Ndui ya nyani
Pinki iliyoiva - Kladi ya Afrika ya Magharibi
Buluu - Kladi ya Afrika ya Kati
Zambarau - Kladi zote mbili zimeripotiwa
Nyekundu - Mlipuko wa 2022 nje ya eneo la kawaida
Pinki - Visa vituhumiwavyo
| Mpox | |
| Mwainisho na taarifa za nje | |
| Kundi Maalumu | Ugonjwa unaoambukizwa |
| Dalili | Hakuna, homa, kuumwa na kichwa, kuumwa na misuli, nodi za limphu kufura, vipele |
| Mwanzo wa kawaida | Siku1 hadi 21 baada ya ufichuaji |
| Muda
Aina |
Wiki 2 hadi 4[1]
Clade ya I na II |
| Visababishi | Virusi vya ndui ya nyani |
| Sababu za hatari | Wawindaji katika Afrika ya Kati na Magharibi, |
| Njia za kuutambua | Upimaji wa DNA ya virusi vya (PCR) kutoka kwenye sponji ya ngozi |
| Utambuzi tofauti | Tetekuwanga, ugonjwa wa ngozi, sarua, kaswende, ndui, upele, maambukizi ya bakteria ya ngozi, mlipuko wa dawa |
| Kinga | Chanjo za ndui, kuosha mikono, kufunika upele, PPE, keti mbali na wagonjwa |
| Matibabu | Kitegemeo, chanjo za kukinga virusi, vaccinia immune globulin |
| Matibabu | Cidofovir, tecovirimat |
| Utabiri wa kutokea kwake | Wengi hupata nafuu |
| Idadi ya kutokea kwake | Si nadra kama ilivyodhaniwa hapo awali |
| Vifo | <1%: Aina ya Afrika Magharibi
mpaka 11%: Aina ya Afrika ya Kati |
Ndui ya nyani (kwa Kiingereza: mpox, kutoka monkeypox) ni ugonjwa wa kuambukiza ambao unafanana na ndui ya kawaida iliyokwishakomeshwa, ila si mkali hivyo. Kuna wataalamu walioanza kukosoa matumizi ya jina hilo kama udanganyifu, kwa sababu ugonjwa huo, hata kama ulikuwa wa wanyama wa aina hiyo kwanza, sasa kwa kawaida unaambukizwa na binadamu kwa binadamu mwenzie, hasa kwa njia ya shahawa.
Chanzo chake ni virusi vinavyoambukizwa kwa ujirani wa muda mrefu kidogo. Chanjo ya ndui ilikuwa inasaidia kukinga dhidi ya aina hiyo pia, lakini baada ya ugonjwa huo kwisha na chanjo kusimamishwa, kingamwili ya wengi imepungua.
Uenezi
[hariri | hariri chanzo]Mapema Mei 2022, visa vya ndui ya nyani viligunduliwa katika watu nje ya maeneo ya Afrika ilipozoeleka, hasa nchini Uingereza, Uhispania, Ureno, Kanada na Marekani, [1] kisha Italia, Uswidi, Ubelgiji, Ufaransa, Australia na Ujerumani na nchi nyingine 70 [2].
Imegundulika kwamba maambukizi mengi kati ya hayo ya kwanza yametokea katika sherehe ya kimataifa ya mashoga iliyofanyika Madrid, lakini habari hiyo imezuiwa kutangazwa isije ikachochea unyanyapaa dhidi yao [3]. Hofu hiyo imechangia kufanya maradhi yazidi kuenea katika nchi nyingi zaidi hata yakatangazwa na Shirika la Afya Duniani kuwa tishio la kimataifa linalohitaji ushirikiano wa wote, kwanza kwa kutoa taarifa kamili kwa umati [4].
Waliopatwa kwa asilimia 98 ni mashoga[5]. Baadhi yao wameshafariki dunia[6][7][8][9][10].
Uchunguzi wa filojenetiki ya virusi husika ulionyesha kuwa ni mwana wa kladi ya Afrika ya Magharibi. [11]
Dalili za kawaida ni kama vile vipele vyenye uvimbe wenye maji vikiambatana na homa, kuvimba kwa nodi za limphu, kichwa kuuma na uchovu. Dalili nyingine zinaweza kuwa kama vile; vidonda katika kinywa, koo, au sehemu za siri, na uchungu unapopitisha mkojo. Muda kutoka ufichuaji na mwanzo wa kuonekana kwa dalili ni kati ya siku 1-21, Dalili za kawaida huchukua wiki 2 hadi 4. Dalili kwa ujumla huwa si kali, ingawa inaweza kuwa kali kwa watu wenye VVU (Virusi Vya Ukimwi), wakati wa ujauzito, na kwa wale walio na mfumo dhaifu wa kinga. Vidonda vya ngozi vinaweza kuhesabika kutoka kutokuwepo hadi kuwa vingi, hutokea kabla ya tezi kuvimba, na inaweza kuonekana katika eneo moja katika hatua tofauti za maendeleo. Uwasilishaji wa kawaida wa homa na misuli kuuma, ikifuatiwa na tezi zilizovimba, na vidonda; vyote katika hatua moja, haijaonekana kuwa ya kawaida katika milipuko yote.
Ugonjwa huu unasababishwa na virusi vya ndui, aina ya Orthopoxvirus. Kati ya aina mbili katika wanadamu, aina ya Afrika Magharibi husababisha ugonjwa usio kali zaidi kuliko aina ya Afrika ya Kati (Bonde la Kongo). Inaweza kuenea kutokana na kushika nyama ya kichaka, kuumwa na wanyama au mikwaruzo, maji maji ya mwili, vitu vilivyochafuliwa, au kakaribiana kwingine na mtu aliyeambukizwa. Kuenea kunaweza kutokea kwa matone madogo na ikiwezekana kwa njia ya hewa. Watu wanaweza kueneza virusi tangu mwanzo wa dalili hadi vidonda vyote vitakapotoka na kuanguka; na baadhi ya ushahidi wa kuenea kwa zaidi ya wiki baada ya vidonda kuwa na ganda. Virusi hivyo vinaaminika kuenea kati ya wanyama wagugunaji fulani barani Afrika. Utambuzi unaweza kuthibitishwa kwa kusugua na kupima kidonda kwa DNA ya virusi. Inaweza kuonekana sawa na ndui na kuku. Mpoksi inapaswa kutofautishwa na magonjwa mengine kama vile surua, kipele, malengelenge na kaswende, na hali zisizo za kuambukiza kama vile mlipuko wa dawa. Uwepo wa tezi za kuvimba ni kawaida zaidi ya mpoksi.
Hakuna tiba inayojulikana. Chanjo ya ndui ilionekana kuwa karibu asilimia 85% ya kinga katika kuzuia maambukizi katika kukaribiana na kupunguza ukali wa ugonjwa huo. Chanjo mpya ya MVA-BN ya ndui imeshaidhinishwa, lakini kwa upatikanaji mdogo. Hatua nyingine ni pamoja na kunawa mikono mara kwa mara na kuepuka wagonjwa na wanyama wengine. Dawa ya kuzuia virusi ya cidofovir and tecovirimat, chanjo kinga globulin, na chanjo ya ndui inaweza kutumika wakati wa milipuko. Hatari ya kifo imetofautiana kutoka 0% hadi 11%. Watu wengi wanapona. Ugonjwa huu ni mbaya zaidi kwa vijana sana, watu wenye utapiamlo, wajawazito, na kwa wale walio namfumo dhaifu wa kinga.
Ugonjwa huo hauaminiwi tena kuwa nadra kama ilivyofikiriwa hapo awali;[12]7][8] labda kama matokeo ya kupungua kwa kinga tangu kusimamishwa kwa chanjo ya kawaida ya ndui.[13]9] Kesi zimeongezeka sana tangu miaka ya 1980.[14] Kesi za hapa na pale hutokea katika Afrika ya Kati na Magharibi, na ni kawaida katika Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo (DRC). Wawindaji katika misitu ya kitropiki ya Afrika ya Kati na Magharibi wako hatarini zaidi. Ulitambuliwa kwa mara ya kwanza kama ugonjwa tofauti mnamo 1958 kati ya nyani wa maabara huko Denmark. Kisa cha kwanza kwa binadamu kiliripotiwa mwaka 1970 nchini DRC, wakati wa juhudi za kutokomeza ugonjwa wa ndui.[15] Kesi za kwanza kwa wanadamu nje ya Afrika ziliwasilishwa nchini Marekani mnamo 2003, wakati mlipuko huo ulipatikana hadi duka la wanyama wa kipenzi ambapo wanyama wagugunaji kutoka nje waliuzwa. Tangu 2017, mlipuko mkubwa umekuwa ukitokea nchini Nigeria. Tangu katikati ya Mei 2022, kesi zimeripotiwa na kuenea kati ya watu, katika nchi kadhaa ambazo hazioni ugonjwa huo, pamoja na nchi za Uropa, Amerika Kaskazini, Amerika Kusini na Australasia. Mnamo tarehe 23 Julai 2022, Shirika la Afya Duniani (WHO) lilitangaza mlipuko wa nyani wa 2022-2023 kuwa Dharura ya Afya ya Umma ya Wasiwasi wa Kimataifa.[18] Hii iliondolewa mnamo Mei 2023. Kutokana na unyanyapaa unaohusishwa na neno "Monkeypox", WHO ilibadilisha jina la ugonjwa wa mpox mnamo Novemba 2022.
