Mita

Mita ya kimataifa, Reli ya metali ya platini iliyokuwa mfano halisi wa mita hadi mwaka 1960. (NIST)

Mita (pia: meta) ni kipimo cha urefu ambacho kimekuwa kipimo sanifu cha kimataifa.

Neno limetokana na Kigiriki μέτρον/métron (kipimo, pia chombo cha kupimia), kwa kupitia Kiingereza "metre, meter".

Kutokana na maana hiyo "mita" inataja pia mitambo ya kupima maji, umeme na kadhalika. Hapo matumizi ya Kiswahili yanafanana na ya Kiingereza "metre".

Mita ya asili

Mita imeundwa kama kipimo wakati wa mapinduzi ya Kifaransa mwaka 1793. "Mita" iliamuliwa kuwa sehemu moja kati ya sehemu milioni 10 za meridiani ya Paris (mstari kutoka ikweta hadi ncha ya kaskazini unaopitia mjini wa Paris).

Nia ilikuwa kumaliza vipimo vya kale kutokana na viungo vya mwili kama hatua, mkono, mguu na kadhalika. Vipimo hivi asilia vilitofautiana kila mahali; Ujerumani ilikuwa na futi tofautitofauti zaidi ya kumi katika mikoa na majimbo mbalimbali.

Mita ya asili ilichongwa kama reli ya shaba na baadaye ya platini ambayo ni metali ngumu sana.

Nchi zote duniani hutumia vipimo vya mita hata kama nchi mbalimbali bado hutumia vipimo asilia kufuatana na utamaduni wao. Kwa mfano nchi za mapokeo ya Kiingereza hupenda inchi na futi.

Matumizi ya vipimo ya kale katika maisha ya kila siku si kizuizi kupeleka watu angani. Warusi bado wanapenda kipimo cha "verst" (mita 1066,8), Wamarekani huhesabu "yard" (mita 0,9144) lakini wote walifaulu kurusha makombora angani - pasipo kutumia vipimo vya mita.

Elezo ya mita leo

Tangu mwaka 1960 mita imekubaliwa kuwa umbali unaosafiriwa na nuru katika anga pasipo hewa (ombwe) katika muda wa sekonde 1/299,792,458.

Sehemu ndogo na wingi za mita

Mita 1 huwa na desimita 10, sentimita 100, milimita 1,000. Mita 1,000 ni kilomita moja.

Kiasi	Jina	Kifupi		Kiasi	Jina	Kifupi
100	mita	m
10–1	desimita	dm		101	dekamita	dam
10–2	sentimita	cm		102	hektomita	hm
10–3	millimita	mm		103	kilomita	km
10–6	mikromita	µm		106	megamita	Mm
10–9	nanomita	nm		109	gigamita	Gm
10–12	pikomita	pm		1012	teramita	Tm
10–15	femtomita	fm		1015	petamita	Pm
10–18	attomita	am		1018	examita	Em
10–21	zeptomita	zm		1021	zettamita	Zm
10–24	yoktomita	ym		1024	yottamita	Ym

Vipimo vya kawaida:

Kilomita (km) : Kilomita moja ni mita 1000

Dekamita (deca): Dekamita moja ni mita 10

Sentimita (cm): Sentimita ni sehemu ya mia ya mita; mita ina sentimita 100.

Milimita (mm): Milimita ni sehemu ya kumi ya sentimita moja; sentimita ina milimita kumi, mita ina milimita elfu moja.