PAYE

PAYE (kifupi cha: Pay As You Earn) katika Uingereza, Ireland, Tanzania na baadhi ya nchi nyingine ni kiasi kinachokusanywa na waajiri kwa niaba ya serikali kutoka kwa wafanyakazi kama malipo (lipa) ya kodi ya mapato ya mfanyakazi.

Matumizi

Kiasi kinachozuiliwa kimedhamiriwa kwa upande na ushuru posho unaotarajiwa na mfanyakazi, na kwa upande na jedwali za ushuru zinazoamua kiasi kitakachokatwa kutoka kwa mshahara anaolipwa mfanyakazi.

Mishahara inajumuisha malipo ya ugonjwa na ya uzazi. Hii ina maana kwamba wewe unalipa ushuru kwa mwaka mzima, kila wakati unapolipwa. Mwajiri wako anawajibika kupeleka ushuru huo kwa Mamlaka ya Mapato.

Ikiwa unalipa ushuru kwa mshahara wako au pensheni ya taaluma yako chini ya PAYE, mfumo wa PAYE pia unaweza kutumika kukusanya kodi ya mapato yoyote. Kwa mfano, ikiwa unalipa ushuru chini ya PAYE juu ya pensheni ya taaluma, ushuru unaotakikana kutokana na pensheni ya hali yako ya kustaafu inakusanywa kupitia PAYE kwa kukata kodi kutoka kwa pensheni ya taaluma yako.

Kila nchi inaweza kutumia kanuni ya PAYE kwa njia tofauti kulingana na sera zao wenyewe. PAYE kama mfumo pia hutumika kukusanya bima ya kitaifa na au michango ya bima ya matibabu pamoja na michango mengine ya uzeeni.

Ushuru uliokusanywa katika mwaka unaweza kutosha kutoa dhima ya ushuru, na kufanya malipo ya ushuru kuwa kama marudio. Hata hivyo, kama mambo ya mlipa ushuru ni magumu, malipo ya ushuru yanaweza kuhitajika kuamua kiasi cha ushuru cha kulipwa au cha kurudishiwa.

PAYE ni, katika matumizi, ushuru wa zuio unaosimamiwa kando na mamlaka ya ushuru. Kama mtoza ushuru ni ukweli wa maisha, kila aina ya mapato ya huvutia usikivu wao, na mipangilio ya utawala imewekwa ili kuruhusu malipo na ukusanyaji laini ya wa ushuru.

Historia

Uingereza ilianzisha PAYE mwaka wa 1944 kufuatia majaribio katika miaka ya 1940-1 Kama ilivyo kwa wingi wa mipangilio ya kitaasisi ya Uingereza, njia ambayo serikali inakusanya ushuru wa mapato kupitia PAYE imepata mengi ya aina na muundo wake kutoka kwa enzi ambayo kwayo iliundwa. Shida za kifedha ambazo Vita ya Pili ya Dunia ziliweka juu ya nchi zilimaanisha kuwa Hazina ilihitaji kukusanya ushuru zaidi kutoka kwa watu wengi zaidi. Hii ilileta changamoto kubwa kwa serikali, na kwa wafanyakazi na waajiri wengi ambao hapo awali kamwe hawakuwa wamekumbana na mfumo wa ushuru.

Nchi nyingine

Mfumo hujulikana kwa majina mbalimbali katika nchi mbalimbali. Pia inaweza kuwa pamoja na mchakato wa ukusanyaji wa ushuru wa aina nyingine. Australia, kwa mfano, ilisaidia mfumo wake wa PAYE unaoitwa PAYG ambayo pia husimamia ukusanyaji wa mapato ya VAT na mapato ya biashara. Kanada na USA pia hutumia mifumo ya kuzuia mshahara inayokaribia kufanana na mfumo wa PAYE.

Viungo vya nje

• http://www.hmrc.gov.uk/employers/tma-paying-someone-for-the-first-time.shtml Ilihifadhiwa 12 Aprili 2010 kwenye Wayback Machine.
• http://www.hmrc.gov.uk/payetaxpayers/
• http://www.freelancesupermarket.com/featured-articles/what-is-paye.aspx Ilihifadhiwa 4 Januari 2010 kwenye Wayback Machine.
• http://www.ustreas.gov/education/fact-sheets/taxes/ustax.shtml Ilihifadhiwa 10 Novemba 2010 kwenye Wayback Machine.
• http://www.adviceguide.org.uk/index/life/tax/the_pay_as_you_earn_paye_system.htm Ilihifadhiwa 20 Desemba 2009 kwenye Wayback Machine.
• http://www.revenue.ie/en/personal/paye-employee.html

Makala hii kuhusu mambo ya sheria bado ni mbegu. Je, unajua kitu kuhusu PAYE kama historia yake au uhusiano wake na mada nyingine? Labda unaona habari katika Wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa? Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari.