Lugha za Kiturki

Usambaji wa lugha za Kiturki katia Asia

Lugha za Kiturki ni kundi la lugha zaidi ya 30 zinazozungumzwa kutoka Ulaya ya Mashariki hadi Asia ya Kati na watu milioni 210. Zinahesabiwa kuwa sehemu za lugha za Kialtai pamoja na Kichina, Kimongolia, Kijapani na Kikorea. Wasemaji wa lugha za Kiturki husikizana kwa kiasi kikubwa. Lugha ya Kiturki inayojulikana zaidi kimataifa pia yenye wasemaji wengi ni Kituruki cha Uturuki.

Asili ya wasemaji wa lugha za Kiturki inadhaniwa kuwa sehemu za Mongolia. Kati ya karne za 6 hadi 10 walisambaa hadi Asia ya Magharibi na baada ya kutwaa Milki ya Bizanti waliingia pia katika Ulaya ya kusini-mashariki.

Lugha za Kiturki zenye wasemaji wengi

Lugha tatu kubwa za kundi hili ni

• Kituruki   wasemaji milioni 60 katika Uturuki na vikundi vidogo katika nchi za Balkani; kutokana na uhamiaji pia katika nchi za Ulaya ya Kati na ya Magharibi (Ujerumani, Uholanzi)
• Kiazeri (Aseri)   wasemaji milioni 30 katika Azerbaijan na magharibi ya Uajemi
• Kiuzbeki   wasemaji milioni 24 katika Uzbekistan, kaskazini ya Afghanistan, Tajikistan na magharibi ya China

Lugha za Kiturki zenye wasemaji zaidi ya milioni moja:

• Kikazakhi   wasemaji milioni 11 nchini Kazakhstan, Uzbekistan, China, Urusi
• Kiuiguri   wasemaji milioni 8 hasa katika Shinjiang (China ya Magharibi)
• Kiturkmeni   wasemaji milioni 6.8 Mio katika Turkmenistan na kaskazini ya Uajemi
• Kikirgizi   wasemaji milioni 3.7 Kyrgystan, Kazakhstan, China ya Magharibi
• Kitshuwashi   wasemaji milioni 1.8 katika Urusi (sehemu ya kiulaya)
• Kibashkiri   wasemaji milioni 2.2 katika Bashkiria jamhuri ya shirikisho la Urusi
• Kitartari   wasemaji milioni 1.6 kati ya Urusi ya kati hadi Sibiria
• Kikashgai   wasemaji milioni 1,5 Mio Sprecher katika majimbo ya Uajemi ya Fars na Khuzistan

Mifano ya maneno ya lugha za Kiturki

Mifano ifuatayo inaonyesha jinsi gani lugha za Kiturki zinavyofanana:

Kiswahili	Kiturki cha Kale	Kituruki	Kiturkmeni	Kitatari	Kikazakhstan	Kiuzbeki	Kiuiguri
Mama	ana	anne/ana	ene	ana	ana	ona	ana
pua	burun	burun	burun	boryn	murın	burun	burun
mkono	qol	kol	qol	kul	qol	qo'l	kol
barabara	jol	yol	ýol	jul	zhol	yo'l	yol
mnene	semiz	semiz	semiz	simyz	semiz	semiz	semiz
ardhi	topraq	toprak	topraq	tufrak	topıraq	tuproq	tupraq
damu	qan	kan	gan	kan	qan	qon	qan
majivu	kül	kül	kül	köl	kül	kul	kül
maji	suv	su	suw	syw	suw	suv	su
nyeupe	aq	ak	ak	ak	aq	oq	aq
nyeusi	qara	kara	gara	kara	qara	qora	qara
nyekundu	qyzyl	kızıl	qyzyl	kyzyl	qızıl	qizil	qizil
anga	kök	gök	gök	kük	kök	ko'k	kök

Makala hii kuhusu "Lugha za Kiturki" inatumia neno au maneno ambayo si ya kawaida; matumizi yake ni jaribio kwa jambo linalotajwa. Wasomaji wanaombwa kuchangia mawazo yao. Kamusi za Kiswahili ama zinatofautiana kuhusu matumizi ya neno hili au hazieleweki au hazina neno kwa jambo linalojadiliwa.