Combat Studies Institute|year=1984|url=http://www-cgsc.army.mil/carl/resources/csi/Heller/HELLER.asp|oclc=123244486}}
*{{citation|last=Heyman|first=Neil M|title=World War I|series=Guides to historic events of the twentieth century|publisher=Greenwood Press|location=Westport, Connecticut|year=1997|isbn=0-313-29880-7|oclc=36292837}}
*{{citation|last=Hickey|first=Michael|series=The First World War|volume=4|title=The Mediterranean Front 1914–1923|location=New York|publisher=Routledge|year=2003|pages=60–65|isbn=0-415-96844-5|oclc=52375688}}
*{{citation|last=Hinterhoff|first=Eugene|title=The Campaign in Armenia|work=Marshall Cavendish Illustrated Encyclopedia of World War I|editor-last=Young|editor-first=Peter|volume=ii|publisher=Marshall Cavendish|year=1984|location=New York|isbn=0-86307-181-3}}
*{{citation|last=Hooker|first=Richard|year=1996|title=The Ottomans|url=http://www.wsu.edu/~dee/OTTOMAN/OTTOMAN1.HTM|publisher=Washington State University|accessdate=30 December 2008 |archiveurl=//web.archive.org/web/19991008042702/http://www.wsu.edu/~dee/OTTOMAN/OTTOMAN1.HTM |archivedate=8 October 1999 |deadurl=yes}}{{dead link|date=February 2014}}
*{{citation |last1=Horne |first1=John |last2=Kramer |first2=Alan |title=German Atrocities, 1914: A History of Denial |publisher=Yale University Press |year=2001 |oclc=47181922}}
*{{Citation|last=Hovannisian|first=Richard G.|authorlink=Richard G. Hovannisian|title=Armenia on the Road to Independence, 1918|publisher=University of California Press|location=Berkeley|year=1967|isbn=0-520-00574-0}}
*{{citation|last=Hull|first=Isabel Virginia|author-link=Isabel Virginia Hull|title=Absolute destruction: military culture and the practices of war in Imperial Germany|publisher=Cornell University Press|year=2006|isbn=978-0-8014-7293-0}}
*{{citation|last=Humphries|first=Mark Osborne|title="Old Wine in New Bottles": A Comparison of British and Canadian Preparations for the Battle of Arras|editor-last=Hayes|editor-first=Geoffrey|editor2-last=Iarocci|editor2-first=Andrew|editor3-last=Bechthold|editor3-first=Mike|title=Vimy Ridge: A Canadian Reassessment|publisher=Wilfrid Laurier University Press|location=Waterloo|year=2007|pages=65–85|url=http://books.google.ca/books?id=Pf5y7sehRwAC&lpg=PP1&dq=Vimy%20Ridge%3A%20A%20Canadian%20Reassessment&pg=PA66#v=onepage&q&f=true|isbn=0-88920-508-6}}
*{{citation|last=Inglis|first=David|url=http://summit.sfu.ca/system/files/iritems1/6687/b17448906.pdf|format=PDF|title=Vimy Ridge: 1917–1992, A Canadian Myth over Seventy Five Years|publisher=Simon Fraser University|location=Burnaby|year=1995}}
*{{citation|last1=Isaac|first1=Jad|last2=Hosh|first2=Leonardo|title=Roots of the Water Conflict in the Middle East|url=http://www.oranim.ac.il/courses/meast/water/Roots+of+the+Water+Conflict+in+the+Middle+East.htm|archiveurl=//web.archive.org/web/20060928053605/http://www.oranim.ac.il/courses/meast/water/Roots+of+the+Water+Conflict+in+the+Middle+East.htm|archivedate=28 September 2006|date=7–9 May 1992|location=University of Waterloo }}{{dead link|date=February 2014}}
*{{citation|last=Jenkins|first=Burris A|title=Facing the Hindenburg Line|publisher=BiblioBazaar|year=2009|isbn=978-1-110-81238-7 }}
*{{citation|last=Johnson|first=James Edgar|author-link=Johnnie Johnson (RAF officer)|title=Full Circle: The Story of Air Fighting|year=2001|isbn=0-304-35860-6|oclc=45991828|publisher=Cassell|location=London}}
*{{citation|last=Jones|first=Howard|title=Crucible of Power: A History of US Foreign Relations Since 1897|publisher=Scholarly Resources Books|location=Wilmington, Delaware|year=2001|isbn=0-8420-2918-4|oclc=46640675}}
*{{citation|last=Kaplan|first=Robert D|title=Syria: Identity Crisis|url=http://www.theatlantic.com/doc/199302/kaplan|periodical=The Atlantic|date=February 1993|accessdate=30 December 2008}}
*{{citation|last=Karp|first=Walter|title=The Politics of War|year=1979|edition=1st|isbn=0-06-012265-X|oclc=4593327 }}, Wilson's maneuvering US into war
*{{citation|last=Keegan|first=John|author-link=John Keegan|title=The First World War|publisher=Hutchinson|year=1998|isbn=0-09-180178-8}}, general military history
*{{citation|last=Keene|first=Jennifer D|title=World War I|series=Daily Life Through History Series|publisher=Greenwood Press|location=Westport, Connecticut|year=2006|page=5|isbn=0-313-33181-2|oclc=70883191}}
*{{citation|last=Kernek|first=Sterling|date=December 1970|title=The British Government's Reactions to President Wilson's 'Peace' Note of December 1916|journal=The Historical Journal|volume=13|issue=4|jstor=2637713|pages=721–766|doi=10.1017/S0018246X00009481 }}
*{{citation|last=Kitchen|first=Martin|title=Europe Between the Wars|location=New York|publisher=Longman|year=2000|origyear=1980|isbn=0-582-41869-0|oclc=247285240}}
*{{citation|editor-last=Knobler|editor-first=Stacey L|title=The Threat of Pandemic Influenza: Are We Ready? Workshop Summary|year=2005|location=Washington DC|publisher=National Academies Press|isbn=0-309-09504-2|oclc=57422232|url=http://www.nap.edu/books/0309095042/html/7.html}}
*{{citation|last=Kurlander|first=Eric|year=2006|title=Steffen Bruendel. Volksgemeinschaft oder Volksstaat: Die "Ideen von 1914" und die Neuordnung Deutschlands im Ersten Weltkrieg|url=http://www.h-net.org/reviews/showrev.cgi?path=101921145898314|publisher=H-net|format=Book review|accessdate=17 November 2009}}
*{{citation|editor1-last=Lehmann|editor1-first=Hartmut|editor2-last=van der Veer|editor2-first=Peter|title=Nation and religion: perspectives on Europe and Asia|publisher=Princeton University Press|location=Princeton, New Jersey|year=1999|isbn=0-691-01232-6|oclc=39727826}}
*{{citation|last=Lewy|first=Guenter|title=The Armenian Massacres in Ottoman Turkey: A Disputed Genocide|location=Salt Lake City, Utah|publisher=University of Utah Press|year=2005|isbn=0-87480-849-9|oclc=61262401}}
*{{citation|last=Love|first=Dave|date=May 1996|title=The Second Battle of Ypres, April 1915|journal=Sabretasche|volume=26|issue=4|url=http://www.worldwar1.com/sf2ypres.htm}}
*{{citation|last=Lyons|first=Michael J|title=World War I: A Short History|edition=2nd|publisher=Prentice Hall|year=1999|isbn=0-13-020551-6}}
*{{citation|last=Ludendorff|first=Erich|authorlink=Erich Ludendorff|title=My War Memories, 1914–1918|oclc=60104290|year=1919 }} also published by Harper as "Ludendorff's Own Story, August 1914 – November 1918: The Great War from the Siege of Liège to the Signing of the Armistice as Viewed from the Grand Headquarters of the German Army" {{OCLC|561160}} (original title ''Meine Kriegserinnerungen, 1914–1918'')
*{{citation|last=Magliveras|first=Konstantinos D|year=1999|title=Exclusion from Participation in International Organisations: The Law and Practice behind Member States' Expulsion and Suspension of Membership|publisher=Martinus Nijhoff Publishers|isbn=90-411-1239-1}}
*{{citation|last=Martel|first=Gordon|year=2003|title=The Origins of the First World War|publisher=Pearson Longman, Harlow}}
*{{citation|last=Mawdsley|first=Evan|year=2008|title=The Russian Civil War|edition=Edinburgh|publisher=Birlinn location|isbn=1-84341-041-9|ref=harv}}
*{{citation|last=McLellan|first=Edwin N|url=http://www.ibiblio.org/hyperwar/AMH/XX/WWI/USMC/USMC-WWI.html#XIV|title=The United States Marine Corps in the World War}}
*{{citation|last=Meyer|first=Gerald J|year=2006|title=A World Undone: The Story of the Great War 1914 to 1918|publisher=Random House|isbn=978-0-553-80354-9}}
*{{citation|last1=Millett|first1=Allan Reed|last2=Murray|first2=Williamson|title=Military Effectiveness|location=Boston|publisher=Allen Unwin|year=1988|isbn=0-04-445053-2|oclc=220072268}}
*{{citation|last=Moon|first=John Ellis van Courtland|title=United States Chemical Warfare Policy in World War II: A Captive of Coalition Policy?|journal=The Journal of Military History|volume=60|issue=3|date=July 1996|pages=495–511|doi=10.2307/2944522|publisher=Society for Military History|jstor=2944522}}
*{{citation|last=Morton|first=Desmond|title=Silent Battle: Canadian Prisoners of War in Germany, 1914–1919|year=1992|location=Toronto|publisher=Lester Publishing|isbn=1-895555-17-5|oclc=29565680}}
*{{citation|last=Mosier|first=John|title=Myth of the Great War: How the Germans Won the Battles and How the Americans Saved the Allies|year=2001|publisher=Harper Collins|location=New York|isbn=0-06-019676-9|chapter=Germany and the Development of Combined Arms Tactics}}
*{{citation|last=Muller|first=Jerry Z|title=Us and Them – The Enduring Power of Ethnic Nationalism|periodical=Foreign Affairs|publisher=[[Council on Foreign Relations]]|url=http://www.foreignaffairs.com/20080301faessay87203/jerry-z-muller/us-and-them.html|date=March–April 2008|accessdate=30 December 2008}}
*{{citation|last=Neiberg|first=Michael S|title=Fighting the Great War: A Global History|location=Cambridge, Mass|publisher=Harvard University Press|year=2005|isbn=0-674-01696-3|oclc=56592292}}
*{{citation|last=Nicholson|first=Gerald WL|title=Canadian Expeditionary Force, 1914–1919: Official History of the Canadian Army in the First World War|year=1962|edition=1st|location=Ottawa|publisher=Queens Printer and Controller of Stationary|oclc=2317262|url=http://www.censol.ca/research/greatwar/nicholson/index.htm |archiveurl=//web.archive.org/web/20070516162359/http://www.censol.ca/research/greatwar/nicholson/index.htm |date=16 May 2007|archivedate=16 May 2007}}{{dead link|date=February 2014}}
