Wamane

Makala hii ina dalili ya kutungwa kwa kutegemea programu ya kompyuta kama vile "Google translation" au "wikimedia special:content translation" bila masahihisho ya kutosha. Watumiaji wanaombwa kuchunguza tena lugha, viungo na muundo wake. Wakiridhika na hali yake wanaweza kuondoa kigezo hiki kinachoonekana kwenye dirisha la kuhariri juu ya matini ya makala kwa kutumia alama za {{tafsiri kompyuta}} .

Wamane (Manes, walivoitwa na Wareno, au Mani au Manneh) walikuwa wavamizi ambao walishambulia pwani ya magharibi ya Afrika kutoka mashariki, kuanza nusu ya kwanza ya karne ya 16. Walter Rodney amedokeza kwamba "wavamizi wa Mane wa Sierra Leone walikuwa na vitu vikuu viwili - kikundi tawala kinachotokea katika sehemu ya kusini ya Mande ulimwengu wa Sudani Magharibi, na vikosi vya nambari vilivyotolewa kutoka eneo karibu na Mlima wa Cape"; nusu ya kwanza ya karne ya kumi na sita ingechukua koo za Mande kwenye pwani ya Liberia "kutoka eneo karibu na Beyla na labda hata kutoka eneo la katikati mwa Ghana ya kisasa," ikifuatiwa na uvamizi zaidi katika robo ya tatu ya karne, ikileta unyonyaji wote wa watu wa eneo hilo na mbinu bora za kijeshi na utengenezaji wa chuma na nguo. "Pia waliathiri sana mitindo ya kidini na kijamii, haswa kuhusiana na jamii za siri za eneo hilo." Yves Person aliwatambua viongozi wa mapema wa Mane na ukoo wa Kamara au Camara, "na mila inayohusiana na bahari," kutoka " nyanda za juu za Konyan karibu na Beyla." George E. Brooks anasema awali walikuwa wakiongozwa na" mwanamke aliye na hadhi ya wasomi kutoka Mali ya Mali aliyeitwa Macarico, "ambaye" aliondoka nyanda za juu za Konyan karibu katikati ya miaka ya 1500 na kupita sasa- siku Liberia katika mwelekeo wa kusini-kusini magharibi ... Njiani, Wamani walishirikiana na Sumbas, watu wanaozungumza lugha za Kruan."

Asili

Kupelekwa kwa nguvu zaidi ya kisiasa na kiuchumi nchini Sudan kabla ya karne ya kumi na saba ilikuwa hiyo inayotokana na mpango wa Mandé katika milki inayofuatia ya Ghana na Mali (na kwa kiwango fulani cha Songhai pia). Hii ilikuwa na athari za kisiasa katika ardhi mara moja magharibi na kusini mwa eneo la Mandé karibu na maeneo ya juu ya mito ya Niger na Senegal. Matokeo moja ni utawanyiko wa Fulani kuelekea mashariki kupita maeneo ya mbali ya ushawishi wa Mandé, na nyingine ilikuwa makazi ya wasemaji wa Mandé kando ya pwani ya Atlantiki Magharibi.

Ueneaji

Wasemaji wa Mandé walihamia magharibi na kusini mwa nchi yao kama wafanyabiashara na washindi. Kwa wafanyabiashara, motisha labda ilikuwa upatikanaji wa usambazaji wa chumvi inayopatikana kutoka pwani. Hatua hii kuelekea visiwa vya pwani ilisababisha waanzilishi kadhaa wa Mandé kujichimbia falme kwa kuiga mfano mkuu wa Mali. Inaonekana kulikuwa na shoka mbili kuu za upanuzi wa Mandé. Moja ilikuwa kando ya mstari wa mto Gambia, namna inayofaa kwa biashara, ambayo huinuka ndani ya maili chache ya vyanzo vya Falémé, mto mkubwa wa Senegal, ambaye maji yake yalikuwa katika kazi ya Mande. Nyingine, iliyotengwa na Gambia na milima ya Fouta Djallon ambayo Fulani walikuwa wanamiliki, ilikimbilia kusini hadi Sierra Leone ya kisasa karibu na makazi ya Susu. Katika maeneo hayo yote, mashirika ya kisiasa yalianzishwa chini ya watawala walioitwa farima.

Ushindi

Mchango wa mwisho wa Mandé kwa jiografia ya kikabila na kisiasa ya nchi za Magharibi mwa Atlantiki ilikuja wakati hizi zilipovamiwa kutoka mashariki wakati wa nusu ya kwanza ya karne ya kumi na sita na vikosi vya washambuliaji vilivyoitwa Manneh. Jinsi walivyokuwa wakiendelea sambamba na pwani kutoka mashariki haijulikani. Vyanzo haviwezi kuwarudisha nyuma zaidi kuliko katikati ya pwani ya Liberia. Lakini kuna utamaduni wa Mane, uliorekodiwa kwa maandishi mnamo 1625, kwamba walifika kwanza pwani karibu na ngome ya Ureno. Hii, inaonekana, inaweza kuwa tu kwenye Pwani ya Dhahabu (yaani pwani ya Ghana ya kisasa) maili 600 zaidi mashariki. Hakuna uthibitisho wa hii ama katika rekodi za Ureno (lakini hizi zina sifa mbaya kwa kipindi hicho), au katika mila iliyobaki ya watu wa kisasa wa Ghana. Inawezekana kikosi cha kijeshi cha Mandé kilifika huko juu ya barabara za biashara zinazoongoza kusini mashariki mwa Jenne. Uamuzi wake wa kurudi nyumbani magharibi kando ya pwani inaweza kuwa inahusishwa kwa njia fulani na kuongezeka kwa nguvu ya jeshi la Songhai kando mwa Niger ya kati. Mandé mbali magharibi kama Gambia walijua juu ya shughuli zingine za biashara ya Mandé katika eneo la Gold Coast, kwa hivyo eneo hilo lilikuwa linajulikana.

Kufikia miaka ya 1540 Manneh [nyancho jong kende falla] walikuwa wakisonga mbele kuelekea magharibi sambamba na ukanda wa pwani wa Liberia ya kisasa, wakipambana na kila kikundi cha kabila walichokutana nacho. Kwa kawaida walishinda. Kufuatia kila ushindi, wengine walikaa kama mabwana wa serikali mpya ndogo, wakati wengine walijumuisha watu wa eneo hilo kama wasaidizi (wanaoitwa Sumbas) na, kwa hivyo wameimarishwa, kuendelea kushinda zaidi magharibi bado. Maendeleo ya Mane yalisitishwa tu wakati, kaskazini magharibi mwa ile ambayo sasa ni Sierra Leone, walipokuja kupigana na Wasusu, kama wao wenyewe Wamandé, wenye silaha kama hizo, shirika la kijeshi na mbinu.

Urithi

Matokeo ya mwisho ya ushindi wa Manneh yalichanganya hali ya kikabila kusini mwa kusini na mashariki mwa eneo la Atlantiki Magharibi. Inaonekana kuwa ushindi huu ambao ulianzisha Wamende wanaozungumza Mandé kama hisa kubwa ya kusini mwa Sierra Leone. Kaskazini zaidi, Loko pia wanazungumza kimandé, lakini kuna sababu ya kuamini kwamba kabila lao hapo awali lilikuwa la asili ya Atlantiki Magharibi. Jirani zao, Watemne, ingawa wanazungumza lugha ya Atlantiki Magharibi, wanaonekana kuwa na watu mashuhuri wenye asili ya Mane, na inaonekana kwamba wakuu wengine kati ya hisa kubwa ya Liberia ya kisasa, inaweza kuwa imetokea vivyo hivyo.

Ushawishi wa Mandé katika ardhi mashariki mwa Liberia, katika jamhuri za kisasa za Ivory Coast na Ghana, ilikuwa kimsingi kibiashara, ingawa kama uvumi juu ya historia ya mapema ya Manneh, hii ilikuwa na athari katika nyanja za kisiasa. Iliunganishwa na upanuzi wa darasa maalum la wafanyabiashara wa Kiislamu wa Mandé wanaoitwa Dyula, ambao wanaonekana asili yao walikuwa wameunganishwa na, ikiwa sio sawa na, wafanyabiashara wa dhahabu wa Soninke Wangara.