Tanbihi
[hariri | hariri chanzo]- ↑ https://www.kathimerini.gr/world/561867280/eylogia-ton-pithikon-dekades-ypopta-kai-epivevaiomena-kroysmata-se-eyropi-kai-voreia-ameriki
- ↑ https://www.kathimerini.gr/world/561869674/eylogia-ton-pithikon-sto-mikroskopio-i-ayxisi-kroysmaton-ti-anaferoyn-oi-xenes-matao
- ↑ https://www.lifesitenews.com/news/homophobic-un-attacks-journalists-reporting-on-lgbt-sex-party-where-monkeypox-spread/
- ↑ https://www.lifesitenews.com/news/world-health-organization-admits-monkeypox-spreads-almost-exclusively-via-homosexual-activity/?utm_source=digest-profamily-2022-08-05&utm_medium=email
- ↑ https://www.dailysignal.com/2022/07/28/monkeypox-primarily-affects-gay-men-why-are-we-scared-to-say-it/?inf_contact_key=f1b60f77453903d6c7a5734fedf9ff80842e902fbef
- ↑ "Brazil reports first monkeypox death outside Africa in current outbreak", 29 July 2022.
- ↑ "Spain reports second monkeypox-related death in Europe", 30 July 2022.
- ↑ "Youth who died in Kerala's Thrissur succumbed to monkeypox, says health dept after NIV confirms". The Indian Express. Iliwekwa mnamo 1 Agosti 2022.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ "One person dead after contracting monkeypox". MyJoyOnline.com. Iliwekwa mnamo 31 Julai 2022.
{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ "Perú confirma la muerte de un paciente afectado por viruela del mono". MachalaMovil. Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2022-08-09. Iliwekwa mnamo 1 Agosti 2022.
{{cite web}}: More than one of|accessdate=na|access-date=specified (help)CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ https://virological.org/t/first-draft-genome-sequence-of-monkeypox-virus-associated-with-the-suspected-multi-country-outbreak-may-2022-confirmed-case-in-Portugal
- ↑ Simpson, Karl; Heymann, David; Brown, Colin S.; Edmunds, W. John; Elsgaard, Jesper; Fine, Paul; Hochrein, Hubertus; Hoff, Nicole A.; Green, Andrew (14 Julai 2020). "Human monkeypox - After 40 years, an unintended consequence of smallpox eradication". Vaccine. 38 (33): 5077–5081. doi:10.1016/j.vaccine.2020.04.062. ISSN 1873-2518. PMID 32417140. Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 16 Julai 2021. Iliwekwa mnamo 10 Mei 2022.
{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ McCollum AM, Damon IK (Januari 2014). "Human monkeypox". Clinical Infectious Diseases. 58 (2): 260–7. doi:10.1093/cid/cit703. PMID 24158414.
{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link) - ↑ James, William D.; Elston, Dirk; Treat, James R.; Rosenbach, Misha A.; Neuhaus, Isaac (2020). "19. Viral diseases". Andrews' Diseases of the Skin: Clinical Dermatology (kwa Kiingereza) (tol. la 13th). Edinburgh: Elsevier. uk. 389. ISBN 978-0-323-54753-6. Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2022-05-11. Iliwekwa mnamo 2022-05-11.
- ↑ Adalja, Amesh; Inglesby, Tom (24 Mei 2022). "A Novel International Monkeypox Outbreak". Annals of Internal Medicine. doi:10.7326/M22-1581. ISSN 0003-4819. Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 27 Mei 2022. Iliwekwa mnamo 1 Juni 2022.
{{cite journal}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
Viungo vya Nje
[hariri | hariri chanzo]
|
Makala hii kuhusu mambo ya tiba bado ni mbegu. Je, unajua kitu kuhusu Ndui ya nyani kama sababu yake au mahusiano yake na mada nyingine? Labda unaona habari katika Wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa? Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari. |