Ugonjwa unaopitishwa hewani
Ugonjwa unaopitishwa hewani (kwa Kiingereza: airborne desease) ni ugonjwa wowote ambao husababishwa na vimelea vinavyoweza kusambaa kwa njia ya hewa.[1]Vimelea vinaweza kuwa virusi, bakteria, au kuvu au uyoga, ambavyo vinaweza kuenea kwa njia ya kupumua, kuzungumza, kukohoa, kuinua vumbi, kunyunyizia viowevu, choo au shughuli yoyote ambayo inazalisha chembe erosoli au matone. Magonjwa ya aina hiyo ni muhimu sana katika tiba ya binadamu na mifugo.
Mara nyingi, vimelea hewa au mzio kusababisha uvimbe katika pua, koo, na mapafu, kusababisha msongo wa kukohoa, koo kuuma, na dalili nyingine ambazo zinaweza kuathiri hata mwili wote.
Maambukizo mengi ya kawaida huchukuliwa kuwa magonjwa ya kuambukizwa, yakiwa ni pamoja na, lakini si haya tu: virusi vya corona, vya surua, chickenpox;[2] kifua kikuu, influenza, enterovirus, norovirus, na chini ya kawaida, adenovirus na uwezekano wa muungano wa virusi vya kupumua.[3] Aina hii ya maambukizi ya kawaida huhitaji uingizaji hewa wa kujitegemea wakati wa matibabu.
Maelezo
[hariri | hariri chanzo]Magonjwa ya kuambukiza husababishwa na usambazaji wa vijidudu kwa njia ya hewa. Wanaweza kutoka vyanzo vya maambukizi kama vile viowevu vya mwili wa mnyama aliyeambukizwa au mtu, au taka za kibiolojia. Vijidudu ambavyo kusababisha ugonjwa pia wanajulikana kama vimelea. Wanaweza kuenea katika erosoli, vumbi au viowevu, ambayo inaweza kukaa katika hewa muda mrefu kutosha kusafiri kwa umbali kubwa. Kwa mfano, kufanya kazi kunaweza kuwa na maambukizi ya kuambukiza kwa urefu wa basi.[4]
Kuvuta pumzi vimelea mara nyingi kusababisha kuvimba na kuathiri mfumo wa upumuaji. Magonjwa ya binadamu ya kuambukiza si pamoja na masharti yanayosababishwa na uchafuzi wa hewa, lakini uchafuzi wa hewa ina jukumu muhimu katika magonjwa yasiyo ya binadamu ya hewa wanaohusishwa na pumu. Uchafuzi wa mazingira unasemekana kushawishi kazi ya mapafu kwa kuongeza njia ya kuvimba.
Magonjwa ya kuambukiza yanaweza pia kuathiri wanyama. Kwa mfano, ugonjwa wa Newcastle ni ugonjwa wa ndege ambao unaathiri aina nyingi duniani kote ambazo ni kuambukiza kupitia uchafuzi wa mazingira.[5]
Maambukizi
[hariri | hariri chanzo]Maambukizi kuenea wakati watu wenye afya kuvuta pumzi ya kuambukizwa na erosoli au wakati erosoli ikingia machoni, mdomo au pua. Mtu mwenye afya hatakiwi kuwa na mawasiliano ya uso kwa uso au kuwa katika chumba kimoja na mtu aliyeambukizwa. Joto na unyevu wote hali (nje) na binadamu (ndani) yanasababisha maambukizi ya magonjwa ya namna hiyo. Mambo mengine ambayo husababisha kuenea kwa makundi ni upepo, mvua na tabia ya binadamu na usafi.
- Baada ya matukio ya hali ya hewa ya kutengwa, ukolezi wa mara kwa mara vimelea vilipungua; siku chache baadaye, vimeenea kuongezeka idadi ya mara kwa mara hupatikana, ikilinganishwa na hali ya kawaida.
- Uchumi wa ujami una jukumu ndogo katika maambukizi ya ugonjwa wa aina hiyo. Katika miji, kuenea kwa ugonjwa wa hewa ni kwa haraka kuliko katika maeneo ya vijijini na vitongoji vya mijini. Maeneo ya vijijini kwa kawaida huwa na usambazaji wa vimelea kwa zaidi.[6]
- Ukaribu mkubwa wa maji kama vile mito na maziwa unaweza kuwa sababu ya kuzuka kwa ugonjwa wa aina hiyo.[2]
- Matengenezo mabovu ya mifumo ya hali ya hewa imesababisha kuzuka kwa Legionella pneumophila.[7]
- Hospitali imepata magonjwa ya kuambukiza yanayohusiana na mifumo mbovu ya matibabu duniani.
Kuzuia
[hariri | hariri chanzo]Baadhi ya njia za kuzuia magonjwa ya kuambukiza ni chanjo, kuvaa barakoa na kuepuka mtu yeyote ambaye anaweza kuambukizwa. Mfiduo kwa mtu au mnyama mwenye ugonjwa wa aina hiyo haina dhamana ya kuambukizwa ugonjwa huo, kwani maambukizi yanategemea nguvu ya mfumo wa kinga wa kila mtu na kiasi cha chembe anazomeza.
Antibiotiki zinaweza kutumika katika kukabiliana na maambukizi ya msingi ya bakteria ya hewa, kama vile pneumonic plague.[8]
Wataalamu wengi wa afya ya umma kushauri usafi makini na kujitenga kijamii ili kupunguza maambukizi hewa.[9]
Haiwezekani kupunguza hatari ya kuambukizwa ugonjwa wa aina hiyo, lakini si kuzuia maambukizi. Ili upunguze maambukizi:
- Epukana na mawasiliano ya karibu na watu ambao wameathirika.
- Vaa barakoa wakati wa kuingia katika nafasi za umma.
- Funika mdomo wako wakati unapokohoa au kupiga chafya.
- Nawa mikono yako vizuri kwa angalau sekunde ishirini mara nyingi iwezekanavyo.
- Epukana na kugusa uso wako au watu wengine kwa mikono isiyonawiwa.[10]
Tanbihi
[hariri | hariri chanzo]- ↑ Siegel JD, Rhinehart E, Jackson M, Chiarello L, Healthcare Infection Control Practices Advisory Committee. "2007 Guideline for Isolation Precautions: Preventing Transmission of Infectious Agents in Healthcare Settings" (PDF). CDC. p. 19. Retrieved 7 February 2019. Airborne transmission occurs by dissemination of either airborne droplet nuclei or small particles in the respirable size range containing infectious agents that remain infective over time and distance
- ↑ 2.0 2.1 Pica, Natalie; Bouvier, Nicole M (2012-2). "Environmental factors affecting the transmission of respiratory viruses". Current Opinion in Virology. 2 (1): 90–95. doi:10.1016/j.coviro.2011.12.003. ISSN 1879-6257. PMC 3311988. PMID 22440971.
{{cite journal}}: Check date values in:|date=(help) - ↑ RodrÍGuez-Rajo, F. Javier; Iglesias, Isabel; Jato, Victoria (2005-04-01). "Variation assessment of airborne Alternaria and Cladosporium spores at different bioclimatical conditions". Mycological Research (kwa Kiingereza). 109 (4): 497–507. doi:10.1017/S0953756204001777. ISSN 0953-7562.
- ↑ Chicago Tribune. "Ack! Sneeze germs carry farther than you think". chicagotribune.com (kwa American English). Iliwekwa mnamo 2020-06-06.
- ↑ Mitchell, Bailey W.; King, Daniel J. (1994). "Effect of Negative Air Ionization on Airborne Transmission of Newcastle Disease Virus". Avian Diseases. 38 (4): 725–732. doi:10.2307/1592107. ISSN 0005-2086.
- ↑ Peternel R, Culig J, Hrga I (2004). "Atmospheric Concentrations of Cladosporium Spp. And Alternaria Spp. Spores in Zagreb (Croatia) and Effects of Some Meteorological Factors". Annals of agricultural and environmental medicine : AAEM (kwa Kiingereza). Iliwekwa mnamo 2020-06-06.
{{cite web}}: CS1 maint: multiple names: authors list (link) - ↑ "Legionnaire disease: MedlinePlus Medical Encyclopedia". medlineplus.gov (kwa Kiingereza). Iliwekwa mnamo 2020-06-06.
- ↑ "Recommended Vaccinations by Age | CDC". www.cdc.gov (kwa American English). 2019-09-26. Iliwekwa mnamo 2020-06-06.
- ↑ Glass, Robert J.; Glass, Laura M.; Beyeler, Walter E.; Min, H. Jason (2006-11). "Targeted Social Distancing Designs for Pandemic Influenza". Emerging Infectious Diseases. 12 (11): 1671–1681. doi:10.3201/eid1211.060255. ISSN 1080-6040. PMC 3372334. PMID 17283616.
{{cite journal}}: Check date values in:|date=(help) - ↑ "What Are Airborne Diseases?". Healthline (kwa Kiingereza). Iliwekwa mnamo 2020-06-06.
|
Makala hii kuhusu mambo ya tiba bado ni mbegu. Je, unajua kitu kuhusu Ugonjwa unaopitishwa hewani kama sababu yake au mahusiano yake na mada nyingine? Labda unaona habari katika Wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa? Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari. |