Kweli kinzani

Chupa inayojiririka ya Robert Boyle inajazana kwenye picha hii, lakini mashine za mwendo wa milele haziwezi kuwepo.

Pua la Pinokyo linajulikana likiongezeka urefu wakati anasema uwongo. Kuna nini inayoteka akisema "Pua langu linaongezeka urefu sasa"?

Kweli kinzani (Kiing. paradox) ni sentensi katika elimu ya mantiki ambayo haiwezi kuwa kweli lakini pia haiwezi kuwa uongo. Inajipinga yenyewe. Mafumbo mengi maarufu ya aina hii yapo.

Kweli kinzani ya mwongo

Kinzani maarufu huitwa "kweli kinzani ya mwongo". Ni sentensi sahili "Sentensi hii ni uongo", au pia "Taarifa hii ni ya uongo."

Ikiwa sentensi hiyo ni kweli, basi ni uongo kama inavyosema. Lakini ikiwa ni uongo, haiwezi kuwa kweli. Uongo hauwezi kuwa ukweli pia. Kwa hiyo sentensi hiyo kuwa ya kweli kunaifanya uongo.

Kwa upande mwingine, ikiwa sentensi ni uongo, basi sio kama inavyosema: ni kweli. Lakini ndivyo tu sentensi inavyosema, ambayo inafanya yaliyomo kwenye sentensi hiyo kuwa ya kweli. Kwa hivyo sentensi hiyo kuwa ya uongo inaifanya iwe kweli.

Kweli kinzani hiyo siyo kwa lugha ya Kiswahili pekee, bali kwa lugha yoyote. Hutokea pia katika hisabati. Kweli kinzani haiwezi kamwe kuondolewa katika mfumo wowote wa alama ambao unaweza kufanya matamshi juu yake mwenyewe.

Mfano mwingine ni sentensi kwamba "hakuna njama". Mshiriki katika njama pekee anayeweza kujua ikiwa hakuna njama, kwa hiyo sentensi hii labda ni kisia cha kubahatika, au ni njama inayojaribu kujifanya haipo.

Kitendawili pia kinaweza kutokea katika maadili. Kuchukua mamlaka juu ya wengine wakati mwingine kunaweza kuhitajika kuwalinda wakati kunapunguza haki yao ya uhuru. Hii inafafanuliwa kama mtanziko wa kimaadili ambao unamaanisha "kweli kinzani kutokana na maadili".