*{{citation|last=Northedge|first=FS|year=1986|title=The League of Nations: Its Life and Times, 1920–1946|publisher=Holmes & Meier|location=New York|isbn=0-7185-1316-9}}
*{{citation|url=http://net.lib.byu.edu/estu/wwi/comment/Italy/Page04.htm|first=Thomas Nelson|last=Page|title=Italy and the World War|at=Chapter XI|publisher=Brigham Young University}} cites "Cf. articles signed XXX in ''La Revue de Deux Mondes'', 1 and 15 March 1920"
*{{citation|last=Painter|first=David S.|authorlink=David S. Painter|year=2012|title=Oil and the American Century|url=http://jah.oxfordjournals.org/content/99/1/24.full.pdf|journal=[[The Journal of American History]]|volume=99|issue=1|pages=24–39|doi=10.1093/jahist/jas073}}
*{{citation|last1=Phillimore|first1=George Grenville|last2=Bellot|first2=Hugh HL|title=Treatment of Prisoners of War|journal=Transactions of the Grotius Society|volume=5|year=1919|pages=47–64|oclc=43267276}}
*{{citation|last=Pitt|first=Barrie|title=1918: The Last Act|location=Barnsley|publisher=Pen and Sword|isbn=0-85052-974-3|oclc=56468232|year=2003}}
*{{citation|last=Price|first=Alfred|title=Aircraft versus Submarine: the Evolution of the Anti-submarine Aircraft, 1912 to 1980|publisher=Jane's Publishing|location=London|year=1980|isbn=0-7106-0008-9|oclc=10324173}} Deals with technical developments, including the first dipping [[hydrophones]]
*{{citation|last=Prior|first=Robin|year=1999|title=The First World War|location=London|publisher=Cassell |isbn=0-304-35256-X}}
*{{citation|last=Raudzens|first=George|title=War-Winning Weapons: The Measurement of Technological Determinism in Military History|journal=The Journal of Military History|volume=54|issue=4|date=October 1990|pages=403–434|doi=10.2307/1986064|publisher=Society for Military History|jstor=1986064 }}
*{{citation|last=Repington|first=Charles à Court|authorlink=Charles à Court Repington|title=The First World War, 1914–1918|year=1920|volume=2|publisher=Constable|location=London|url=http://www.archive.org/details/firstworldwar19102repiuoft|isbn=1-113-19764-1}}
*{{citation|last=Rickard|first=J|date=5 March 2001|url=http://www.historyofwar.org/articles/people_ludendorff.html |title=Erich von Ludendorff, 1865–1937, German General |work=Military History Encyclopedia on the Web |publisher=HistoryOfWar.org|accessdate=6 February 2008}}
*{{citation|last=Rickard|first=J|date=27 August 2007|title=The Ludendorff Offensives, 21 March-18 July 1918|url=http://www.historyofwar.org/scripts/fluffy/fcp.pl?words=20+July+1918&d=/battles_ludendorff.html }}
*{{citation|last=Roden|first=Mike|url=http://www.aftermathww1.com/lostgen.asp|title=The Lost Generation – myth and reality|work=Aftermath – when the boys came home|accessdate=6 November 2009}}
*{{citation|last=Saadi|first=Abdul-Ilah|title=Dreaming of Greater Syria|publisher=Al Jazeera|url=http://english.aljazeera.net/focus/arabunity/2008/02/2008525183842614205.html|accessdate=17 November 2009}}
*{{citation|last=Sachar|first=Howard Morley|title=The emergence of the Middle East, 1914–1924|publisher=Allen Lane|year=1970|oclc=153103197|isbn=0-7139-0158-6 }}
*{{citation|last=Salibi|first=Kamal Suleiman|year=1993|publisher=I.B. Tauris|chapter=How it all began – A concise history of Lebanon|title=A House of Many Mansions – the history of Lebanon reconsidered |url=http://almashriq.hiof.no/lebanon/900/902/Kamal-Salibi/ |isbn=1-85043-091-8 |oclc=224705916}}
*{{citation|last=Schindler|first=J|title=Steamrollered in Galicia: The Austro-Hungarian Army and the Brusilov Offensive, 1916|journal=War in History|volume=10|issue=1|year=2003|pages=27–59|doi=10.1191/0968344503wh260oa}}
*{{citation|last=Shanafelt|first=Gary W|title=The secret enemy: Austria-Hungary and the German alliance, 1914–1918|year=1985|publisher=East European Monographs|isbn=978-0-88033-080-0}}
*{{citation|last1=Shapiro|first1=Fred R|last2=Epstein|first2=Joseph|title=The Yale Book of Quotations|publisher=Yale University Press|year=2006|isbn=0-300-10798-6}}
*{{Citation |last=Souter |first=Gavin |title=Lion & Kangaroo: the initiation of Australia |year=2000|publisher=Text Publishing |location=Melbourne |oclc=222801639 }}
*{{citation|last=Sisemore|first=James D|year=2003 |url=http://cgsc.cdmhost.com/cdm4/item_viewer.php?CISOROOT=/p4013coll2&CISOPTR=113 |title=The Russo-Japanese War, Lessons Not Learned |publisher=[[US Army Command and General Staff College]] }}
*{{citation|last=Smele|first=Jonathan|title=War and Revolution in Russia 1914–1921|url=http://www.bbc.co.uk/history/worldwars/wwone/eastern_front_01.shtml|publisher=BBC|work=World Wars in-depth|accessdate=12 November 2009|archiveurl=http://www.webcitation.org/635RR9gbC|archivedate=9 November 2011}}
*{{citation|last=Speed|first=Richard B, III|title=Prisoners, Diplomats and the Great War: A Study in the Diplomacy of Captivity|year=1990|location=New York|publisher=Greenwood Press|isbn=0-313-26729-4|oclc=20694547 }}
*{{citation|last=Stevenson|first=David|author-link=David Stevenson (historian)|title=Armaments and the Coming of War: Europe, 1904–1914|year=1996|location=New York|publisher=Oxford University Press|isbn=0-19-820208-3|oclc=33079190 }}
*{{citation|last=Stevenson|first=David|title=Cataclysm: The First World War as Political Tragedy |year=2004 |pages=560pp |isbn=0-465-08184-3 |oclc=54001282 |publisher=Basic Books|location=New York}}
*{{citation|last=Strachan|first=Hew|authorlink=Hew Strachan|title=The First World War: Volume I: To Arms|year=2003|location=New York|publisher=Viking|isbn=0-670-03295-6|oclc=53075929 }}
*{{citation|last=Taylor|first=Alan John Percivale|author-link=A.J.P. Taylor|title=The First World War: An Illustrated History|publisher=Hamish Hamilton|year=1963|isbn=0-399-50260-2|oclc=2054370 }}
*{{citation|last=Taylor|first=Alan John Percivale|title=The First World War and its aftermath, 1914–1919|location=London|publisher=Folio Society|oclc=49988231|year=1998|series=Century of Conflict, 1848–1948}}
*{{citation|last=Taylor|first=John M|title=Audacious Cruise of the Emden|journal=The Quarterly Journal of Military History|volume=19|issue=4|date=Summer 2007 |year=2007 |pages=38–47|issn=0899-3718|doi=10.1353/jmh.2007.0331|doi_brokendate=2010-07-26 }}
*{{citation|last=Terraine |first=John |title=Ordeal of Victory |year=1963 |publisher=J. B. Lippincott |location=Philadelphia |pages=508pp |oclc=1345833 |isbn=0-09-068120-7}}
*{{citation|last=Tschanz|first=David W|url=http://www.entomology.montana.edu/historybug/WWI/TEF.htm|title=Typhus fever on the Eastern front in World War I|publisher=Montana State University|accessdate=12 November 2009}}
*{{citation|last=Tuchman|first=Barbara Wertheim|title=[[Zimmermann Telegram]]|location=New York|publisher=Macmillan|year=1966|edition=2nd|isbn=0-02-620320-0|oclc=233392415}}
*{{citation|last=Tucker|first=Spencer C|last2=Roberts|first2=Priscilla Mary|title=Encyclopedia of World War I|location=Santa Barbara|publisher=ABC-Clio|year=2005|isbn=1-85109-420-2|oclc=61247250}}
*{{citation|last=Tucker|first=Spencer C|last2=Wood|first2=Laura Matysek|last3=Murphy|first3=Justin D|title=The European powers in the First World War: an encyclopedia|publisher=Taylor & Francis|year=1999|isbn=978-0-8153-3351-7}}
*{{citation|last=von der Porten|first=Edward P|title=German Navy in World War II|location=New York|publisher=T. Y. Crowell|year=1969|oclc=164543865|isbn=0-213-17961-X}}
*{{citation|last=Westwell|first=Ian|title=World War I Day by Day|publisher=MBI Publishing|location=St. Paul, Minnesota|year=2004|pages=192pp|isbn=0-7603-1937-5|oclc=57533366}}
*{{citation|last=Wilgus|first=William John|title=Transporting the A. E. F. in Western Europe, 1917–1919|location=New York|publisher=Columbia University Press|year=1931|oclc=1161730}}
*{{citation|last=Willmott|first=H.P.|year=2003|title=World War I|location=New York|publisher=Dorling Kindersley|isbn=0-7894-9627-5|oclc=52541937}}
*{{citation|last=Winegard|first=Timothy|title=Here at Vimy: A Retrospective – The 90th Anniversary of the Battle of Vimy Ridge|journal=Canadian Military Journal|volume=8|issue=2|url=http://www.journal.forces.gc.ca/vo8/no2/winegard-eng.asp}}
*{{citation|last=Winter|first=Denis|title=The First of the Few: Fighter Pilots of the First World War|year=1983|publisher=Penguin|isbn=978-0-14-005256-5}}
*{{citation|last=Wohl|first=Robert|title=The Generation of 1914|edition=3|year=1979|publisher=Harvard University Press|isbn=978-0-674-34466-2}}
*{{citation|last=Zieger|first=Robert H|title=America's Great War: World War I and the American experience|publisher=Rowman & Littlefield|location=Lanham, Maryland|year=2001|page=50|isbn=0-8476-9645-6}}
*{{citation|periodical=The Economist|title=History in brief (Israel)|date=28 July 2005|url=http://www.economist.com/node/4221793|accessdate=30 December 2008|author=<!-- not available -->}}
*{{citation|author=Israeli Foreign Ministry|title=Ottoman Rule|publisher=Jewish Virtual Library|url=http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/History/Ottoman.html|accessdate=30 December 2008}}
{{Refend}}

