Kirumanj

Ueneaji wa lugha ya Kirumanj

Kirumanj (kwa lugha yenyewe Rumantsch, Romansch au Romanche) ni moja kati ya lugha za Kirumi na kati ya lugha nne za kitaifa nchini Uswisi pamoja na Kijerumani, Kifaransa na Kiitalia. Idadi ya wasemaji ni takriban watu 50,000 katika jimbo la Graubünden. Wasemaji wako hasa vijijini katika milima ya Alps.

Kirumanj hufanana na Kiitalia.

Historia

Kirumaj ilitokana na Kilatini cha Kawaida, ambacho kililetwa na wanajeshi na walowezi wa Kirumi walipotekeleza uvamizi katika eneo la sasa la Graubünden, Uswisi, mnamo karne ya 1 KK. Kadri muda ulivyopita, makabila ya Kikelti yaliyokuwa eneo hilo yalichukua Kilatini na kukichanganya na lugha zao za asili. Baada ya kuanguka kwa Milki ya Kirumi, Kirumanj iliendelea kujitegemea, ikiathiriwa na lahaja za Kijerumani na Kiitaliano za jirani. Kufikia Zama za Kati, lugha hii ilikuwa imegawanyika katika lahaja tofauti, kila moja ikiwa na mwelekeo wake kulingana na siasa na jiografia ya eneo husika. Katika kipindi hicho, ushawishi wa walowezi na watawala wa Kijerumani ulisababisha kupungua kwa matumizi ya Romansh.

Ifikapo karne ya 19 na 20, Kirumanj ilikuwa inakaribia kutoweka kutokana na kuenea kwa lugha ya Kijerumani. Kutokana na hali hiyo, juhudi za kuhifadhi lugha zilianza, na mwaka wa 1938, ilitambuliwa kama lugha ya kitaifa ya Uswisi. Serikali ya Uswisi iliongeza hadhi yake mwaka wa 1996 kwa kuitangaza kuwa lugha rasmi ya kiutawala. Ili kupunguza mgawanyiko wa lahaja, mwanalugha Heinrich Schmid aliunda "Rumantsch Grischun" mwaka wa 1982 kama mfumo wa maandishi wa kiwango cha kitaifa, ingawa ulipingwa na wazungumzaji wengi waliopendelea lahaja zao za asili. Licha ya juhudi za kuhifadhi lugha hii, Romansh bado iko hatarini kutoweka, ikiwa na idadi ndogo lakini yenye ari kubwa ya wazungumzaji wake.

Viungo vya nje

• makala za OLAC kuhusu Kirumanj
• lugha ya Kirumanj katika Glottolog
• http://www.ethnologue.com/language/roh

Marejeo

Makala hii kuhusu mambo ya lugha bado ni mbegu. Je, unajua kitu kuhusu Kirumanj kama historia yake, uenezi au maendeleo yake? Labda unaona habari katika Wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa? Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari.