Ulaya

Ulaya (asili ya jina ni neno la Kiarabu ولاية, wilaayatun; inaitwa pia Uropa kutoka Kigiriki: "Ευρώπη", jina la mungu jike Europa) ni bara lililoko katika Kaskazini ya Dunia, likipakana na Bahari ya Aktiki upande wa kaskazini, Bahari ya Atlantiki upande wa magharibi, na Bahari ya Mediterania upande wa kusini. Mpaka wake wa mashariki kwa kawaida hufafanuliwa kupitia Milima ya Ural, Mto Ural, Bahari ya Kaspi, Milima ya Kaukazi, na Bahari Nyeusi, ingawa mipaka hii ni ya kijiografia na kihistoria zaidi kuliko ya kisiasa. Kwa eneo la takriban kilomita za mraba milioni 10.18, Ulaya ni bara dogo la pili baada ya Australia lakini lina idadi kubwa ya watu, ikifikia zaidi ya milioni 750, na hivyo kuwa moja ya maeneo yenye msongamano mkubwa wa watu duniani.

Ulaya ina historia ndefu na imechangia pakubwa katika maendeleo ya kisiasa, kiuchumi, na kitamaduni duniani. Bara hili lina mataifa 44 yanayotambulika kimataifa, yakiwemo mataifa makubwa kama Ujerumani, Ufaransa, na Uingereza, pamoja na madola madogo kama Vatikani na Liechtenstein. Umoja wa Ulaya (EU) ni moja ya miungano muhimu ya kisiasa na kiuchumi katika bara hili, ukiwa na wanachama 27. Aidha, Ulaya imekuwa kitovu cha mapinduzi mbalimbali, kuanzia Mapinduzi ya Kitaaluma na ya Viwanda hadi maendeleo ya demokrasia ya kisasa, na imeendelea kuwa na ushawishi mkubwa katika masuala ya kimataifa.

Ramani

Alb.

Andorra

Austria

Belarus

Ubelgiji

Bosnia

Bulgaria

Georgia→

Kroatia

Kibros

Ucheki

Denmark

Estonia

Ufini

Ufaransa

(Uf.)

Ujerumani

Ugiriki

Hungaria

Iceland

Ueire

Italia

(It.)

(It.)

Latvia

Lich.

Lituanya

Lux.

Mas.

Malta

Moldova

Monako

Mont.

Uhol.

Norwei

Poland

Ureno

Romania

Urusi

(Uru.)

S. Mar.

Serbia

Slovakia

Slo.

Hispania

Uswidi

Uswisi

Uturuki

Ukraine

Uingereza

Vatikano

Adria

Bahari ya Aktika

Baltiki

Baltiki

Ghuba
ya Biskaya

Bahari
Nyeusi

Bahari
ya Ueire

Bahari
ya Liguria

Bahari ya Mediteranea

Bahari ya
Atlantiki ya
Kaskazini

Bahari ya
Kaskazini

Gibraltar

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

●

Ulaya kutoka angani.

Ulaya duniani.

Lugha za Ulaya.

Kanda za kiutamaduni za Ulaya kadiri ya Ständiger Ausschuss für geographische Namen (StAGN) ya Ujerumani.

Ulaya mwaka 1000 hivi.

Utawala

Katika karne ya 20, baada ya vita kuu mbili, nchi mbalimbali za Ulaya zilianza kushirikiana kwa njia mbalimbali:

• Baraza la Ulaya lina nchi wanachama 47
• Mkutano wa usalama na ushirikiano katika Ulaya (Marekani na Kanada ni wanachama pia)
• Umoja wa Ulaya wenye nchi wanachama 28 tangu mwaka 2013.

Kanda za Ulaya

Katika orodha inayofuata kanda zinatajwa katika utaratibu wa Umoja wa Mataifa (UN categorisations/map). Lakini utaratibu huo haukubaliki ndani ya Ulaya kwa nchi za Ulaya ya Kati. Wajerumani, Waaustria, Waswisi, Wacheki, Waslovakia na Wapolandi hukubaliana ya kwamba wenyewe si Ulaya ya Magharibi wala ya Mashariki ila Ulaya ya Kati. Kuna majadiliano kuhusu mipaka ya kanda hili yasiyokwisha bado, kwa mfano suala la Hungaria au Latvia.

