Vita ya wenyewe kwa wenyewe Burundi

Vita ya wenyewe kwa wenyewe nchini Burundi ni vita iliyodumu katika kipindi cha miaka 1993 -2005. Vita hii ni matokeo ya mgogoro kati ya makabila makuu mawili yaliyomo nchini humo. Makabila hayo ni Wahutu na Watutsi.

Mgogoro huo ulianza baada ya uchaguzi wa vyama vingi tangu nchi hiyo ipate uhuru wake kutoka kwa Wabelgiji mwaka 1962, vita hiyo ilimalizika baada ya kuapishwa Pierre Nkurunziza mwezi Agosti 2005.

Inakadiriwa idadi ya watu waliokufa katika vita hiyo ni laki tatu (300,000)

Mazingira

Ramani ya Burundi.

Kabla ya kutawaliwa na wakoloni, Burundi ilikuwa inatawaliwa na wafalme ya Kitutsi, sawa na majirani zao Rwanda. Kwanza Ujerumani na baadaye Ubelgiji, watawala wa kikoloni, waliona ni rahisi kutawala kupitia mfumo wa kiutawala uliokuwepo ili kuendeleza utawala wa Watutsi wachache dhidi ya kabila la Wahutu walio wengi. Kwa ujumla Wabelgiji walitambua tofauti za kikabila zilizopo Burundi na Rwanda kwa mitazamo ifuatayo: Watwa ambao ni wafupi, Wahutu ambao walikuwa na kimo cha kati na Watutsi walikuwa ni warefu kupita wengine. Wale watu wote ambao walimiliki ng'ombe zaidi ya kumi walitambulika kama Watutsi.

Burundi ilipata uhuru wake mwaka 1962, kwa kujitoa katika shirikisho la kikoloni na Rwanda. Mwanzoni nchi huru hiyo ilitunza utawala wa kifalme. Uchaguzi wa kwanza wa vyama vingi katika nchi hiyo ulifanyika Juni 1993. Chaguzi hizi zilitanguliwa na miaka 25 ya utawala wa kijeshi wa Watutsi, akitangulia Michel Micombero, ambaye alifanikisha mapinduzi ya mwaka 1966 na kubadilisha utawala wa kifalme na kuweka utawala wa kijamhuri unaoongozwa na Rais. Chini ya utawala wa kijeshi wa Micombero, Watutsi walio wachache waliweza kushika utawala.

Mwaka 1972, Wahutu walianzisha shirikisho lao lililoitwa Umugambwe w'Abakozi b'Uburundi au Chama cha Wafanyakazi wa Burundi (UBU), ambacho kilipanga na kutekeleza mfumo maalumu wa kuwashambulia Watutsi, kwa madhumuni ya kuwaangamiza. Utawala wa kijeshi wa Micombero ulijibu kwa kulipiza kisasi kwa kiasi kikubwa kwa Wahutu. Idadi kamili ya wahanga haikuweza kutambulika, lakini makadirio ya mauaji ya halaiki ya Watutsi na ulipizaji wa kisasi wa Wahutu kwa ujumla inasemekana kuzidi 100,000. Wakimbizi wengi na watafutahifadhi walikimbilia katika nchi ya Tanzania na Rwanda.

Meja Pierre Buyoya

Mapinduzi ya mwisho yalifanyika mwaka 1987 na kumuweka afisa wa Kitutsi anayeitwa Pierre Buyoya. Buyoya alijaribu kuweka mageuzi kadhaa kwa malengo ya kurahisisha utawala wa nchi na kuwezesha upatikanaji wa mijadala ya kitaifa. Badala ya kutatua matatizo, mageuzi hayo yalichochea mivutano ya kikabila pale ambapo Wahutu waliamini kwamba ukiritimba wa Watutsi unafikia mwisho. Katika mivutano hiyo wakulima wa Kihutu walianza uasi wa ndani dhidi ya viongozi wa Kitutsi huko mashariki mwa Burundi; hayo majeshi ya Kihutu yaliua mamia ya familia za Kitutsi, hivyo jeshi la nchi liliingilia kati na kuanza kupambana na kuua maelfu ya Wahutu, ambapo ilipelekea makadirio ya vifo kufikia kati ya 5,000 na 50,000.

Ubadhirifu wa chinichini ukaongezeka, na kundi la kwanza la waasi wa Kihutu likazaliwa. Miongoni mwa makundi hayo ya waasi ni Party for the Liberation of the Hutu People (PALIPEHUTU - FNL) na National Liberation Front (FLORINA), ambavyo vilifanya kazi kuanzia miaka ya 1980, kati ya vyama hivyo viwili, PALIPEHUTU - FNL kilikuwa na nguvu kuliko FLORINA, lakini waliteseka na mgawanyiko uliokuwepo ndani ya chama.

Wakati mabadiliko ya kidemokrasia yalipoanza nchini Burundi miaka ya mwanzoni mwa 1990, kiongozi mkuu wa PALIPEHUTU aliamua kushirikiana na chama cha Wahutu kiitwacho Front for Democrancy in Burundi (FRODEBU), na kushiriki kwa amani katika shughuli za kisiasa. Wanachama wenye msimamo mkali wa PALIPEHUTU hawakukubaliana na huo uamuzi. Kinyume chake, FLORINA waliungana kwa dhati chini ya uongozi wa Joseph Karumba, lakini bado walibaki dhaifu na kuwa kundi la kando.

Vita

Mapinduzi ya mwaka 1993 na kuanza kwa vita

Rais Melchior Ndadaye.

Baada ya miongo ya utawala wa kimabavu wa kijeshi, uchaguzi wa urais na wabunge wa Juni na Julai 1993 ulikuwa wa kwanza kwa nchi ya Burundi kuwa huru na wa haki. FRODEBU walikishinda chama cha Watutsi kiitwacho Union for National Progress (UPRONA) cha Rais Pierre Buyoya. Kwa hiyo, kiongozi wa FRODEBU Melchior Ndadaye akawa Rais wa kwanza wa Burundi aliyechaguliwa kidemokrasia. Uongozi wake ulikuwa wa shida tangu mwanzo. Ingawa uongozi wa PALIPEHUTU uliamua kushirikiana na serikali mpya ya Ndadaye, kamanda mkuu wa jeshi lake Kabora Kossan alikataa kumaliza uhasama. Yeye na wafuasi wake waligawanyika kutoka PALIPEHUTU-FNL, na tangu wakati huo walijiita "National Forces of Liberation" (FNL). Kwa Kossan na wafuasi wake chaguo pekee lilikuwa kuendelea kupigana hadi Watutsi wote nchini Burundi wawe wamekufa au kuondolewa kabisa.

Walakini, serikali ya Ndadaye ilihatarishwa zaidi na Watutsi wenye msimamo mkali kuliko na vikundi vya Wahutu wenye msimamo mkali. Vikundi vya Wahutu walikuwa bado dhaifu, wakati vikundi vya Watutsi walikuwa wakidhibiti jeshi la Burundi. Hali ya kisiasa ilizidi kuwa mbaya wakati maafisa wa jeshi la Watutsi wenye msimamo mkali walipozindua mapinduzi mnamo 21 Oktoba na kuungwa mkono na karibu nusu ya vikosi vya wanamgambo. Wanamapinduzi waliwaua Ndadaye pamoja na wanachama wengine na viongozi wakubwa wa FRODEBU, na kutangaza serikali mpya. Walakini, serikali ya kijeshi ilikuwa na kizuizi tangu mwanzo, kwani inakabiliwa na machafuko ya ndani na upinzani na nguvu za kigeni.

Kama matokeo ya mauaji ya Rais Ndadaye, vurugu na machafuko vilizuka kote Burundi. Wahutu waliwashambulia na kuwaua wafuasi wengi wa UPRONA, wengi wao ni Watutsi lakini pia Wahutu, wakati wanamapinduzi na washirika wa Watutsi waliwashambulia Wahutu na FRODEBU. Raia wengi waliungana pamoja kuwa wanamgambo wa kienyeji ili kujitetea, lakini vikundi hivyo vilikua haraka, vikifanya mashambulio na mauaji ya raia yeyote. Magenge ya barabarani na mijini, ambayo mengi yalikuwa ya itikadi kali kabla ya 1993, yaligawanyika pande zote za kimakabila na kuanza kufanya kazi kwa wanasiasa wenye msimamo mkali. Walipokea pesa na bunduki, hivyo, waliua kwa amri ya vyama vya Watutsi na Wahutu. Inakadiriwa watu 50,000 hadi 100,000 walikufa ndani ya mwaka mmoja, idadi ikiwa karibu sawa kati ya Wahutu na Watutsi. Kama matokeo ya machafuko hayo na shinikizo la kimataifa, serikali ya kimapinduzi ilianguka, na nguvu zikarudishwa kwa serikali ya kiraia ya FRODEBU.

Mauaji ya watu wengi yalidhoofisha, na nchi hiyo ilirekebishwa tena mwishoni mwa 1993. Mapinduzi hayo na ghasia za baadaye za kikabila ziliathiri sana nchi. Watutsi wenye msimamo mkali katika jeshi walikuwa bado wapo, na ingawa walikuwa wameachia madaraka dhahiri kwa wakati huo, waliendelea kudhoofisha serikali ya kiraia kwa matumaini ya kupata nguvu kamili katika siku zijazo. Waasi wa Wahutu waliamini kwamba mapinduzi hayo yamethibitisha kutowezekana kwa mazungumzo ya amani, na walichukulia serikali mpya ya kiraia ya Wahutu iliyotawaliwa kama "stooges" za serikali ya zamani. Kwa hivyo walianza tena ujasusi wao. Zaidi ya hayo, ghasia kati ya asasi za kiraia za Watutsi zilichukulia FRODEBU kama wauaji wa kimbari, ikiamini kwamba chama hicho kilianzisha mauaji ya watu wengi dhidi ya Watutsi baada ya mapinduzi ya 1993. Kwa hiyo walipanga maandamano na mgomo wa kuidondosha walioichukulia kama serikali ya kihalifu.

Kuanguka kwa mamlaka ya mji, 1994-1996

Mlolongo wa serikali za makabila mawili ulijaribu kuleta utulivu nchini mapema mwaka 1994 hadi Julai 1996, lakini juhudi zote zilishindwa. Watutsi wenye msimamo mkali katika jeshi, waliendelea kudhoofisha jaribio lolote la FRODEBU la kuunganisha nguvu, na sehemu za FRODEBU ziliamini mapema mnamo mwaka 1994 kwamba maelewano hayawezekani tena baina yao.

Waziri wa Mambo ya Ndani Leonard Nyangoma aliongoza kikundi cha FRODEBU katika uasi wa kutumia silaha, na kuunda Baraza la Kitaifa la Ulinzi wa Demokrasia-Ulinzi wa Demokrasia (CNDD-FDD). Kwa hivyo, kikundi cha Nyangoma kilikuwa kikundi muhimu zaidi cha waasi wa Kihutu, ingawa PALIPEHUTU-FNL na FROLINA waliendelea kuwa hai. PALIPEHUTU-FNL ilidhoofishwa na mizozo zaidi, na ingegawanyika katika vyama vingi vidogo juu ya kutokubaliana juu ya mazungumzo na uongozi wakati wa vita vya wenyewe kwa wenyewe. Kwa msaada wa CNDD-FDD, wanamgambo wote wa Kihutu walikubali itikadi kali ya nguvu ya Kihutu wakataka kuangamizwa kwa Watutsi wote wa Burundi.

Wapuuzi wa Wahutu walipokea msaada wa nchi jirani za Zaire na Tanzania: nchi hizo mbili ndizo zilizowaruhusu waasi kuweka misingi kwenye maeneo yao kutoka ambapo wanaweza kuanzisha shambulio kuingia nchini Burundi. Sababu ambazo waliunga mkono walanguzi zilitofautiana sana: Rais wa Zaire Mobutu Sese Seko aliamini kwamba anaweza kupata udhamini wa kisiasa kwa kushikilia wanamgambo wa Rwanda na wakimbizi wa Wahutu wa Burundi. Mobutu aliamini kwamba wangekandamiza vikundi vya kumpinga huko Zaire, na wawape kitu cha kujadiliana na jamii ya kimataifa ambayo ilitafuta mzozo wa wakimbizi wa Maziwa Makuu ya Afrika. Kinyume chake, kiongozi mkuu wa serikali ya Tanzania Julius Nyerere alitaka eneo hilo liimarishwe na kusawazishwa, na aliamini kwamba uwepo wa Burundi na Rwanda kama nchi huru ulileta shida ya usalama peke yake. Mwishowe, alitaka majimbo haya yawe na umoja na Tanzania, ipate tena wilaya zote ambazo zamani zilikuwa za Jumuiya ya Afrika Mashariki. Kwa kifupi, hata hivyo, Nyerere aliamini kuwa amani na utaratibu unaweza kupatikana tu nchini Burundi kupitia kuingizwa kwa Wahutu kwenye serikali ya Burundi na jeshi.

Wakati nchi hiyo ilipoingia zaidi katika vita vya wenyewe kwa wenyewe, hali ya kisiasa nchini Burundi ilizidi kuwa mbaya. Mfuasi wa Ndadaye Cyprien Ntaryamira aliuawa katika ajali ya ndege pamoja na Rais wa Rwanda Juvenal Habyarimana mnamo 6 Aprili 1994. Kitendo hicho kiliashiria mwanzo wa mauaji ya kimbari ya Rwanda, wakati huko Burundi, kifo cha Ntaryamira kilizidisha vurugu na machafuko, ingawa hakukuwa na jumla mauaji. Sylvestre Ntibantunganya aliwekwa kuwa rais wa miaka minne tarehe 8 Aprili, lakini hali ya usalama ilipungua zaidi. Kuenea kwa mamia ya maelfu ya wakimbizi wa Rwanda na shughuli za vikundi vya Wahutu wenye silaha na Watutsi kulisababisha kuibua serikali zaidi. Serikali ya umoja, iliyoundwa na kikundi cha amani cha FRODEBU na UPRONA mnamo Septemba 1994, ilidhihirika kuwa dhaifu sana na iliyovunjika nguvu kweli kutawala nchi. Pamoja na mamlaka ya serikali kutekelezwa, wanajeshi walishikilia udhibiti wa "nguvu kidogo ya serikali imebaki".

Wakati huohuo, nguvu ya watendaji wasio wa serikali iliongezeka. Ingawa vikundi vingi vya kujilinda vilikuwa vimetengwa baada ya mwaka wa 1993, vingine viligeuzwa kuwa vikosi vya makabila makubwa. Vikundi hivyo vilitia ndani mabawa yasiyokuwa ya kawaida ya vyama vya Wahutu na Watutsi, wanamgambo wanaojitegemea wenye msimamo mkali, na genge la vijana wenye vita. Vikundi vinavyojulikana vya Watutsi vilitia ndani Chama cha Imbogaraburundi ya Kurejea kwa Kitaifa ("wale ambao watairudisha -Burundi-)", Sans Echecs ya Chama cha Maoni ya Wananchi ("wale wanaoshindwa"), na genge la vijana wa mijini kama Sans Défaite ("the undefeated"), Sans Pitié ("the pitiless"), Sans Capote ("wale ambao hawafungi kondomu") ambao walifanya kama vikosi vya kukodisha kwa vyama vingi vya Ukawa. Vyama vya Wahutu kama FRODEBU na FDD pia viliinua wanamgambo wanaounga mkono, Inziraguhemuka ("wale ambao hawakufanya -saliti") na Intagoheka ("wale-ambao-hawalali-usingizi") mtawaliwa, wakati genge la mitaani la Wahutu "Chicago Bulls" kutoka Bujumbura lilifanikiwa kuongezeka kuwa jeshi dogo. Wanamgambo hao walidhoofisha jaribio la serikali la kurejesha amani. Wanamgambo wa Kitutsi mara nyingi walikuwa wamefunzwa kupiga silaha na vikundi vyenye msimamo mkali katika jeshi la Burundi. Kwa msaada wa jeshi, waliwashinda wanamgambo kadhaa wa Kihutu, lakini pia waliwatia hofu na kuwahamisha raia wengi wa Kihutu huko Bujumbura na miji mingine mnamo 1995/96.

Kwa kuongezea, Watutsi wa Rwanda Patriotic Front (RPF) waliishinda serikali ya Wahutu ya Rwanda mnamo Julai 1994, na kumaliza vita vya wenyewe kwa wenyewe Rwanda na mauaji ya kimbari. Vikosi vya kijeshi na vikosi vya serikali ya zamani ya Wahutu wa Rwanda (Ex-FAR / ALiR na Interahamwe) baadaye walitoroka kuvuka mpaka kuingia Zaire. Huko, waliunda tena nguvu zao wakazindua dharau dhidi ya RPF. CNDD-FDD ya Burundi na PALIPEHUTU-FNL, hivi karibuni walijiunga na vikundi vya Wahutu wa Rwanda ambavyo viliwasaidia katika kushambulia jeshi la Burundi. Hali hiyo ilisababisha kupungua kwa mamlaka ya serikali nchini Burundi, hivyo iliishtua sana serikali iliyoongozwa na RPF ya Rwanda. RPF ilihofia kwamba kuanguka kwa serikali ya Burundi kutaongoza sio tu kwa kuongezeka kwa uwezekano wa wakimbizi 500,000 wa Watutsi kuingia nchini Rwanda, lakini pia kutoa nafasi mpya kwa wapiganaji wa Wahutu wa Rwanda. Kwa hiyo, serikali ya Rwanda ilianza kutoa msaada kwa serikali ya Burundi kutoka 1995. Vikosi vya Rwanda vilivuka mpaka mara kwa mara, na kushambulia kambi za wakimbizi za Wahutu ambazo zilifanya vikosi vya waasi kwa kushirikiana na wanamgambo wa kijeshi wa Burundi na wa Watutsi.

Urais wa Pierre Buyoya

Mfumo wa kisiasa unaoshirikiana kwa nguvu wa urais wa Wahutu na wanajeshi wa Watutsi ulifanya kazi hadi 1996, wakati Watutsi wa Utatu Pierre Buyoya alibadilisha rais wa Wahutu katika mapinduzi, haswa kurejesha utulivu. Kama serikali, tayari ilikuwa chini ya usimamizi wa kijeshi, na hatua hiyo ya mapinduzi ilisisitiza hali hiyo. Baada ya kuchukua madaraka, Buyoya alichukua hatua kusuluhisha vita hiyo kwa amani. Aliwaingiza Watutsi walio chini ya udhibiti, na kuwalazimisha wanamgambo wao kuingia kwenye jeshi au kutengwa. Buyoya pia alijaribu kufungua mazungumzo na wapuuzi. Pamoja na hayo, mapinduzi hayo pia yameimarisha vikundi vya waasi Wahutu, kwani serikali ya Buyoya inachukuliwa kuwa ni haramu, na nchi jirani ziliamuru serikali ya Burundi kupinga mapinduzi hayo.

Vita ya wenyewe kwa wenyewe viliongezeka kwa nguvu. Waasi wa Wahutu walikua madarakani na kuwauwa Watu wapatao 300 katika shambulio kuu mnamo 20 Julai 1996. Kitendo cha kuongezeka kwa waasi wa Wahutu nchini Burundi kilisumbua serikali ya Rwanda, na kushawishi uamuzi wake wa kuzindua vita vya kwanza vya Kongo mwishoni mwa mwaka 1996 ili kumpindua Rais Mobutu wa Zaire. Kwa kufanya hivyo, Rwanda ilitarajia kuimaliza Zaire kama kimbilio la vikundi vingi vya waasi wa Wahutu; CNDD-FDD kwa mfano imeweka misingi mikubwa huko Uvira na Bukavu, mashariki mwa Zaire kutoka ilipoanzisha mashambulizi ndani ya Burundi. Ijapokuwa Rwanda ilimwangamiza Mobutu kwa muda wa miezi kadhaa akabadilishwa na Laurent-Désiré Kabila, waasi wa CNDD-FDD bado walifanikiwa kupanua shughuli zao mnamo 1997. Kuingiza Mkoa wa Bururi na Mkoa wa Makamba, kusini mwa Burundi, hata waliishambulia nyumba ya Rutovu, Buyoya mji na kitovu cha wasomi Watutsi wa Burundi wakati huo. Kwa kweli, angalau mambo ya serikali mpya ya Kongo chini ya mtoto wa Laurent-Désiré, Joseph Kabila yalikuja kusaidia waasi wa Burundi ifikapo mapema miaka ya 2000 kama vile Mobutu alivyofanya hapo awali.

Kujibu hali mbaya ya usalama, serikali iliamua kuandaa mpango mpya. Jeshi lililazimisha raia kupanga doria zisizo na silaha kulinda jamii zao dhidi ya waasi. Ingawa viongozi wa serikali walidai kwamba vikundi hivi vya kujilinda vilijumuisha wajitoleaji, raia kwa ujumla walilazimishwa kwa vitisho vya jeuri au faini. Wanamgambo wengi wa raia walikuwa maskini (Wahutu), wakati Wahutu na matajiri au Wahutu waliojifungia vizuri, kwa ujumla hawakusimamishwa katika jukumu la doria. Kama matokeo ya madai ya wanasiasa wenye msimamo mkali wa Kitutsi, jeshi pia lilianzisha mpango maalum wa kutoa mafunzo kwa wanamgambo wa Kitutsi; Wahutu hawakuruhusiwa kujiunga na mafunzo hayo. Wakati mipango hiyo iliposhindwa kukomesha ukuaji wa harakati za waasi, hatimaye jeshi la Burundi liliamua kuanzisha mgambo mpya katika Mkoa wa Cibitoke, ambao hapo awali ulijulikana kama "vijana" (les jeunes au abajeunes). Kinyume na vikundi vya zamani vya kujilinda ambavyo havikuwa na silaha au kutawaliwa na Watutsi, wahusika walikuwa wote wenye silaha na vile vile Wahutu wengi. Walijumuisha waasi wa zamani na doria wa zamani wa raia ambao walikuwa wamejithibitisha kuwa waaminifu. Mafunzo na silaha hutolewa na wanajeshi. Programu hiyo ilipanuliwa kwa nchi nzima; abajeunes kusini mwa Burundi hivi karibuni walijulikana kama "Walinzi wa Amani". Mpaka kufikia mwishoni mwa mwaka 1997, idadi ya wapiganaji ilifikia 3,000, hivyo waliamua kuchukua hatua kuwazuia waasi. Walakini, idadi ya vifo vya vita iliongezeka zaidi mnamo 1998.

Mnamo mwaka 1998, Buyoya na bunge la Wahutu walioongozwa na upinzani walifikia makubaliano ya kutia saini katiba ya mpito, na Buyoya aliapishwa kama Rais. Mazungumzo rasmi ya amani na waasi yakaanza jijini Arusha mnamo 15 Juni 1998. Mazungumzo yalikuwa magumu sana. Rais wa zamani wa Tanzania Julius Nyerere alifanya kama majadiliano makuu, na kujaribu kutumia tahadhari na uvumilivu ili kupata suluhisho. Baada ya kifo cha Nyerere mnamo 1999, Nelson Mandela alichukua jukumu la mazungumzo ya amani. Yeye na wakuu wengine wa majimbo katika mkoa huo waliongezea shinikizo kwa uongozi wa kisiasa wa Burundi, wakubali serikali kwa ushiriki wa vikundi vya waasi. Wakati huohuo, vita vya wenyewe kwa wenyewe viliendelea bila kufikiwa, licha ya juhudi za jamii ya kimataifa kuwezesha mchakato wa amani.

Ingawa mwaka 1999 ilionekana kupungua kwa mapigano, vita vilipanda tena katika kiwango cha nguvu katika miaka miwili iliyofuata. Jeshi la Burundi lilifanya kero kubwa kati ya Oktoba na Desemba 2000, kujaribu kumaliza msitu wa Tenga karibu na Bujumbura ya walanguzi. Ingawa waliwauwa wapiganaji wengi wa waasi, operesheni hiyo ilishindwa, na msitu wa Tenga ukabaki ngome ya walanguzi. Baada ya mazungumzo mazito, hatimaye makubaliano yalifikiwa ambayo yalianzisha serikali ya mpito, ambapo nafasi ya urais na makamu wa rais zingekuwa za kupokezana kila baada ya miezi 18 kati ya Wahutu na Watutsi. Wakati serikali ya Burundi na vikundi vitatu vya Watutsi zilitia saini makubaliano ya kusitisha mapigano katika jiji la Arusha mnamo Agosti 2000, vikundi viwili vinavyoongoza vya Wahutu vilikataa kushiriki, na mapigano yakaendelea. Mazungumzo ya Arusha yalifungwa mnamo 30 Novemba, 2000. Watutsi ishirini na mwanamke mmoja wa Uingereza waliuawa tarehe 28 Disemba 2000, katika mauaji ya Titanic Express.

Kadri Hati za Arusha zilivyotekelezwa polepole, changamoto kali zilibaki. Mara kadhaa, mchakato wa amani karibu ulivunjika. Ingawa baadhi ya vyama vya wastani vya Watutsi vilikuwa vimetia saini makubaliano ya amani, walibaki wakipinga baadhi ya malengo yake. Wanaharakati wengi Watutsi walikataa kabisa kukubali Hati za Arusha na walikataa kushughulika na waasi wote wa Wahutu.

Mnamo 18 Aprili 2001, jaribio la mapinduzi dhidi ya Buyoya halikufaulu. Wataalam walitaka kuzuia mpango wa kugawana madaraka usianze kutumika. Kundi la Wahutu wenye msimamo mkali pia walijaribu kufufua "wanamgambo wa kikabila wa "Puissance Auto-défense-Amasekanya" (PA-Amasekanya) katikati ya 2000 kupinga makubaliano ya amani, lakini viongozi wa kikundi hiki walifungwa jela mara moja. Tarehe 23 Julai 2001, ilikubaliwa kwamba serikali ya mpito itaongozwa na Buyoya kwa miezi 18, ikifuatiwa na Domitien Ndayizeye, kiongozi wa Wahutu na FRODEBU. Kwa kuongezea, mageuzi ya jeshi la Burundi yangetekelezwa haraka iwezekanavyo; Mwishowe kulikuwa na ubishi kati ya Watutsi.

Serikali ya mpito ilitekelezwa mnamo Oktoba 2001. Buyoya aliapishwa kama Rais anayetambuliwa kimataifa mnamo Novemba, wakati walinda amani wa kwanza wa Afrika Kusini walifika nchini Burundi. Pamoja na hayo, vikundi vikuu vya waasi wa Wahutu, CNDD-FDD na FNL, bado walikataa kutia saini makubaliano ya kusitisha mapigano. Badala yake, mapigano yalizidi kuongezeka, wakati FNL ilipozindua mashambulio mengi karibu na Bujumbura. Wavulana wengine 300 walitekwa nyara kutoka Chuo cha Museuma mnamo Novemba 9, 2001. Jeshi lilijibu kwa kuzindua kichukizo dhidi ya ngome za waasi katika msitu wa Tenga mnamo Desemba, wakidai kuwa waliwauwa waporaji 500. Mauaji ya Itaba ya Septemba 9, 2002 yaliwaacha mamia ya raia wasio na silaha wakiwa wamekufa.

Baada ya kuahidiwa kujumuishwa katika serikali mpya, mabawa mawili ya CNDD-FDD hatimaye yalikubali kusitisha mapigano na YAlijiunga na makubaliano ya Arusha mnamo 3 Desemba 2002. PALIPEHUTU-FNL alikataa kuingia mazungumzo na serikali na iliendelea na mapambano yake.

Urais wa Ndayizeye

Mnamo Aprili 9, 2003, makao makuu ya Ujumbe wa Jumuiya ya Afrika huko Burundi yalianzishwa Bujumbura chini ya Meja wa Afrika Kusini, Sipho Binda. Kama ilivyokubaliwa hapo awali, Buyoya alishuka, na Ndayizeye akawa Rais tarehe 30 Aprili 2003. Katika miezi iliyofuata, kikundi cha CNDD-FDD cha Pierre Nkurunziza kilijumuishwa polepole katika serikali ya mpito. Mkataba wa kugawana madaraka ulitiwa saini tarehe 8 Oktoba 2003, na Nkurunziza aliteuliwa kuwa Waziri wa Nchi anayesimamia utawala bora na ukaguzi wa jumla wa serikali. Tarehe 18 Oktoba 2003, ilitangazwa kuwa Ujumbe wa Jumuiya ya Afrika umefikia nguvu kamili: Waafrika Kusini 1,483, Waethiopia 820, na wafanyAkazi 232 kutoka Msumbiji. Wakati Hati za Arusha zilitekelezwa, mchakato wa amani ulifanya maendeleo makubwa. Mabadiliko ya wanajeshi yalithibitishwa vizuri, na ujumuishaji wa wapiganaji wa CNDD-FDD ulienda vizuri. Kinyume na majaribio ya hapo awali ya kuhakikisha amani ambayo ilikuwa imeangamizwa na wanaharakati wa jeshi, wanajeshi wengi walikuwa wamehofia vita vya wenyewe kwa wenyewe vya miaka ya 2000. Wanajeshi wote Watutsi na Wahutu walithibitisha kuwa tayari kuendelea kuwa waaminifu kwa serikali hiyo mpya. Operesheni ya Umoja wa Mataifa nchini Burundi pia ilisaidia kuleta utulivu nchini.

Licha ya mafanikio hayo, vita ilikuwa bado haijamalizika. FNL ilibaki kundi pekee la waasi, lakini ilikuwa na nguvu ya kupigana na liliendelea na shambulio lake. Mnamo Julai 2003, uvamizi wa waasi huko Bujumbura uliwaacha 300 wakiwa wamekufa na 15,000 wakimbizi. Mnamo Desemba 29, 2003, Askofu Mkuu Michael Courtney, balozi wa Papa nchini, aliuawa. Akikabiliwa na jeshi jipya la umoja wa Burundi na walinda amani wa kimataifa, pamoja na utafutaji wa macho wa vita, uwezo wa FNL kulipia kizuizi polepole. Mwisho wa 2004, ilikuwa na wapiganaji elfu moja tu waliobaki, na eneo la shughuli lilikuwa limepunguzwa hadi Mkoa wa Bujumbura Vijijini tu. Mnamo Agosti 2004, FNL ilidai jukumu la kuwauwa wakimbizi wa Kongotsi au Kongoti 160 katika kambi ya Umoja wa Mataifa huko Gatumba karibu na mpaka wa Kongo nchini Burundi. Shambulio hilo lililaaniwa vikali na Baraza la Usalama la UN, ambalo lilitoa taarifa ya hasira ya ukweli kwamba "wengi wa waathiriwa walikuwa wanawake na watoto ambao walipigwa risasi na kuuzwa kwenye makazi yao". FNL ilijaribu kupotosha. kukosolewa kwa kudai kwamba waathiriwa walikuwa wanamgambo wa Banyamulenge lakini mauaji ya Gatumba yalithibitisha kuwa janga la propaganda. Kundi hilo liliitwa "gaidi" kimataifa na nchini Burundi, likidhoofisha siasa yake. kupungua kwa bahati, FNL ilionyesha kwamba ilikuwa tayari kujadili kumalizika kwa uzushi wake.

Utaratibu wa mwisho wa amani

Mwaka 2005, maendeleo mengi yalifanywa katika mchakato wa amani. Rais alisaini sheria mnamo Januari 2005 kuanzisha jeshi jipya la kitaifa, likiwa na vikosi vya jeshi la Watutsi na wote wa kikundi cha waasi wa Wahutu. Katiba ilipitishwa na wapiga kura katika kura ya maoni - kuashiria mara ya kwanza Waburundi walipiga kura tangu 1994. Walipiga kura tena mnamo Julai wakati wa uchaguzi wa bunge, ulioahirishwa kutoka Novemba 2004, ambapo Serikali ya Burundi na Uchaguzi Mkuu wa Kitaifa. Tume ilifanya uchaguzi wa sauti nzuri, uliofanywa katika mazingira ya amani na usalama. Kikosi cha Ulinzi cha Demokrasia (FDD) kiliishia kushinda uchaguzi wa wabunge. Miezi kadhaa baadaye, Pierre Nkurunziza kutoka kundi la Wahutu FDD alichaguliwa kama rais na nyumba mbili za Bunge zilizokuwa zimetawaliwa na Wahutu.

Baada ya miaka 12 ya kuishi na amri ya kuteleza ya manane, Warundi walikuwa huru kukaa mbali wakati wa amri ya kutengua kazi Aprili 15, 2006, kwa mara ya kwanza tangu mwaka wa 1993. Hii ilimaanisha hatua thabiti zaidi katika masuala ya kiraia ya Burundi tangu kuuawa kwa Rais Mhutu Melchior Ndadaye na mwanzo wa vita vya wenyewe kwa wenyewe.

Vitu viliendelea kuonekana kuwa vya kuahidi baada ya kundi la mwisho la waasi, FNL, kutia saini mkataba wa kusitisha mapigano nchini Tanzania, "kuhakikisha mwisho wa vita vya wenyewe kwa wenyewe vya miaka 12." Kama sehemu ya makubaliano, wanachama wa FNL walipaswa kukusanywa, kusambazwa, na kujumuishwa katika jeshi la kitaifa. Sehemu hasi za FNL, haswa Kikosi cha Ukombozi cha Kitaifa - Icanzo (FNL-Icanzo), ziliendelea na ujasusi wao, na baadaye zilijisalimisha. Katikati ya Aprili 2008, waasi wa FNL walituliza mji mkuu, Bujumbura, wakati wa mapigano angalau waliua.

Matumizi ya askari watoto

Watoto waliandikishwa na kutumiwa sana na pande zote mbili wakati wa vita vya wenyewe kwa wenyewe vya 1993-2005. Jeshi la Burundi lilikuwa likiwaandikisha watoto kila mwaka kati ya miaka 7 na 16 kwa wanamgambo wake, muhimu zaidi ni walezi wa amani. Ingetishia wazazi kwa dhuluma au faini kuwatia wanawe kwa jeshi, na askari watoto wenyewe walipigwa mara nyingi wakati wa mafunzo. Maelfu ya wanajeshi watoto walipigania serikali katika vita vya wenyewe kwa wenyewe, ingawa idadi halisi haijulikani. Mamia waliuawa katika mapigano. Waasi wa Wahutu pia walijulikana kupeleka idadi kubwa ya wanajeshi watoto; mamia ya askari watoto walikuwa katika FNL ilipofika mwaka 2004, walinzi wa amani waliwachukua waasi wa zamani katika safu yao, wanajeshi wengine waasi pia walipigania serikali baada ya kujisalimisha kwao au kutekwa.

Kuajiriwa kwa askari watoto katika jeshi kupunguzwa mwaka 2000, baada ya makubaliano ya amani ya kumaliza mgogoro mwaka 2005. Katiba mpya imeazimia kutotumia watoto katika mapigano ya moja kwa moja. Vyama vya migogoro havikuajiri tena watoto kwa idadi kubwa, lakini wengi walibaki hai katika FNL, ambayo ilikuwa imekataa makubaliano ya amani. Kufikia 2006, mpango wa kujumuishwa tena ulioandaliwa na UNICEF ulisababisha kuachiliwa kwa watoto 3,000 kutoka kwenye vikosi vya jeshi na vikosi vya silaha.

Wengi wa hao watoto walioshiriki katika programu hiyo walirudi shamba na kwenye shughuli za uvuvi katika jamii zao, lakini karibu watoto 600 walirudi shuleni. Wanajeshi wapatao 1,800 ambao walikuwa watoto walipata mafunzo ya kazi. Huduma ya afya ilitolewa kwa wale walio na mahitaji maalum na msaada wa kisaikolojia ulitolewa kupitia mikutano ya mtu mmoja mmoja na kikundi.

Marejeo

• Eriksson, Mikael; Wallensteen, Peter; Sollenberg, Margareta (Septemba 2003). "Armed Conflict, 1989–2002". Journal of Peace Research. 40 (5). Thousand Oaks, California: SAGE Publishing: 593–607. JSTOR 3648363. {{cite journal}}: Invalid |ref=harv (help)CS1 maint: date auto-translated (link)
• Lansford, Tom (2017). Political Handbook of the World 2016-2017. Volume 1 (kwa Kiingereza). London: CQ Press. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (help)
• Reyntjens, Filip (Januari 2006). "Briefing: Burundi: A Peaceful Transition after a Decade of War?". African Affairs. 105 (418). Oxford: Oxford University Press: 117–135. JSTOR 3518791. {{cite journal}}: Invalid |ref=harv (help)CS1 maint: date auto-translated (link)
• "To Protect the People: the Government-sponsored "self-defense" program in Burundi" (PDF). 13 (7(A)). New York City: Human Rights Watch. Desemba 2001. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (help)CS1 maint: date auto-translated (link)
• Ngaruko, Floribert; Nkurunziza, Janvier D. (2005). "Civil War and Its Duration in Burundi". Katika Paul Collier; Nicholas Sambanis (whr.). Understanding Civil War: Africa. Evidence and Analysis. Washington, D.C.: World Bank. ku. 35–62. ISBN 978-0-8213-6047-7. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (help)
• Prunier, Gérard (2009). Africa's World War : Congo, the Rwandan Genocide, and the Making of a Continental Catastrophe: Congo, the Rwandan Genocide, and the Making of a Continental Catastrophe. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-970583-2. {{cite book}}: Invalid |ref=harv (help)

Marejeo mengine

• Stephanie Schwartz. 2019. "Home, Again: Refugee Return and Post-Conflict Violence in Burundi." International Security.

Viungo vya nje

• Burundi Civil War, globalsecurity.org
• Chronology for Hutus in Burundi
• A Heroine of the Burundian Civil War at BBC World Service

Makala hii kuhusu mambo ya kihistoria bado ni mbegu. Je, unajua kitu kuhusu Vita ya wenyewe kwa wenyewe Burundi kama enzi zake au matokeo yake? Labda unaona habari katika Wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa? Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari.