Kupanda kwa halijoto duniani

Mabadiliko ya halijoto duniani katika karne zilizopita; makadirio 10 ya kisayansi yameunganishwa hapa. Yale ya zamani yana rangi ya buluu, yale ya kisasa yana rangi nyekundu; nyekundu kali ni kadirio la mwisho.

Kupanda kwa halijoto duniani (ing. global warming) ni mchakato wa mabadiliko ya tabianchi yaliyotambuliwa na wataalamu tangu miaka kadhaa.

Mchakato huo ulianza pamoja na usambazaji wa viwanda duniani. Unaonekana kwa kulinganisha vipimo vya halijoto vinavyopatikana tangu miaka 150. Kupanda huku kunaleta mabadiliko ya hali ya hewa yaliyoanza tayari kuathiri maisha ya watu na uhai kwa ujumla.

Kuna hofu ya kwamba mabadiliko hayo yataleta hatari kubwa kwa jamii.

Kati ya wanasayansi kuna tofauti ya maoni kama sababu za mabadiliko hayo ni shughuli za binadamu tu au kama kuna sababu asilia. Siku hizi wataalamu wengi wanafikiri ya kwamba sababu kuu ni kuchoma kwa makaa na mafuta katika viwanda, magari na vituo vya umeme kunakopuliza hewani gesijoto kama dioksidi kabonia.

Vipimo na data

Duniani kuna upimaji wa kisayansi wa halijoto tangu mwaka 1860. Kabla ya hapo kuna kumbukumbu ya hali ya hewa katika karne zilizopita kutoka mahali mbalimbali ambazo hazikusanifishwa wakati ule.

Leo hii wanasayansi wanatumia vipimo na taarifa za kale wakipiga makadirio juu ya hali ya hewa katika historia.

Hapo wanatumia pia mbinu kama kulinganisha miviringo kwenye mashina ya miti inayoonyesha miaka yenye mvua nyingi au kidogo au wanapima kiwango cha dioksidi kabonia kwenye barafu ya chini nchani yenye umri wa miaka 10,000 na zaidi.

Makadirio ya hali ya hewa hutofautiana, lakini kwa jumla kuna picha juu ya miaka 1,000 iliyopita. Watalaamu wanakubaliana ya kwamba mnamo mwaka 1000 kulikuwa na kipindi cha joto kiasi, tena kipindi cha baridi kiasi kuanzia mnamo mwaka 1600.

Lakini hakuna hakika bado juu ya athira duniani kwa sababu sehemu kubwa ya data ni kutoka upande wa kaskazini ya dunia.

Vipimo vya kisayansi vinavyopatikana vinaonyesha ya kwamba halijoto ya wastani duniani imepanda sentigredi 0.7 kati ya 1906 na 2005. Hii si kiwango kidogo; wakati wa zama za barafu kubwa miaka 100,000 iliyopita halijoto ilikuwa tu 6 °C chini ya wastani ya leo na hii ilitosha kufunika sehemu kubwa za Ulaya, Asia na Amerika ya Kaskazini kwa mabapa manene ya barafu.

Dalili zote zinadokeza ya kwamba kupanda kwa halijoto kuliharakishwa tangu mwaka 1970 na kunaelekea kupanda zaidi.

Sababu za kuongezeka kwa halijoto

Kwa miaka kadhaa wataalamu hawakukubaliana juu ya sababu za kuongezeka kwa halijoto. Kwa jumla kuna maelezo mawili tofauti:

• Kupanda kwa halijoto ni jambo la kawaida lenye sababu asilia; historia inaonyesha vipindi vya joto na vipindi vya baridi na sababu kuu ni mabadiliko ya kiwango cha mnururisho wa jua unaofika duniani. Mabadiliko hayo hayakueleweka bado, lakini labda kuna kitu kama majira ya jua yenyewe yanayobadilika kila baada ya miaka mia kadhaa.
• Kupanda kwa halijoto kwa sasa si jambo la kawaida kwa sababu kunaenda sambamba na kuongezeka kwa gesi kama dioksidi kabonia hewani kutokana na shughuli za binadamu hasa kuchoma makaa na mafuta ya petroli.

Siku hizi wataalamu wengi wanaelekea upande wa pili maana wanaona mbali na sababu asilia kuna athira za kibinadamu zinazobadilisha hali ya hewa.

Matokeo yanayotazamiwa

Wataalamu wanaonya ya kwamba kupanda kwa halijoto kunaweza kuleta mabadiliko kama yafuatayo:

• kuongezeka kwa halijoto ya angahewa kutaongeza pia halijoto ya bahari na kusababisha uvukizaji mkubwa utakaoleta mawingu na mvua za nyongeza duniani
• mikondo ya bahari itabadilika na kubadilisha hali ya hewa katika nchi nyingi
• sehemu kadhaa zenye jangwa zitapokea mvua lakini maeneo mengine yatakosa mvua, hivyo kuleta matatizo kwa kilimo na njaa kwa watu
• barafu kwenye ncha za dunia itaendelea kuyeyuka. Hii itasababisha kupanda kwa uwiano wa bahari, kuleta mafuriko kwenye pwani za dunia na kuhatarisha makazi ya watu karibu na bahari, hasa miji ya bandari na nchi za visiwani: nchi kadhaa kama Maldivi zitazama baharini na kupotea kabisa
• kwa jumla upepo na tufani zitaongezeka na kuwa kali zaidi
• magonjwa kama malaria yataongezeka kwa sababu mbu wanaopitisha ugonjwa watapata nafasi mpya katika sehemu zilizokuwa baridi mno kwao

Juhudi za kimataifa

Kutokana na hatari zinazotazamiwa na karibu wataalamu wote wa elimu ya tabianchi duniani Umoja wa Mataifa ulifanya jitihada za kuanzisha hatua za kisiasa za kupambana na hatari hizi. Tokeo lake ni Kongamano la Mfumo wa UM kuhusu Mabadiliko ya Tabianchi (en:United Nations Framework Convention on Climate Change) ya mwaka 1993 ambayo nchi 194 zilijiunga nayo.

Nchi wanachama ziliendelea kupatana hatua mbalimbali katika miniti za Kyoto na Mapatano ya Paris kuhusu Tabianchi ya mwaka 2015 ambayo nchi wanachama ziliahidi kuchukua hatua maalumu ya kupakana kupanda kwa halijoto kwa kiwango chini ya sentigredi 2 kwa wastani.

Tazama pia

• Madhara ya ongezeko la joto Duniani

Viungo vya nje

Vipimo na data

• Global Warming Wikia
• NOAA CMDL CCGG - Interactive Atmospheric Data Visualization NOAA CO₂ data
• UNEP - The present carbon cycle - Climate Change carbon levels and flows
• Temperature data Climatic Research Unit, University of East Anglia, Norwich, UK. Philip D. Jones and other.
• Hadley Centre: Global temperature data Archived 4 Novemba 2005 at the Wayback Machine.

Suala la dioksidi kabonia

• International Energy Annual: Reserves
• IEA Publications Bookshop - Key World Energy Statistics
• International Energy Annual 2002: Carbon Dioxide Emissions

Tovuti za kisayansi

• NASA's Global Hydrology and Climate Center Archived 14 Desemba 2006 at the Wayback Machine.
• NASA's Goddard Institute for Space Studies Archived 5 Januari 2005 at the Wayback Machine. (GISS) — Global Temperature Trends.
• NASA's GISS paleoclimate site Archived 14 Julai 2010 at the Wayback Machine.
• National Oceanic and Atmospheric Administration Archived 19 Januari 2009 at the Wayback Machine. — NOAA, United States Department of Commerce — Global Warming FAQ
• NOAA's paleoclimate site
• MIT Joint Program on the Science and Policy of Global Change
• Real climate a blog where scientists discuss the science of global warming

Habari za ziada

• New Scientist: Climate Change — Latest news, articles and FAQ on climate change from New Scientist magazine.
• Discovery of Global Warming — An extensive introduction to the topic and the history of its discovery
• Science of Climate Change Archived 28 Juni 2006 at the Wayback Machine. — Meteorological Service of Canada Archived 25 Novemba 2005 at the Wayback Machine., a guide to understanding the science behind climate change with a thorough FAQ section Archived 15 Juni 2006 at the Wayback Machine..
• Global warming - a briefing document, summarising current arguments concerning global warming. They present various points of view and some of the basic problems in following the science.
• How To Help Prevent Global Warming Articles And Newsletter
• Karaca, M. Şen, Ö.L. 2007. Küresel Isınma: Gerçekler ve Belirsizlikler, Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü, İstanbul Teknik Üniversitesi Archived 15 Juni 2009 at the Wayback Machine.
• http://www.sunnyvalecool.org/ Archived 14 Januari 2009 at the Wayback Machine. We are a team of Sunnyvale, California, residents and friends.

Mengine

• A large compendium of links to sites with information on global warming Archived 4 Desemba 2005 at the Wayback Machine.
• Ross McKitrick's commented list of resources on global warming Archived 20 Oktoba 2008 at the Wayback Machine.
• Science and Technology Librarianship: Global Warming and Climate Change Science — Extensive commented list of Internet resources — Science and Technology Sources on the Internet.
• Activist Magazine: Carbon Activism for Beginners Archived 13 Januari 2009 at the Wayback Machine.
• Stop Climate Chaos ~ ACT for the Earth Archived 13 Januari 2009 at the Wayback Machine.