Ulaya Mashariki

Nchi	Bendera	Mji Mkuu	Idadi ya Watu (2024)
Belarus		Minsk	9,200,000
Bulgaria		Sofia	6,400,000
Jamhuri ya Czech		Prague	10,500,000
Hungary		Budapest	9,600,000
Moldova		Chisinau	2,500,000
Poland		Warsaw	37,700,000
Romania		Bucharest	19,000,000
Russia		Moscow	144,000,000
Slovakia		Bratislava	5,400,000
Ukraine		Kyiv	36,000,000

Ulaya ya Kaskazini

Nchi	Bendera	Mji Mkuu	Idadi ya Watu (2024)
Denmark		Copenhagen	5,900,000
Estonia		Tallinn	1,300,000
Finland		Helsinki	5,600,000
Iceland		Reykjavik	380,000
Ireland		Dublin	5,100,000
Latvia		Riga	1,800,000
Lithuania		Vilnius	2,700,000
Norway		Oslo	5,500,000
Sweden		Stockholm	10,500,000
Uingereza		London	68,000,000

Ulaya ya Magharibi

Nchi	Bendera	Mji Mkuu	Idadi ya Watu (2024)
Austria		Vienna	9,100,000
Ubelgiji		Brussels	11,800,000
Ufaransa		Paris	65,000,000
Ujerumani		Berlin	83,000,000
Liechtenstein		Vaduz	39,000
Luxembourg		Luxembourg (jiji)	660,000
Monaco		Monaco (jiji)	39,000
Uholanzi		Amsterdam	17,800,000
Uswisi		Bern	8,800,000

Ulaya ya Kusini

Nchi	Bendera	Mji Mkuu	Idadi ya Watu (2024)
Albania		Tirana	2,800,000
Andorra		Andorra la Vella	79,000
Bosnia na Herzegovina		Sarajevo	3,200,000
Kroatia		Zagreb	3,800,000
Cyprus		Nicosia	1,200,000
Ugiriki		Athens	10,200,000
Italia		Rome	59,000,000
Malta		Valletta	520,000
Montenegro		Podgorica	620,000
Macedonia Kaskazini		Skopje	1,800,000
San Marino		San Marino (mji)	34,000
Serbia		Belgrade	6,600,000
Slovenia		Ljubljana	2,100,000
Hispania		Madrid	47,800,000
Vatican City		Vatican City (mji)	800
Ureno		Lisbon	10,100,000

Nchi za Ulaya

Orodha kamili ya nchi za Ulaya ikitaja ukubwa wa eneo, idadi ya watu, miji mikuu na miji mikubwa zaidi pamoja na lugha rasmi. Orodha hii haionyeshi ukanda wa nchi husika. Tazama juu kupata kanda za Ulaya.

Orodha ya Nchi na Maeneo ya Ulaya

Bendera	Nchi/Maeneo	Eneo (km²)	Idadi ya Watu	Mji Mkuu	Jiji Kubwa	Lugha Rasmi
	Albania	28,748	2,829,741	Tirana	Tirana	Kialbania
	Andorra	468	79,034	Andorra la Vella	Andorra la Vella	Kihispania
	Armenia	29,743	2,767,923	Yerevan	Yerevan	Kiarmenia
	Austria	83,879	9,006,398	Vienna	Vienna	Kijerumani
	Azebajani (zaidi ni Asia)	86,600	10,353,269	Baku	Baku	Kiazabajani
	Aislandi	103,000	366,425	Reykjavik	Reykjavik	Kiaislandi
	Ayalandi	70,273	4,994,724	Dublin	Dublin	Kiingereza, Kigaeli
	Belarusi	207,600	9,349,645	Minsk	Minsk	Kibelarusi, Kirusi
	Bulgaria	110,993	6,447,710	Sofia	Sofia	Kibulgaria
	Bosnia na Herzegovina	51,197	3,276,000	Sarajevo	Sarajevo	Kiserbia, Kikroeshia, Kibosnia
	Estonia	45,227	1,331,796	Tallinn	Tallinn	Kiestonia
	Hungaria	93,028	9,606,259	Budapest	Budapest	Kihungaria
	Italia	301,340	60,317,116	Rome	Rome	Kiitalia
	Jojia (zaidi ni Asia)	69,700	3,688,600	Tbilisi	Tbilisi	Kijojia
	Korasia	56,594	3,850,695	Zagreb	Zagreb	Kikorasia
	Kosovo	10,887	1,798,188	Pristina	Pristina	Kikosovo
	Kupro	9,251	1,244,188	Nicosia	Nicosia	Kigiriki, Kituruki
	Latvia	64,589	1,882,000	Riga	Riga	Kilatvia
	Liechtenstein	160	39,315	Vaduz	Schaan	Kijerumani
	Lithuania	65,300	2,794,000	Vilnius	Vilnius	Kilithuania
	Luxembourg	2,586	634,814	Luxembourg City	Luxembourg City	Kifaransa, Kijerumani, Kiluxembourg
	Malta	316	514,564	Valletta	Birkirkara	Kimalta, Kiingereza
	Moldova	33,846	2,603,000	Chisinau	Chisinau	Kimoldova
	Monako	2.02	39,511	Monaco	Monaco	Kifaransa
	Norwei	385,207	5,391,369	Oslo	Oslo	Kinorwei
	Polandi	312,696	38,265,017	Warsaw	Warsaw	Kipolandi
	San Marino	61	33,600	San Marino	San Marino	Kiitalia
	Ubelgiji	30,689	11,584,008	Brussels	Antwerp	Kiholanzi, Kifaransa, Kijerumani
	Ucheki	78,866	10,686,269	Prague	Prague	Kicheki
	Udeni	42,925	5,932,654	Copenhagen	Copenhagen	Kideni
	Ufaransa	551,695	68,042,591	Paris	Paris	Kifaransa
	Ufini	338,424	5,541,037	Helsinki	Helsinki	Kifini, Kiswidi
	Ufalme wa Muungano	243,610	67,736,802	London	London	Kiingereza
	Ugiriki	131,957	10,724,599	Athens	Athens	Kigiriki
	Uhispania	505,990	47,450,795	Madrid	Madrid	Kihispania
	Uholanzi	41,543	17,407,585	Amsterdam	Rotterdam	Kiholanzi
	Ujerumani	357,022	83,190,556	Berlin	Berlin	Kijerumani
	Ureno	92,090	10,295,909	Lisbon	Lisbon	Kireno
	Urusi (Sehemu ya Ulaya)	17,098,242	146,599,183	Moscow	Moscow	Kirusi
	Vatikani	0.49	825	Vatican City	Vatican City	Kilatini, Kiitalia

Tanbihi

1. Kanda zinazotajwa (Ulaya ya Kusini – magharibi n.k.) zinafuata utaratibu wa Umoja wa Mataifa UN categorisations/map. Nchi kadhaa zinazotajwa hapo chini zinaweza kuhesabiwa kuwa sehemu ya Ulaya na pia bara nyingine (Asia, Afrika, au Oceania). Hii inategemea na namna ya kugawa kontinenti; pia wakazi wenyewe wanaweza kujielewa tofauti na majirani yao.

2. Urusi ni nchi ya kontinenti mbili za Ulaya ya Mashariki na Asia; namba za wakazi na za eneo zimetasjwa kwa ajili ya sehemu ya Kiulaya pekee.

3–5. Guernsey, Kisiwa cha Man, and Jersey ni maeneo ya kujitegemea chini ya Taji la Ufalme wa Uingereza.

6. Namba za Ureno hazijumlishi Visiwa vya Madeira, ambazo ni sehemu ya Ureno magharibi ya Marokko katika Afrika.

7. Namba za Hispania hazijumlishi Visiwa vya Kanari magharibi ya Marokko katika Afrika, wa maeneo ya Ceuta na Melilla ambayo ni sehemu za Hispania kwenye pwani ya Moroko, Afrika ya Kaskazini.

8. Namba za Ufaransa hazijumlishi maeneo yake yaliyopo Amerika ya Kati au Kusini, Bahari Hindi au Oceania.

9. Uholanzi: Idadi ya wakazi ni ya 2004; Amsterdam ni Mji Mkuu lakini Den Haag ni makao makuuy a serikali.

10. Armenia huhesabiwa mara nyingi kuwa nchi ya kimabara katika Asia ya Magharibi (kufuatana na kanda za UM) na Ulaya ya Mashariki

11. Azerbaijan huhesabiwa mara nyingi kuwa nchi ya kimabara katika Asia ya Magharibi (kufuatana na kanda za UM) na Ulaya ya Mashariki; idadi ya wakazi na eneo zimetajwa za sehemu ya Ulaya pekee.

12. Kupro huhesabiwa mara nyingi kuwa nchi ya kimabara katika Asia ya Magharibi (kufuatana na kanda za UM) na Ulaya ya Kusini; idadi ya wakazi na eneo zimetajwa za sehemu zisozo chini ya Dola ya Kituruki ya Cyprus.

13. Georgia huhesabiwa mara nyingi kuwa nchi ya kimabara katika Asia ya Magharibi (kufuatana na kanda za UM) na Ulaya ya Mashariki; idadi ya wakazi na eneo zimetajwa za sehemu ya Ulaya pekee.

14. Uturuki ni nchi ya kimabara katika Asia ya Magharibi (kufuatana na kanda za UM) na Ulaya ya Kusini; namba zinazotajwa zinahusiana na sehemu ndogo ya Magharibi pakee iliyomo Ulaya hasa jimbo lote la Istanbul.

15. Kazakhstan huhesabiwa mara nyingi kuwa nchi ya kimabara katika Asia ya Magharibi (kufuatana na kanda za UM) na Ulaya ya Mashariki; idadi ya wakazi na eneo zimetajwa za sehemu ya Ulaya pekee.