Milango ya Waswahili

Mlango ya Waswahili au mlango wa Kizanzibari (kwa Kiingereza: Swahili door) ni mlango ambao uliendelezwa katika pwani ya Afrika Mashariki wakati wa Enzi za Kati na kufikia kilele katika karne ya 19. Milango hiyo kwa kawaida ni kipengele cha kwanza kabisa cha muonekano wa <a href="./Usanifu%20majengo%20wa%20Waswahili" rel="mw:WikiLink" data-linkid="undefined" data-cx="{&quot;userAdded&quot;:true,&quot;adapted&quot;:true}">Usanifu majengo wa Waswahili</a>, pia kilikuwa ni kitu cha kwanza kihistoria ambacho kilijengwa kabla ya nyumba yenyewe.

Katika milango hiyo, ile ya zamani zaidi inapatikana pwani mwa Afrika Mashariki kutoka Kisiwa cha Msumbiji hadi mwambao wa kaskazini mwa Kenya hasa katika miji ya kale ya Waswahili kama vile Bagamoyo, Mikindani, Mombasa, Malindi, Lamu, Tanga na Zanzibar. Sehemu kubwa zaidi ya milango hiyo iliyobaki, iko katika mji wa Zanzibar, nchini Tanzania. Mji huo ulikuwa na milango ya Kiswahili mikubwa kuliko yote na yenye nakshi nyingi zaidi. Milango hiyo ya Kiswahili ilizingatiwa kwa kuwa alama kubwa ya hadhi na heshima kwa familia tajiri za wafanyabiashara wa Kiswahili. Haswa katika sehemu za zamani za jiji la Zanzibar zikiwa na viwango vya kuvutia katika ukubwa na maelezo ya kuchonga. Mbali na katikati mwa jiji la kale la Zanzibar mitindo na ufafanuzi ya milango hiyo hupungua hadi kwenye milango rahisi zaidi ya Uswahilini zisizokuwa na nakshi nyingi.

Mlango wa Kiswahili mjini Tabora, Tanzania

Mlango wa Kiswahili, Mikindani, Tanzania

Maelezo ya motifu ya mnyororo kwenye mlango wa Kiswahili

Mgawanyiko wa kijiografia wa milango ya Waswahili hauko kwenye pwani ya Tanzania pekee, bali inaweza kupatikana katika miji mingi kama Tabora, Moshi na Ujiji kwenye mwambao wa Ziwa Tanganyika. Uenezi huo wa milango hiyo ulitokana na njia za biashara za misafara katika karne ya 19. Enzi hizo wafanyabiashara Waarabu na Waswahili walianzisha makazi katika eneo hilo la ndani la Tanzania ili kuendeleza biashara ya pembe za ndovu na uuzaji wa binadamu kwenye soko la kimataifa. Waarabu na Waswahili walichukua wasanii wa Kiswahili wa milango hiyo na kuendeleza uchongaji milango ya Kiswahili kwa ajili ya nyumba za wafanyabiashara matajiri waliohusika na biashara hizo.

Asili ya mtindo wa mlango huo inachukuliwa kuwa kutoka kwa mafundi wa Kiswahili na mara nyingi ilisafirishwa kwenda kwenye rasi ya Uarabuni isiyo na miti. Kwa mfano milango michache ya Uswahilini inaonekana katika Muscat, mji mkuu wa Oman kama mafundi wa Kiswahili walivyoagizwa na Sultani Sayyid Barghash huko karne ya 19 kuchonga milango ya majumba yake.

Muundo

Maelezo ya tabaka za chuma kwenye mlango wa Kiswahili

Milango ya Kizanzibari halisi imegawanywa katika vipengele saba vya msingi. Fremu yake imegawanywa katika machapisho mawili ya wima ya upande na linta nzito juu. Hizo paneli mbili hutengeneza milango yake na kuna nguzo kubwa ya katikati ya wima iliyounganishwa na milango kutoka kwenye linta hadi kizingiti. Kizingiti ni boriti nzito 15 hadi 20 sentimita kutoka sakafu iko kwenye msingi wa muundo wa milango hio. Sehemu zilizo na sifa za mapambo zaidi ni kwenye fremu ya mlango na lintel. Milango yenyewe haichingwi, badala yake, imefungwa kwa usawa na safu za chuma ambazo kwa kawaida zilitengenezwa na Shaba au chuma cha kutupwa ambazo kwa ujumla zina urefu wa sentimita saba. Viunganishi hivi vinawekwa sita au nane kila upande wa milango na mara nyingi hupangwa kutoka kwenye besi za shaba za muundo wa sheli. Wakati mwingine safu hizi huongezwa kwa chapisho la katikati, hata hivyo hizi huwa kubwa zaidi kuliko zile zilizowekwa kwenye paneli za milango. Mbao kutumika kwa kuchonga milango ghali zimehamishwa na mbao zilizoletwa kutoka nje zinazoitwa Mtiki.

Mlango wa kihistoria wa Kiswahili unaoonyeshwa kwenye Makumbusho ya Taifa ya Tanzania.

Milango ya kale ya Kiswahili ilitengenezwa na mbao za Abunusi , hata hivyo, milango ya hivi karibuni imechongwa kutumia mbao za maembe na mbao za Mfenesi. Miundo ya Kiswahili ya miimo ya milango na motifu za kuchonga imegawanyika katika aina mbili; fremu za kawaida za mstatili na muindo ya baadaye katika karne ya 19 zilidharauliwa na linta za upinde huo. Mtindo wa halisia una miundo ya kijiometri zaidi na inachukuliwa kuwa na muundo halisi zaidi, kabla ya Uislamu kufika Pwani ya Uswahilini. Motifu katika mtindo wa kitamaduni kwa kawaida ni mti wa uvumba, lotus, rosette, mnyororo, mitende, na samaki. Katika milango ya Kiswahili ya kawaida, motifu ya rosette na mara nyingi huwekwa katikati ya nguzo na kwa vipindi kwenye kizingiti cha chini. Mapambo ya mnyororo huwekwa kwenye sura ya nje au ya ndani kwenye mlango. Motifu ya samaki zinawekwaga kwenye nguzo za kando ya mlango upande wa chini. Muundo wa kihalisia mara nyingi hutumia kuchimbwa kwa kina ili kusisitiza jua linalotembea wakati wa mchana. Katikati ya linteli kwenye mtindo wa mstatili halisi na upinde kawaida huwa ina maandishi ya Kiarabu. Mara nyingi kwenye hio linteli kuna nukuu kutoka kwa kifungu cha Kurani au tarehe ya kukamilika kwa mlango, au jina na/au alama ya mmiliki wa nyumba hio. Kuutamaduni halisia kila mlango wa Waswahili ulikuwa na jina tofauti upande wa kulia uliitwa mlango dume na mlango wa kushoto ulipigwa mlango jike . Milango ya baadae yenye matao inaonekana katika karne ya 19 na ina muundo wa maua na majani uliopinda zaidi, unaoonyesha msukumo wa Wahindi, Kwasbabu wahamiaji wengi wa Kihindi walikuja Pwani ya Afrika Mashariki karne hio ya 19 kuitajirika kweny uuzaji wa binadamu na kuuza mali asili za bara la Afrika. Mtindo wa Kihindi wa milango ulikuwa na mtindo wa baroque zaidi na rococo ilibadilisha mnyororo na shanga kwenye sura ya milango na samaki wakawa vase na majani ya mizabibu. Upande wa juu umefunikwa na maumbo mengi zaidi ya mizabibu hata hivyo hubakiza mkanganyiko wa Kiswahili katika ruwaza kwa ujumla. Leo, milango mingi ya Zanzibar inachanganya mtindo ya kitamaduni halisia na mitindo yenye msukumo wa Kihindi kwa kubadilishana mitindo katika sehemu tofauti za mlango huo.

Tazama pia

• Usanifu majengo wa Waswahili