Wakalenjin

Wakalenjin ni kundi la makabila ya magharibi mwa Kenya, hasa katika uliokuwa mkoa wa Bonde la Ufa, wanaoongea lugha za Kiniloti zilizo karibu. Wasemaji wa lugha hizo wako pia Tanzania na Uganda.

Kati ya vikundi hivi ni Waelgeyo, Wakipsigis, Wamarakwet, Wanandi, Wasabaot, Waterik na Watugen. Mababu wao walihamia Kenya kutoka Sudani karne nyingi zilizopita na wengine wanakadiria wamefika tayari tangu miaka 2,000.

Wakati mwingine hata Wapokot wanahesabiwa kati ya Wakalenjin lakini kwa kawaida wanajitazama kama kundi la pekee hata kama lugha yao ni ya karibu.

Historia

Baada ya Mungu kuumba wanadamu wa kwanza kizazi kilikua na kujiendeleza kwa kasi.

Inasemekana Wakaleniin walitokea Misri, waliongozwa na mtu aliyeitwa Miot. Walifuata kingo za mto Nile kuelekea Afrika Kusini kwa Sahara. Walifika mahali ambapo ziwa Viktoria linaunda mto Nile. Miot alikuwa na wana watano na binti mmoja. Walipata njia ya kuelekea Mlima Elgon kupitia ziwa Albert na ziwa Kyoga. Wakiwa njiani waliwaacha baadhi ya watu wao ambao sasa wanazungumza lugha nyingine (huko Sudan).

Walikaa katika eneo la Mlima Elgon kwa muda fulani lakini jambo la kwanza walilofanya ni kuwatahiri wavulana wa kwanza kwa sababu walikuwa wamezeeka kwani walikuwa wamesafiri kwa muda mrefu sana. Zoezi hilo lilifanywa na Miot mwenyewe. Miongoni mwa waanzilishi ni mwanawe mkubwa aliyeitwa Sabaot, ambaye baadaye aliachwa katika Mlima Elgon kuendeleza ukoo huo wa Sabaot.

Wakati huo ndipo Mmaasai fulani aitwaye Solacha/Sulacha alikuja. Alimwomba Miot mkono wake, amruhusu kuoa binti yake (mtoto wa kwanza wa Miot na binti pekee). Kwa kuthamini hili Solacha alimpa Miot ng’ombe na ndama pamoja na kibuyu kilichopinda vizuri sana. Alimwagiza Miot kwamba kibuyu hicho alipaswa kutumia yeye na mkewe wakati wa kunywa maziwa wakati watoto wanapaswa kutumia majani ya miti.

Miongoni mwa wana wa Miot walikuwa Sabaot, Nondin (Nandi), Kipsigisin, Keiyo na Tugen. Miot, mwanawe na watu wengine walikaa Mlima Elgon kwa muda mrefu kabla ya kusafiri kwa malisho ya kijani kibichi. Waliondoka Sabaot na watu wachache na ng’ombe. Sabaot iliunda kabila la kwanza.

Miot akiwa na mtoto wake na watu wengine walianza safari ya kuelekea eneo la kwanza lililoitwa Katani lel (Kitale) kwani kulikuwa na miti mieupe ya Acacia. Baadaye walihamia Lel Teret (Eldoret) inaitwa sawa na walitengeneza jerrycan/vyungu vyeupe. Pia walihamia Tim-borowa (Timboroa) iliyopewa jina la mipango fulani ya kupanda ambayo inaweza kutumika kuunganisha matawi wakati wa kujenga. Kutoka hatua hiyo walisafiri hadi Tulwap Kipsigis (Mlima wa Kipsigis).

Wakiwa Tulwap Kipsigis kundi la wavulana wakubwa walitahiriwa na kutengwa ili kupata nafuu. Kwa mbali waliona moshi wakawaza Wamasai, wakaenda kuvamia mifugo. Wamasai walikuja nyuma yao, waliposikia hivyo Miot na watu wake walikimbia wakiwaacha waanzilishi nyuma. Kwa bahati mbaya wote waliuawa na Wamasai waliporudi. Kwa hiyo milima hiyo iliitwa Tulwap lagoi (Kilima/mlima wa watoto/wavulana) au Tulwap Ngetik (Kilima/mlima wa wavulana wasiotahiriwa). Miot na watu wake walikaa huko kwa karibu miaka 90 wakitaja koo zote za Wakalenjin. Ukoo wa kwanza ulikuwa Maina, Chumo, Sawe, Korongoro, Kaplelach, Kipnyige na Nyongi.

Katika hatua hiyo mtoto wa pili Nondin (Nandi) aliamua kutafuta malisho ya kijani kibichi. Alikwenda Tinderet na watu wachache na mifugo kama ilivyokuwa desturi. Kipsigis alikwenda Chepsir. Huko Chepsir walipanda mtama baada ya moto kuteketeza kila kitu, kulikuwa na mavuno mengi ambayo hakukuwa na kitu cha kuwahifadhi, walitengeneza Kisiet na kwa hivyo jina la Kipsigis likaja kuwa hai. Keiyo alihamia sehemu za Timboroa. Tugen alikuwa mtoto wa mwisho na mdogo wa Miot kuhama.

Inasemekana wakiwa njiani Tugen alinaswa na Keiyo na kuvunja kibuyu alichokuwa amepewa Miot na Sulacha. Kwa hivyo Miot aliwaachia laana kwamba Tugen ataishi milele katika maeneo yenye joto na ukame na Keiyo kwenye mabonde.

Watu wa Marakwet na Pokot walikuja walizaliwa kutoka Keiyo. Ogiek walizaliwa kutoka Kipsigis. Tulwap Kipsigis (Kilima/mlima wa Kipsigis) ni sehemu mbili za juu kabisa ambazo zilikuwa za wanaume na wazee na ndogo zaidi ilikuwa ya wanawake na watoto.

Hata hivyo wanahistoria wanaeleza kwamba asili yao ni kutoka bonde la mto Omo nchini Ethiopia.

Utamaduni unahusu asili, mila na desturi za mavazi, vyakula, imani, na maisha ya jamii kwa jumla. Ni kipengele muhimu katika kulea lugha fulani, jamii nayo huipa lugha jina na eneo linalotumika. Utamaduni huonyesha shughuli za kila siku za jamii fulani. Hapa zitaelezwa harakati za Wakalenjin hadi walipo sasa, kwa kuwa. utamaduni wao unaonyesha dalili za mapokeo ya wafugaji lakini walio wengi ni wakulima.

Katika karne ya 20 makabila hayo yalianza kujenga umoja wao na kujielewa kama jumuiya moja. Waingereza waliwaita "makabila wenaosema Kinandi". Neno 'Kalenjin' linamaanisha "nakuambia" kwa lugha ya Kinandi: lilikuwa jina la programu ya redio iliyosikilizwa na watu wengi katika bonde la Ufa na kuwa jina la pamoja.

Leo takriban asilimia 12 za Wakenya huhesabiwa kati ya Wakalenjin.

Wakalenjin wamepata umaarufu kwa sababu wanamichezo wengi Wakenya waliofaulu kimataifa, hasa wakimbiaji, ni Wakalenjin, kama vile Paul Tergat na wengine wengi.

Rais wa pili wa Kenya Daniel Arap Moi alikuwa Mkalenjin. Vilevile rais wa tano anayedumu hadi sasa, William Ruto.

Mfano wa lugha: Sala ya Baba Yetu kwa Kikalenjin

Kwandanyo ne mi barak kipsengwet,
Ingotililit kaineng'ung.
Ingonyo bounateng'ung.
Ingoyaak eng' ng'ony mageng'ung',
Ko u ye kiyaei eng' kipsengwet.
Konech rani amitwogikyok che bo ra.
Ak inyoiywech kaat lelutikyok,
ko u ye kinyochini kaat che lelwech.
Amemutech ole mi yomset,
ago soruech eng' ne ya.
Amu neng'ung' bounatet, ak kamuktaet, ak torornatet, agoi koigeny.
Amen.

Viungo vya nje

http://www.kalenjin.net Ilihifadhiwa 19 Mei 2007 kwenye Wayback Machine.
http://www.language-museum.com/k/kalenjin.htm Ilihifadhiwa 28 Agosti 2008 kwenye Wayback Machine.
http://mtukuzi.art.blog/2022/11/10/utamaduni-wa-kipsigis/

Makala hii kuhusu utamaduni wa Kenya bado ni mbegu.
Je, unajua kitu kuhusu Wakalenjin kama historia yake au mahusiano yake na mada nyingine?
Labda unaona habari katika Wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa?
Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari.