Usumaku : Tofauti kati ya masahihisho
→Sumakuumeme na usumakuumeme: masahihisho kadhaa - bado kamili |
|||
| Mstari 18: | Mstari 18: | ||
Sumaku zina matumizi mengi. Moja wapo ilipatikana zamani wakati wafuatiliaji waligundua kuwa sumaku inaweza kutumika kama [[dira]] ili kuonyesha mwelekeo wa [[kaskazini]] na [[kusini]]. |
Sumaku zina matumizi mengi. Moja wapo ilipatikana zamani wakati wafuatiliaji waligundua kuwa sumaku inaweza kutumika kama [[dira]] ili kuonyesha mwelekeo wa [[kaskazini]] na [[kusini]]. |
||
== |
== Sumaku ya umeme == |
||
Sumaku ya umeme ni aina nyingine ya sumaku. Inafanya kazi tu wakati [[umeme]] ukiwepo. Mkondo wa umeme hufanya uga sumaku. Ukisokota waya kwenye [[koili]], elektroni huzunguka koili na kufanya miliki ya kisumaku kuwa na nguvu zaidi. |
|||
Mara nyingi, sumaku hizi zinafanya kazi kwa kutumia koili ya waya inayofanya eneo la sumaku wakati kuna [[mkondo wa umeme]] ndani yake. Mbali na koili hii ya waya, kipande kikubwa cha chuma, kwa kawaida chuma, kinawekwa ndani ya koili ili kuongeza eneo la sumaku. Ingawa sumakuumeme nyingi hutumia koili ya waya ambayo hufanya kama sumaku wakati mkondo wa umeme unapita kati yake (''selenoids'' kwa [[kiingereza]]) nyingi kuinua vitu vizito, solenoids ndogo hutumiwa katika umeme kila siku. Kwa mfano, hutumiwa kubadilisha [[volteji]] katika [[transfoma]] |
Mara nyingi, sumaku hizi zinafanya kazi kwa kutumia koili ya waya inayofanya eneo la sumaku wakati kuna [[mkondo wa umeme]] ndani yake. Mbali na koili hii ya waya, kipande kikubwa cha chuma, kwa kawaida chuma, kinawekwa ndani ya koili ili kuongeza eneo la sumaku. Ingawa sumakuumeme nyingi hutumia koili ya waya ambayo hufanya kama sumaku wakati mkondo wa umeme unapita kati yake (''selenoids'' kwa [[kiingereza]]) nyingi kuinua vitu vizito, solenoids ndogo hutumiwa katika umeme kila siku. Kwa mfano, hutumiwa kubadilisha [[volteji]] katika [[transfoma]] |
||
| Mstari 28: | Mstari 28: | ||
[[Mionzi]] ya umeme ikiwa ni pamoja na [[mawimbi]] ya redio na [[mawimbi ya mwanga]] hutumiwa kwa [[mawasiliano]] ikiwa ni pamoja na utangazaji na [[nyuzi za macho]], na kwa madhumuni mengine mengi. |
[[Mionzi]] ya umeme ikiwa ni pamoja na [[mawimbi]] ya redio na [[mawimbi ya mwanga]] hutumiwa kwa [[mawasiliano]] ikiwa ni pamoja na utangazaji na [[nyuzi za macho]], na kwa madhumuni mengine mengi. |
||
== |
== Uga sumaku wa Dunia == |
||
Dunia yote inazungukwa na uga sumaku unaoundwa na mzunguko katika kiini chake. [[Kiini cha Dunia]] kinafanywa na chuma na nikeli katika hali ya joto kubwa; mzunguko wa Dunia husababisha mikondo ya umeme katika kiini hiki na hivyo kutokea kwa uga sumaku mkubwa. |
|||
Karibu na [[Ncha ya kijiografia|ncha za Dunia]] ziko pia [[ncha sumaku]] za kaskazini na kusini. |
|||
=== Ncha ya kaskazini ya sumaku === |
|||
Ncha ya Kaskazini ni hatua juu ya uso wa [[ulimwengu]] wa kaskazini wa [[dunia]] ambako eneo la sumaku wa sayari unaonesha chini. Kuna sehemu moja tu ambapo hii hutokea, karibu na (lakini tofauti na) Kijiografia cha Kaskazini. |
|||
== Viungo vya Nje == |
|||
Mashiriki wake wa kusini mwa hemisfia ni ncha ya Kusini. Tangu eneo la sumaku la Dunia sio sawa kabisa, mstari uliotengwa kutoka kwa moja hadi mwingine hauingii katikati ya [[jiometri ya Dunia.]] |
|||
{{Wikiquote}}{{Wiktionary}} |
|||
* [http://www.exploratorium.edu/snacks/iconmagnetism.html The Exploratorium Science Snacks – Subject:Physics/Electricity & Magnetism] |
|||
ncha ya Kaskazini hupita kwa muda kutokana na mabadiliko ya kisumaku msingi wa Dunia. Mnamo 2001, ilikuwa karibu na Ellesmere Island kaskazini mwa Kanada saa 81.3 ° N 110.8 ° W. Kufikia mwaka wa 2015, shaba hiyo inadhaniwa imehamia mashariki zaidi ya madai ya eneo la [[Arctic ya Canada]]. |
|||
* [http://www.astronoo.com/en/articles/magnetism-and-magnetic-moment.html Magnetism and magnetization – Astronoo] |
|||
* [http://webbdcrista1.ehu.es/magndata/index.php?show_db=1 A collection of magnetic structures – MAGNDATA] |
|||
[[Jamii:Fizikia]] |
[[Jamii:Fizikia]] |
||
Pitio la 05:55, 29 Desemba 2019
Katika Fizikia, usumaku ni nguvu ambayo inaweza kuvutia (kuvuta karibu) au kurejesha vitu ambavyo vina asili ya chuma ndani yao. Kwa maneno rahisi ni sifa ya vitu vingine vinavyovuta karibu au kurudisha vitu vingine.
Sumaku
Usumaku unaweza kufanywa na sumaku ya kudumu, au kwa umeme katika waya. Hii inaitwa sumakuumeme. Wakati sumaku zinawekwa karibu na vitu vya sumaku, sumaku na kitu hutolewa kwa kila mmoja. Hii inaitwa kivutio cha kisumaku. Sumaku inaweza pia kurudisha (kusukumiza) sumaku nyingine. Vitu vingi ambavyo vinavutiwa na sumaku vina chuma ndani yao. Metali nyingine, kama aluminiamu, hazivutiwa na sumaku.
Uga sumaku
Sumaku ina eneo lisilo onekana linaloitwa "uga sumaku". Vitu vya kisumaku ndani ya eneo hili lisiloonekana huvutiwa na sumaku. Vitu vya kisumaku nje ya uga kisumaku havivutiwi na sumaku. Hii ndiyo sababu sumaku lazima iwe karibu na kitu ili kuvutia.
Ncha za sumaku mbili zinarejesha au kuvutia. Ncha tofauti huvutiana. Kwa mfano, ikiwa ncha ya kusini ya sumaku moja iko karibu na ncha ya kusini ya sumaku nyingine, sumaku sukumizana. Hii pia itatokea kwa ncha mbili za kaskazini ambazo zitawekwa karibu. Ikiwa ncha ya kaskazini iko karibu na ncha ya kusini, sumaku zitavutana mpaka ziweze kushikamana na inaweza kuwa vigumu kuvuta.
Miliki za kisumaku
Usumaku husababishwa na elektroni (chembe hasi katika atomi ambazo ni pia mashtaka ya umeme) inazunguka. Zaidi ya kundi la elektroni huzunguka katika mwelekeo huo, nguvu ya sumaku. Katika sumaku, elektroni nyingi zinazunguka katika mwelekeo huo.
Tunaweza kufanya sumaku kipande kidogo cha chuma kwa 'kusugua' kwa sumaku. Electroni katika chuma "hujisokota" kwenye sumaku ya kupitisha kama mchezaji wa mpira wa kikapu akizunguka mpira wa kikapu.
Matumizi ya sumaku
Sumaku zina matumizi mengi. Moja wapo ilipatikana zamani wakati wafuatiliaji waligundua kuwa sumaku inaweza kutumika kama dira ili kuonyesha mwelekeo wa kaskazini na kusini.
Sumaku ya umeme
Sumaku ya umeme ni aina nyingine ya sumaku. Inafanya kazi tu wakati umeme ukiwepo. Mkondo wa umeme hufanya uga sumaku. Ukisokota waya kwenye koili, elektroni huzunguka koili na kufanya miliki ya kisumaku kuwa na nguvu zaidi.
Mara nyingi, sumaku hizi zinafanya kazi kwa kutumia koili ya waya inayofanya eneo la sumaku wakati kuna mkondo wa umeme ndani yake. Mbali na koili hii ya waya, kipande kikubwa cha chuma, kwa kawaida chuma, kinawekwa ndani ya koili ili kuongeza eneo la sumaku. Ingawa sumakuumeme nyingi hutumia koili ya waya ambayo hufanya kama sumaku wakati mkondo wa umeme unapita kati yake (selenoids kwa kiingereza) nyingi kuinua vitu vizito, solenoids ndogo hutumiwa katika umeme kila siku. Kwa mfano, hutumiwa kubadilisha volteji katika transfoma
Vipande vya umeme hutumiwa kufanya vitu vingi vinavyofanya kazi kama kompyuta, televisheni na redio na pia kengele za milango.
Mawimbi ya sumakuumeme
Mionzi ya umeme ikiwa ni pamoja na mawimbi ya redio na mawimbi ya mwanga hutumiwa kwa mawasiliano ikiwa ni pamoja na utangazaji na nyuzi za macho, na kwa madhumuni mengine mengi.
Uga sumaku wa Dunia
Dunia yote inazungukwa na uga sumaku unaoundwa na mzunguko katika kiini chake. Kiini cha Dunia kinafanywa na chuma na nikeli katika hali ya joto kubwa; mzunguko wa Dunia husababisha mikondo ya umeme katika kiini hiki na hivyo kutokea kwa uga sumaku mkubwa.
Karibu na ncha za Dunia ziko pia ncha sumaku za kaskazini na kusini.
