Nenda kwa yaliyomo

Nyurosaikolojia

Kutoka Wikipedia, kamusi elezo huru
(Elekezwa kutoka Niurosaikolojia)
Thomas Willis,Mchangiaji mkubwa katika taaluma ya Nyurosaikolojia

Nyurosaikolojia ni taaluma ya sayansi ya msingi inayochunguza muundo na utendaji wa ubongo kuhusiana na taratibu maalumu za kisaikolojia na tabia wazi.

Neno nyurosaikolojia limetumika kwa uchunguzi wa vidonda katika binadamu na wanyama. Pia imetumika katika juhudi za kurekodi shughuli za umeme kutoka kwa seli binafsi (au vikundi vya seli) katika mamalia wa hali ya juu (pamoja na utafiti kiasi wa binadamu wagonjwa).[1]

Ni ya kisayansi katika mtazamo wake na inashiriki mtazamo wa akili wa utengenezaji wa maelezo na saikolojia tambuzi na sayansi tambuzi. Ni moja ya taaluma za kisaikolojia isiyofuata mfumo mmoja wa mawazo, wakati mwingine ikipishana na mawanda kama vile sayansi ya neva, falsafa (hasa falsafa ya akili), nyurolojia, taaluma ya tiba ya magonjwa ya akili na sayansi ya kompyuta (hasa kwa kutumia mitandao bandia ya neva).

Katika vitendo wataalam wa nyurosaikolojia wana mwelekeo wa kufanya kazi za usomi (kushiriki katika utafiti wa msingi au wa kiafya), mipangilio ya kiafya (kushiriki katika kuchunguza au kutibu wagonjwa wenye matatizo ya nyurosaikolojia – tazama niurosaikolojia ya kiafya), mipangilio ya uchunguzi (mara nyingi kuchunguza watu kwa sababu za kisheria au kesi mahakamani au kufanya kazi na wahalifu, au kwenda mahakamani kama shahidi mtaalam) au tasnia (mara nyingi kama washauri ambapo maarifa ya nyurosaikolojia yanatumika kubuni bidhaa au katika usimamizi wa utafiti wa majaribio ya kiafya ya madawa ambayo yanaweza kuwa na athari kwa utendakazi wa mfumo mkuu wa neva).

Mitazamo

[hariri | hariri chanzo]

Nyurosaikolojia ya majaribio mtazamo unaotumia mbinu kutoka kwa saikolojia ya majaribio kufichua uhusiano kati ya mfumo wa neva na kazi tambuzi. Kazi nyingi inahusu kuchunguza binadamu wenye afya katika mazingira ya maabara, ingawa watafiti wachache wanaweza kufanya majaribio ya wanyama. Kazi ya binadamu katika taaluma hii mara nyingi hujinufaisha kwa sifa maalum za mfumo wetu wa neva (kwa mfano maelezo ya kuona yanayowasilishwa kwa eneo maalum la kuona hutengenezwa kwa upendeleo na nusu ya gamba iliyo upande mkabala) kuweka viungo kati ya nyuranatomia na kazi ya kisaikolojia.

Nyurosaikolojia ya kiafya ni matumizi ya maarifa ya kiniurosaikolojia katika tathmini (tazama uchunguzi wa kinyurosaikolojia na tathmini ya kinyurosaikolojia), usimamizi na ukarabati wa watu waliopatwa na ugonjwa au jeraha (hasa kwa ubongo) ambalo limesababisha matatizo yanayohusu uwezo wa utambuzi wa mfumo mkuu wa neva. Hasa wao huleta mtazamo wa kisaikolojia kwa matibabu, kuelewa jinsi magonjwa na majeraha haya yanaweza kuathiri na kuathiriwa na sababu za kisaikolojia. Wanaweza pia kutoa maoni ya kama mtu anaonyesha matatizo kutokana na patholojia ya ubongo au kama matokeo ya hisia au sababu nyingine za kupindulika (uwezekano). Mara nyingi wataalam wa niurosaikolojia ya kiafya hufanya kazi katika mazingira ya hospitali katika timu ya madaktari wa fani mbalimbali, wengine hufanya udaktari wa kibinafsi na wanaweza kutoa mchango wa kitaalam katika kesi za udaktari na kisheria.

Nyurosaikolojia tambuzi ni maendeleo ya hivi karibuni na imeibuka kama utoneshaji wa mitazamo saidishi ya nyurosaikolojia ya majaribio na ya kiafya. Inajaribu kuelewa akili na ubongo kwa kuchunguza watu waliopata jeraha la ubongo au ugonjwa wa neva. Mfano mmoja wa kazi ya nyurosaikolojia unajulikana kama ujanibishaji wa kiuntedaji. Hii ina msingi kwenye kanuni ya kwamba kama tatizo maalum tambuzi linaweza kupatikana baada ya jeraha katika eneo maalum la ubongo, inawezekana kwamba sehemu hii ya ubongo inahusika kwa njia fulani. Hata hivyo, kunaweza kuwa na sababu ya kuamini kwamba uhusiano kati ya kazi za akili na maeneo ya neva si rahisi. Mtindo mbadala wa kiungo kati ya akili na ubongo, kama vile utengenezaji sambamba, unaweza kuwa na maelezo zaidi ya utendakazi na utendakazi mbaya wa ubongo wa binadamu. Hata hivyo mtazamo mwingine unachunguza jinsi muundo wa makosa unaoonyeshwa na watu wenye ubongo ulioharibika unaweza kushurutisha ufahamu wetu wa mifano na michakato ya akili kurejea kwa muundo wa msingi wa neva. Mtazamo wa karibuni lakini unaohusiana ni sayansi tambuzi ya matibabu inayohusu magonjwa ya kisaikolojia ya mfumo wa neva ambayo inajaribu kuelewa utendakazi wa kawaida wa akili na ubongo kwa kuchunguza ugonjwa wa akili.

Uhusisho ni matumizi ya mitandao ghushi ya neva kufanya mfano michakato maalum tambuzi kwa kutumia mifano iliyorahisishwa lakini yenye kukubalika ya jinsi niuroni hufanya kazi. Baada ya mafunzo ya jinsi ya kufanya kazi tambuzi maalum mitandao hii mara nyingi huharibiwa au 'kujeruhiwa' kuiga jeraha au kuharibika kwa ubongo katika jaribio la kuelewa na kulinganisha matokeo kwa madhara ya jeraha la ubongo katika binadamu.

Upigaji picha za ubongo amilifu hutumia teknolojia maalum za upigaji picha za ubongo kuchukua hali kutoka kwa ubongo, kwa kawaida wakati mtu anafanya kazi fulani, katika jaribio la kuelewa jinsi uhamasishaji wa maeneo fulani ya ubongo yanahusiana na kazi hiyo. Hasa, ukuaji wa mbinu za kutumia upimaji tambuzi katika mbinu thabiti za upigaji picha kwa mwangwi wa usumaku wa kiutendaji(fMRI) kuchunguza mahusiano ya ubongo na tabia kuna ushawishi dhahiri kwenye utafiti wa nyurosaikolojia.

Katika mazoezi mitazamo hii haihusiani pekee na wataalam wa nyurosaikolojia huchagua mtazamo au mitazamo bora zaidi kwa kazi kukamilika.

Mbinu na zana

[hariri | hariri chanzo]
  • matumizi ya uchunguzi sanifu wa nyurosaikolojia. Kazi hizi zimeundwa ili utendaji wa kazi uweze kuhusishwa na michakato maalum tambuzi ya neva. Kwa kawaida uchunguzi huu umesanifishwa, kumaanisha kwamba umetolewa kwa kikundi (au vikundi) maalum cha watu kabla ya kutumika katika kesi binafsi za kiafya. Data inayotokana na usanifishaji hujulikana kama data sanifu. Baada ya data hizo kukusanywa na kuchambuliwa, zinatumiwa kama kipimo linganishi kitachotumiwa kulinganisha utendaji binafsi. Mifano ya uchunguzi wa kiniurosaikolojia ni pamoja na: Kipimo cha Wechsler cha Kumbukumbu ya Watu wazima (WMS), Kipimo cha Wechsler cha Akili ya Watu wazima (WAIS), na Kipimo cha Wechsler cha Akili ya Watoto (WISC). Uchunguzi mwingine ni pamoja na Betri ya Niurosaikolojia ya Halstead-Reitan, Uchunguzi wa Kutaja wa Boston, Uchunguzi wa Wisconsin wa Kupambanua Kadi, na Uchunguzi wa Benton wa Kuzuia Kuona, na Shirika la Neno Simulizi Lililodhibitiwa. (Woodcock Johnson na Nelson-Denny si vipimo vya kiniurosaikolojia. Ni betri za elimu ya saikolojia za uchunguzi unaotumiwa kupima uwezo na udhaifu wa mtu binafsi ndani ya taaluma katika maeneo maalumu ya kielimu (kuandika, kusoma na sayansi ya namba)).
  • matumizi ya picha za ubongo kuchunguza muundo au kazi ya ubongo ni ya kawaida, ama kama tu njia bora zaidi ya kuchunguza jeraha la ubongo kwa kutumia picha zenye uangavu wa juu zaidi, au kwa kuchunguza shughuli za maeneo mbalimbali ya ubongo. Teknolojia hizo ni pamoja na fMRI (upigaji picha kwa mwangwi wa usumaku wa kiutendaji) na picha ya kompyuta ya miale ya gama (PET), ambayo hutoa data inayohusiana na utendaji, pamoja na MRI (upigaji picha kwa mwangwi wa usumaku) na tomografia ya jira kupitia kompyuta (CAT au CT), ambayo hutoa data ya muundo. ..
  • matumizi ya vipimo vya elektrofisiolojia vilivyoundwa kupima mwamsho wa ubongo kwa kupima eneo la umeme au eneo la sumaku lililotokana na mfumo wa neva. Hii inaweza kuwa pamoja na kupima na kurekodi shughuli za umeme za ubongo kwa kutumia vipima hisia (EEG) au kurekodi maeneo ya sumaku, yaliyopimwa nje ya kichwa,yanayotokana na shughuli za umeme ndani ya kichwa (MEG).
  • matumizi ya kazi za majaribio zilizoundwa, zinazodhibitiwa mara nyingi na kompyuta na kwa kawaida kupima wakati wa mjibizo na usahihi wa kazi hasa inayozingatiwa kuhusiana na mchakato maalum tambuzi wa neva. Mfano wa hili ni Betri ya Kujiendesha ya Uchunguzi wa Kiniurosaikolojia wa Cambridge (CANTAB).

Tazama pia

[hariri | hariri chanzo]
  • Nyurolojia ya tabia
  • Saikolojia ya biolojia
  • Uzima wa ubongo
  • Nyurosaikolojia ya kiafya
  • Tiba tabia tambuzi
  • Sayansi ya matibabu inayohusu magonjwa ya kisaikolojia ya mfumo wa neva tambuzi
  • Nyurosaikolojia tambuzi
  • Sayansi ya neva tambuzi
  • Saikolojia tambuzi
  • Nyurosaikolojia linganishi
  • Tiba tabia ya kipembuzi
  • Tiba ya muziki
  • Inayohusu mfumo wa neva na uwezo wake tambuzi
  • Nyurolojia
  • Sayansi ya matibabu inayohusu magonjwa ya kisaikolojia ya mfumo wa neva
  • Upimaji wa nyurosaikolojia
  • Nyurofisiolojia
  • Sayansi ya neva
  • Mawasiliano yasiyo na vurugu
  • Falsafa ya akili
  • Taaluma ya tiba ya magonjwa ya akili
  • Saikolojia
  • Muhtasari wa saikolojia
  • Tiba ya tabia ya kimantiki yenye kuamsha hisia
  • Uchapishaji muhimu wa nyurosaikolojia

Maelezo

[hariri | hariri chanzo]
  1. ↑ Posner, M.I. & DiGirolamo, G.J. (2000) Cognitive Neuroscience:Origins and Promise, Taarifa ya Kisaikolojia, 126:6, 873-889.

Marejeo zaidi

[hariri | hariri chanzo]
  • Arnold, MB (1984). Memory and the Brain. Hillsdale, New Jersey: Lawrence Erlbaum Associates.
  • Attix, DK & Welsh-Bohmer, KA (2006) Geriatric Neuropsychology. Vitabu vya Guilford: New York.
  • Beaumont, JG (1983). Introduction to Neuropsychology. Uchapishaji wa Guilford Inc ISBN 0-89862-515-7
  • Beaumont, J.G., Kenealy, P.M., na Rogers, M.J.C. (1999). The Blackwell Dictionary of Neuropsychology. Malden, Massachusetts, Wachapishaji wa Blackwell.
  • Broks, P. (2003). Into the Silent Land: Travels in Neuropsychology. London, Vitabu vya Atlantic. ISBN 0-80214-128-5
  • Bush, S.S. & Martin, T.A. (2005) Geriatric Neuropsychology: Practice Essentials. Kikundi cha Taylor & Francis: New York.
  • Cabeza, R. & Kingstone, A. (eds.) (2001) Handbook of Functional Neuroimaging and Cognition. Cambridge, Massachusetts: Vitabu vya MIT.
  • Christensen, A-L. (1975) Luria's Neuropsychological Investigation. New York: Uchapishaji wa Spectrum.
  • David, AS et al. (eds.) (1997). The Neuropsychology of Schizophrenia: Brain Damage, Behaviour, and Cognition Series, Sussex Mashariki, Uingereza, Vitabu vya Saikolojia.
  • Hannay, H.J. (1986). Experimental Techniques in Human Neuropsychology. New York: Oxford University Press.
  • Hartlage, L.C. & Telzrow, C.F. (1985) The Neuropsychology of Individual Differences. New York: Vitabu vya Plenum.
  • Johnstone, B. & Stonnington, HH (2009). Rehabilitation of Neuropsychological Disorders, Toleo la 2. New York: Vitabu vya Saikolojia.
  • Kertesz, A. (ed.) (1994). Localization and Neuroimaging in Neuropsychology. Vitabu vya Kielimu: New York.
  • Kolb, B., & Wishaw, I.Q. (2003). Fundamentals of Human Neuropsychology (toleo la 5). Freeman. ISBN 0-7167-5300-6
  • Levin, H.S., Eisenberg, H.M. & Benton, A.L. (1991) Frontal Lobe Function and Dysfunction. New York: Oxford University Press.
  • Lezak, M.D., Howieson, D.B., & Loring, D.W. (2004). Neuropsychological Assessment (Toleo la 4). New York: Oxford University Press.
  • Loring, D.W. (ed.) (1999). Ins Dictionary of Neuropsychology. New York: Oxford University Press.
  • Llinas, R (2001) "I of the Vortex". Boston, MIT Press.
  • Luria, A.R. (1973). The Working Brain: An Introduction to Neuropsychology.
  • Luria, A.R. (1976). Cognitive Development: Its Cultural and Social Foundations. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press
  • Luria, A.R. (1979). The Making of Mind: A Personal Account of Soviet Psychology. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press
  • Luria, A.R. (1980). Higher Cortical Functions in Man. New York: Vitabu vya Msingi.
  • Luria, A.R. (1982). Language and Cognition. New York: John Wiley & Watoto.
  • Luria, A.R. (1987). The Mind of a Mnemonist. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press.
  • Luria, A.R. & Tsvetkova, L.S. (1990) The Neuropsychological Analysis of Problem Solving. Orlando: Paul M. Deutsch Press.
  • McCarthy, R.A. & Warrington, E.K. (1990). Cognitive Neuropsychology: A Clinical Introduction. New York: Vitabu vya Kielimu.
  • Mesulam, M-M. ((2000). Principles of Behavioral and Cognitive Neurology  – Toleo la 2 New York: Oxford University Press.
  • Miller, B.L. & Cummings, J.L. (1999) The Human Frontal Lobes. New York: Vitabu vya Guilford.
  • Morgan, J.E. & Ricker, J.H. (2008),. Textbook of Clinical Neuropsychology. New York: Vitabu vya Saikolojia.
  • Rains, G.D. (2002). Principles of Human Neuropsychology: Boston: McGraw-Hill.
  • Stuss, D.T. & Knight, R.T. (eds.) (2002) Principles of Frontal Lobe Function. New York: Oxford University Press.
  • Tarter, R.E., Van Thiel, D.H. & Edwards, K.L. (1988) Medical Neuropsychology: The Impact of Disease on Behavior. New York: Vitabu vya Plenum.
  • Tate, R.L. (2010). A Compendium of Tests, Scales and Questionnaires. Hove: Vitabu vya Saikolojia.
  • Heilbronner, R.L. (2005) Forensic Neuropsychology Casebook. New York, London. Vitabu vya Guilford.
  • Groth-Marnat, G. Handbook of Psychological Assessment
  • Goldstein, G. & Nussbaum, P.D. & Beers, S.R. Neuropsychology
  • Strauss, E. & Sherman, E.M.S. & Spreen, O A Compendium of Neuropsychological Tests: Administration, Norms, and Commentary

Viungo vya nje

[hariri | hariri chanzo]
Rudishwa kutoka "https://sw.wikipedia.org/w/index.php?title=Nyurosaikolojia&oldid=1319881"