==Viungo vya nje==
* [http://www.firstworldwar.com/ A multimedia history of World War I]
* [http://www.greatwar.nl/ The Heritage of the Great War/ First World War. Graphic color photos, pictures and music, Netherlands]
* [http://wwi.lib.byu.edu/index.php/Main_Page The World War I Document Archive] Wiki, Brigham Young University
* [http://maps.omniatlas.com/europe/19140905/ Maps of Europe] covering the history of World War I at omniatlas.com
* [http://www.europeana1914-1918.eu/en Your Family History of World War I&nbsp;– Europeana 1914–1918](Crowd-sourcing project)
* [http://project.efg1914.eu/ EFG1914&nbsp;– Film digitisation project on First World War]
* [http://www.europeanfilmgateway.eu/node/33/efg1914/multilingual%3A1 WWI Films on the European Film Gateway]
* [http://digitalcollections.library.ubc.ca/cdm/landingpage/collection/WWIphoto World War I British press photograph collection] – A sampling of images distributed by the British government during the war to diplomats overseas, from the UBC Library Digital Collections
* [http://www.britishpathe.com/workspaces/page/ww1-the-definitive-collection The British Pathé WW1 Film Archive]

===Ramani hai===
* [http://www.the-map-as-history.com/demos/tome06/ An animated map "Europe plunges into war"]
* [http://www.the-map-as-history.com/demos/tome03/ An animated map of Europe at the end of the war]


[[Jamii:Vita]]
[[Jamii:Vita]]

Pitio la 08:55, 29 Julai 2014

Shirikiano za kijeshi katika Ulaya mwaka 1915. Nyekundu: Mataifa ya Kati; kijani: Mataifa ya Ushirikiano; njano: mataifa yasiyoshiriki vita
Vita Kuu ya Kwanza ya Dunia:
1.Mifereji huko Verdun (Ufaransa) baada ya kulimwa kwa mizinga mikubwa;
2. Ndege za kijeshi na faru za kwanza;
3. bunduki ya mtombo na manowari
Ramani ya dunia ikionyesha nchi na maeneo yaliyoshiriki katika Vita Kuu ya Kwanza ya Dunia. Kijani: Mataifa ya Ushirikiano; njano: Mataifa ya Kati; nchi zisizoshiriki kwa rangi ya kijivu

Vita Kuu ya Kwanza ya Dunia ilikuwa vita iliyopigwa kuanzia mwaka 1914 hadi 1918. Mataifa wapiganaji yalikuwa Ujerumani, Austria-Hungaria, Bulgaria na Uturuki (ziliitwa "Mataifa ya Kati") kwa upande mmoja dhidi ya Ufaransa, Urusi, Uingereza, Italia, Marekani na nchi mbalimbali zilizoshirikiana nazo (zilitwa "Mataifa ya Ushirikiano").

Vita hii ilianza katika Ulaya ikapanuka haraka hadi Mashariki ya Kati, Afrika na Asia ya Mashariki ikasababisha kifo cha takriban watu milioni tisa.

Sababu na matokeo

Sababu yake ilikuwa mashindano makali kati ya mataifa ya Ulaya kuhusu kushika nafasi ya kipaumbele barani Ulaya na duniani kote.

Matokeo yake yalikuwa mwisho wa kipaumbele cha Ulaya duniani na kupanda ngazi kwa Marekani, mapinduzi katika nchi mbalimbali, mwisho wa falme za Ujerumani, Austria na Urusi pamoja na mwanzo wa utawala wa kikomunisti katika Urusi, mwisho wa Dola la Austria-Hungaria na wa Dola la Uturuki la Kiosmani pamoja na mwisho wa ukoloni wa Kijerumani duniani.

Katika Ulaya nchi mpya zilijitokeza kama vile Chekoslovakia, Finland, Latvia, Estonia na Yugoslavia pamoja na nchi za zamani zilizotokea tena katika uwanja wa kimataifa ndizo Austria, Hungaria, Lithuania na Poland.

Hali kabla ya vita

Sehemu kubwa ya Ulaya iliwahi kuwa na kipindi kirefu cha amani tangu vita kati ya Ufaransa na Ujerumani mnamo 1870-1871. Mataifa ya Ulaya yalikuwa na mfumo wa mikataba na mapatano kati yao yaliyolenga kuhakikisha uwiano wa mataifa. Mataifa makubwa ya Ulaya yalikuwa Uingereza, Ufaransa, Ujerumani, Urusi na Italia.

Hali ilikuwa tofauti katika Kusini-Mashariki mwa bara hilo. Hadi nusu ya pili ya karne ya 19 sehemu kubwa ya Balkani ilitawaliwa na Milki ya Osmani iliyokuwa milki ya Kiislamu ya kutawala Wakristo wengi. Milki hii iliendelea kudhoofika wakati wa karne ya 19. Nchi mbalimbali zilijitenga na kupata uhuru, kama vile Ugiriki, Serbia, Bulgaria na Romania. Nchi hizi mpya zilipigana kivita kati yao na Milki ya Osmani hadi mwaka 1912.

Mwanzo wa vita

Vita Kuu ilianza kutokana na ugomvi kati ya Austria-Hungaria na Serbia. Kutokana na muundo wa mikataba ya kusaidiana kati ya nchi za Ulaya mwanzo huo ulisababisha mfululizo wa hali ya vita kati ya mataifa, na mengine ya Balkani yalitafuta uhuru wao.

Tarehe 28 Juni 1914 katika mji wa Sarayevo, Bosnia, mwana wa Kaisari wa Austria aliyekuwa mfalme mteule aliuawa pamoja na mke wake na mgaidi Mserbia mwanachama wa kundi la "Mkono Mweusi" lililopinga utawala wa Austria-Hungaria katika Bosnia. Austria ilidai Serbia ifuate masharti makali katika uchunguzi wa tendo lile. Serbia ilipokataa sehemu ya masharti, Austria ilitangaza hali ya vita dhidi ya Serbia tarehe 28 Julai 1914.

Agosti ya 1914 iliona kupanuka kwa vita hii: Warusi walikuwa na mkataba wa usaidizi na Serbia wakatangaza hali ya vita dhidi ya Austria-Hungaria. Hapo wakaingia Wajerumani waliokuwa na mapatano ya usaidizi na Austria-Hungaria wakitangaza hali ya vita dhidi ya Urusi. Urusi kwa upande wake ulikuwa na mkataba wa kusaidiana na Ufaransa, hivyo hali ya vita ikajitokeza pia kati ya Ufaransa na Ujerumani. Uingereza ulijiunga na vita baada ya Wajerumani kuanza kuingia eneo la Ubelgiji kwa shabaha ya kuvuka haraka ili wavamie Ufaransa Kaskazini.

Kuanzia Oktoba 1914 Milki ya Osmani (Uturuki) ilijiunga na vita kufuatana na mkataba wake wa siri na Ujerumani.

Mwaka 1915 Italia ilijiunga na Wafaransa na Waingereza kwa kushambulia Austria-Hungaria, ingawa awali ilikuwa na mkataba na dola hilo.

Vita katika nchi mbalimbali

Vita ilipigwa kwa ukali miaka ya 1914-1918. Wajerumani waliingia ndani ya Ufaransa lakini walikwama kabla ya kufikia mji mkuu wa Paris. Kwa muda mrefu mstari wa mapambano ulibaki palepale.

Katika Mashariki Wajerumani walifaulu kurudisha mashambulio ya Kirusi na kuteka sehemu za Urusi.

Katika Kusini mwa Ulaya Waustria walifaulu kwa shida kubwa kuteka Serbia na Montenegro pamoja na Albania.

Waturuki walishindwa kwa ujumla katika mashambulio yao dhidi ya Warusi katika eneo la Kaukazi na dhidi ya Waingereza katika Misri. Lakini walifaulu kuzuia Waingereza wasifike Uturuki penyewe. Waingereza walipeleka jeshi katika Irak ya kusini wakafaulu kuwarudisha Waturuki hadi kaskazini ya nchi hii.

Vita katika makoloni

Vita ilienea haraka baharini na katika makoloni ya Ujerumani yaliyovamiwa na Waingereza, Wafaransa, Afrika Kusini na Japani. Makoloni yalikuwepo Afrika na kwenye visiwa vya Pasifiki pamoja na China. Ujerumani ilikuwa na vikosi vya kijeshi katika makoloni ya Afrika na pia huko Qingdao nchini China.

Kwa ujumla makoloni yote yasiyokuwa na jeshi yalitekwa na mataifa ya ushirikiano bila mapigano.

Mwisho wa vita

Wakati 1917 mataifa ya Ulaya yalionyesha dalili za uchovu. Katika hali hiyo mabadiliko mawili makubwa yalitokea: Marekani ilijiunga na vita dhidi ya Wajerumani na Urusi uliona mapinduzi yaliyolazimisha serikali mpya kutia sahihi mapatano ya kumaliza mapigano dhidi ya Wajerumani walioteka maeneo makubwa ya Urusi.

Nguvu ya Marekani ilionekana haraka na bahati ya Ujerumani ilipungua sana. Austria-Hungaria ilidhoofishwa vilevile.

Mwaka 1918 iliona mwisho wa vita. Milki za Austria na Uturuki zilikwisha zikagawiwa na sehemu zao zilikuwa nchi mpya au nchi zilizoundwa upya.

Mkutano wa Paris

Mwaka 1919 mataifa washindi walikutana Paris (Ufaransa) wakikubaliana masharti ya kumaliza hali ya vita dhidi ya Mataifa ya Kati. Mikataba mbalimbali iliandaliwa kati ya washindi na kuwekwa mbele ya nchi zilizoshindwa.

Mikataba hii ilikuwa:

Mkutano wa Paris ulitoa masharti makali dhidi ya Ujerumani katika Mkataba wa Versailles. Ujerumani uliondolowa makoloni yote yaliyokabidhiwa kwa niaba ya Shirikisho la Mataifa kama maeneo ya kukabidhiwa kwa Uingereza, Ufaransa, Ubelgiji, Japani, Afrika Kusini na Australia.

Mkutano wa Paris ulikuwa jaribio la kuunda utaratibu mpya duniani uliotakiwa kulindwa na Shirikisho la Mataifa. Lakini ukosefu wa nguvu kwa upande wa Shirikisho la Mataifa pamoja na kuanza na kupanuka kwa mwendo mpya wa Kifashisti iliyochukua utawala katika Italia na Ujerumani vilishinda nia hiyo.

Wataalamu wasio wachache wanasema mwisho wa vita kuu ya kwanza ulipanda tayari mbegu za Vita Kuu ya Pili ya Dunia.

Ni kwamba Wajerumani na wakazi wa nchi nyingine zilizoshindwa walijiona wamekosewa haki, lakini pia Waitalia walioshinda kwa gharama kubwa ya damu walijiona wamedanganywa kwa kutotimiziwa ahadi walizopewa ili wasaliti Ujerumani na Austria-Hungaria na kuingia vitani upande wa pili. Hivyo vyama vya mrengo wa kulia viliweza kupata nguvu na hatimaye kupanga kisasi.

Vita ya kwanza ya dunia?

Vita hii ilitwa "Vita ya Dunia" kwa sababu mapigano yalisambaa kote duniani. Sehemu kubwa ya mapigano yalitokea Ulaya na Asia ya Magharibi lakini pia katika makoloni ya Afrika, Asia na Pasifiki. Nchi za Amerika hazikuona mapigano kwenye nchi kavu lakini manowari za Ujerumani zilipigana na mataifa ya ushirikiano mbele ya pwani za Marekani na Amerika Kusini.

Ilikuwa pia vita ya kwanza iliyopigwa kote duniani ilhali habari zake ziliweza kufika katika muda wa masaa au siku chache kwa mataifa yote kutokana na upatikanaji wa vyombo vya mawasiliano hasa simu za kimataifa na redio.

Lakini kwa kweli haikuwa vita ya kwanza ya "dunia" maana vita ya miaka saba (1756-1762) ilipigwa pia kwenye mabara yote ya dunia baina ya nchi zenye makoloni hasa Uingereza, Ufaransa na Hispania.

Tanbihi

Marejeo

Viungo vya nje

Ramani hai

Kigezo:Link FA Kigezo:Link FA Kigezo:Link FA Kigezo:Link FA Kigezo:Link FA Kigezo:Link FA Kigezo:Link FA Kigezo:Link FA