Foleti

 Foleti (Folate), pia inajulikana kama vitamini _B9 na folasini, ni mojawapo ya vitamini B. Asidi ya foliki iliyotengenezwa, ambayo hubadilishwa kuwa foleti na mwili, hutumiwa kama kirutubisho cha lishe na katika uimarishaji wa chakula kwani ni thabiti zaidi wakati wa kusindika na kuhifadhi. Foleti inahitajika ili mwili uweze kutengeneza DNA na RNA na kuchakata asidi amino zinazohitajika katika mgawanyiko wa seli. Kwa kuwa wanadamu hawawezi kutengeneza foleti, inahitajika katika lishe, na kuifanya kuwa kirutubisho muhimu. Inatokea kiasili katika vyakula vingi. Kiwango cha ulaji foleti cha kila siku kwa watu wazima nchini Marekani ni mikrogramu 400 kutoka kwa vyakula au virutubisho vya lishe.

Foleti katika muundo wa asidi ya foliki hutumiwa kutibu upungufu wa damu mwilini (anemia) inayosababishwa na upungufu wa foleti. Asidi ya foliki pia hutumiwa kama kirutubisho na wanawake wakati wa ujauzito ili kupunguza hatari ya kutokea kwa kasoro za mirija ya neva (NTDs) kwa mtoto. Viwango vyake vya chini katika ujauzito wa mapema vinaaminika kuwa kisababishi cha nusu ya watoto kuzaliwa na kasoro za mirija ya neva (NTDs). Zaidi ya nchi 80 hutumia uimarishaji wa lazima au wa hiari wa vyakula fulani vyenye asidi ya foliki kama hatua ya kupunguza kiwango cha NTDs. Matumizi ya muda mrefu ya kirutubisho cha asidi ya foliki kwa kiasi kikubwa huhusishwa na kupungua kidogo kwa hatari ya kiharusi na kuongezeka kwa hatari ya saratani ya tezi dume. Kuna wasiwasi kwamba kiasi kikubwa cha kirutubisho cha asidi ya foliki kinaweza kuficha upungufu wa vitamini B₁₂.

Kutokula Foleti ya kutosha kunaweza kusababisha upungufu wa foleti. Hii inaweza kusababisha aina fulani ya anemia ambapo seli nyekundu za damu huwa kubwa isivyo kawaida. Dalili zake zinaweza kujumuisha kuhisi uchovu, mapigo ya moyo yasiyo ya kawaida, kupumua kwa shida, vidonda wazi kwenye ulimi na kubadilika kwa rangi ya ngozi au nywele. Upungufu wa Foleti kwa watoto unaweza kutokea ndani ya mwezi mmoja ya ulaji duni wa chakula. Kwa watu wazima, kiwango cha kawaida cha foleti ya kawaida ya mwili ni kati ya miligramu 10 na 30 (mg), na viwango vya damu vya zaidi ya 7 nmol/L (3 ng/mL).

Foleti iligunduliwa kati ya mwaka wa 1931 na 1943 na iko kwenye Orodha ya Dawa Muhimu ya Shirika la Afya Duniani. Gharama ya jumla ya ununuzi wa virutubisho katika nchi zinazoendelea ilikuwa kati ya dola 0.001 na 0.005 kwa kila dozi kufikia mwaka wa 2014. Neno "folic" linatokana na neno la Kilatini folium (ambalo linamaanisha jani) kwa sababu ilipatikana katika mboga za majani zenye rangi ya kijani kibichi kilichokolea.