Nenda kwa yaliyomo

Ali Khamenei

Kutoka Wikipedia, kamusi elezo huru
Ali Khamenei mnamo mwaka wa 2020.

Sayyid Ali Hosseini Khamenei (kwa Kiajemi: سید علی حسینی خامنه‌ای‎; amezaliwa 19 Aprili 1939) ni Kiongozi Mkuu wa Irani na mmoja wa wanasiasa wenye ushawishi mkubwa katika historia ya nchi hiyo. Tangu mwaka 1989, Khamenei ameshika wadhifa wa Kiongozi wa Mapinduzi ya Kiislamu (rahbar-e enqelāb-e eslāmī), ambao ni nafasi ya juu kabisa ya mamlaka ya kisiasa na kidini nchini humo. Aliingia madarakani baada ya kifo cha Ruhollah Khomeini, muasisi wa Jamhuri ya Kiislamu ya Irani.

Kabla ya kuwa Kiongozi Mkuu, Khamenei alihudumu kama Rais wa Irani kuanzia mwaka 1981 hadi 1989. Uongozi wake umehusisha miongo kadhaa ya mvutano wa kisiasa kati ya Irani na mataifa ya Magharibi, maendeleo ya kijeshi, masuala ya nyuklia, na juhudi za kuendeleza mafundisho ya Mapinduzi ya Kiislamu ya mwaka 1979.

Maisha ya awali na elimu

Ali Khamenei alizaliwa mjini Mashhad, mji mtakatifu katika kaskazini-mashariki mwa Irani, unaojulikana kwa kuwa makazi ya kaburi la Imam Reza, Imamu wa nane wa madhehebu ya Shia Ithna'asharia. Anatoka katika familia ya wanazuoni wa Kiislamu wa madhehebu ya Shia. Baba yake, Sayyid Javad Khamenei, alikuwa mwanazuoni maarufu na mwenye heshima kubwa katika jamii ya Mashhad.

Tangu utotoni, Khamenei alipata malezi thabiti ya kidini na alianza masomo ya Kiislamu katika Hawza, taasisi ya elimu ya kidini ya Shia. Aliendelea na masomo hayo katika miji ya Mashhad, Najaf nchini Iraq, na Qom, ambapo alisoma chini ya wanazuoni mashuhuri kama vile Ayatollah Hossein Borujerdi na Ruhollah Khomeini mwenyewe.

Mbali na masomo ya dini, Khamenei pia alijifunza fasihi ya Kiajemi, historia, na falsafa. Anafahamika pia kwa mapenzi yake katika fasihi ya Kiajemi na amekuwa akiandika mashairi, ingawa sehemu kubwa ya kazi zake za kifasihi si maarufu sana kwa umma.

Harakati za kisiasa na mapambano dhidi ya wa magharibi

Khamenei alianza kushiriki katika harakati za kisiasa mapema akiwa mwanafunzi wa elimu ya dini. Alivutiwa na mafundisho ya Ruhollah Khomeini kuhusu kupinga dhuluma, udikteta, na uingiliaji wa mataifa ya Magharibi, hususan Marekani, katika siasa za Irani. Hapo awali, alihusishwa na harakati za kupinga utawala wa Mohammad Reza Shah Pahlavi, mfalme wa mwisho wa Irani aliyekuwa akiungwa mkono na Marekani.

Katika miaka ya 1960 na 1970, Khamenei alikamatwa mara kadhaa na serikali ya Shah kwa sababu ya hotuba zake kali za kupinga utawala huo na kwa kueneza maandiko na mawazo ya Khomeini. Alijulikana kama mhubiri mwenye uwezo mkubwa wa kushawishi watu na kufikisha ujumbe wa Mapinduzi ya Kiislamu.

Kwa muda, alifungwa gerezani na pia kuwekwa kizuizini cha kutotoka nyumbani kwake. Licha ya mateso na vitisho, aliendelea kushiriki kwa siri katika harakati za kupinga utawala wa kifalme, hadi Mapinduzi ya Kiislamu ya mwaka 1979 yalipopindua utawala wa Shah na kuanzisha Jamhuri ya Kiislamu ya Irani chini ya uongozi wa Ayatollah Khomeini.

Baada ya Mapinduzi ya Kiislamu

Baada ya ushindi wa Mapinduzi ya Kiislamu mwaka 1979, Khamenei aliteuliwa katika nafasi mbalimbali za kisiasa na kijeshi. Alikuwa mmoja wa waasisi wa uongozi mpya na alishirikiana kwa karibu na Ayatollah Khomeini katika kujenga misingi ya utawala wa Kiislamu nchini Irani.

Baadhi ya nafasi alizoshika ni pamoja na:

  • Mjumbe wa Baraza la Mapinduzi
  • Naibu Waziri wa Ulinzi
  • Imamu wa Sala za Ijumaa mjini Tehran
  • Mwakilishi wa Khomeini katika Baraza la Ulinzi wa Taifa

Urais (1981-1989)

Baada ya kuuawa kwa rais wa pili wa Irani, Mohammad-Ali Rajai mnamo mwaka 1981 katika shambulio la bomu, Khamenei alichaguliwa kuwa Rais wa tatu wa Irani. Alikuwa Rais wa kwanza kutoka kundi la wanazuoni wa Kiislamu kushika wadhifa huo.

Katika kipindi chake cha urais, Irani ilikuwa inakabiliwa na vita vikali dhidi ya Iraq vilivyoanza mwaka 1980 (Vita vya Irani-Iraq). Uongozi wa Khamenei ulijikita katika kuimarisha uwezo wa kijeshi wa Irani, kujenga taasisi za Mapinduzi, na kulinda mafanikio ya Mapinduzi ya Kiislamu dhidi ya maadui wa ndani na nje.

Licha ya vikwazo na vita, Irani ilifanikiwa kudumisha mshikamano wa kitaifa na kuendeleza mfumo wa utawala wa Kiislamu.

Kuteuliwa kuwa Kiongozi Mkuu (1989)

Baada ya kifo cha Ayatollah Ruhollah Khomeini mnamo tarehe 3 Juni 1989, Baraza la Wataalamu (Assembly of Experts) lilimteua Khamenei kuwa Kiongozi Mkuu wa Irani. Ingawa hakuwa na daraja ya juu zaidi ya kielimu kama Ayatollah Khomeini wakati huo, uteuzi wake uliungwa mkono na ushawishi wake wa kisiasa, uaminifu kwa Mapinduzi ya Kiislamu, na msaada wa viongozi waandamizi.

Kama Kiongozi Mkuu, Khamenei amekuwa na mamlaka makubwa zaidi kuliko rais, ikiwa ni pamoja na:

  • Kuteua viongozi wa kijeshi na wa kidini
  • Kusimamia sera za nje
  • Kuongoza vyombo vya habari vya taifa
  • Kusimamia Mahakama Kuu na taasisi za haki
  • Kuamua kuhusu masuala nyeti ya usalama wa taifa

Uongozi wake hadi sasa

Katika kipindi cha zaidi ya miongo mitatu ya uongozi wake, Khamenei amekabiliana na changamoto nyingi, ikiwa ni pamoja na:

Mahusiano na Marekani na Mataifa ya Magharibi

Tangu Mapinduzi ya Kiislamu, uhusiano kati ya Irani na Marekani umekuwa na msuguano mkubwa. Khamenei ameendeleza msimamo mkali dhidi ya Marekani, akieleza taifa hilo kama "Shetani Mkubwa" kwa kuingilia masuala ya ndani ya mataifa mengine, hususan Mashariki ya Kati.

Chini ya uongozi wake, Irani imeendelea kuwa na msimamo mkali kuhusu kulinda uhuru wake wa kisiasa na kijeshi, huku ikikabiliana na vikwazo vya kiuchumi vilivyowekwa na Marekani na washirika wake.

Mpango wa Nyuklia

Mpango wa nyuklia wa Irani umekuwa moja ya masuala tata zaidi katika uhusiano wa kimataifa. Wakati baadhi ya mataifa ya Magharibi yanashutumu Irani kwa kujaribu kutengeneza silaha za nyuklia, serikali ya Irani chini ya Khamenei imesisitiza kwamba mpango huo ni kwa matumizi ya amani, hususan uzalishaji wa nishati na matumizi ya matibabu.

Mnamo mwaka 2015, Irani ilifikia makubaliano ya kihistoria (Joint Comprehensive Plan of Action - JCPOA) na mataifa yenye nguvu duniani, lakini baada ya Marekani kujiondoa kwenye makubaliano hayo mwaka 2018, mzozo mpya uliibuka.

Masuala ya ndani na mageuzi

Irani imepitia maandamano na harakati za wananchi wakidai mageuzi ya kisiasa, kijamii, na kiuchumi. Khamenei, akiwa kiongozi wa juu kabisa, amesimamia juhudi za kudhibiti maandamano na kudumisha mfumo wa utawala wa Kiislamu.

Hata hivyo, amekabiliwa na ukosoaji kutoka kwa makundi ya haki za binadamu kuhusu uhuru wa vyombo vya habari, haki za wanawake, kadhalika na uhuru wa kisiasa.

Itikadi na msimamo wa kifalsafa

Khamenei anaamini katika mfumo wa "Wilayat al-Faqih" (Utawala wa Mwanachuoni wa Kiislamu), ambapo mwanazuoni mkuu wa Kiislamu anapaswa kusimamia siasa na uongozi wa taifa, ili kuhakikisha maadili ya Kiislamu yanalindwa. Anaamini kuwa mfumo huu ni njia ya kulinda haki za wanyonge na kupambana na ukoloni wa kisasa.

Msimamo wake pia umejikita katika kuunga mkono harakati za Wapalestina dhidi ya Israel na kupinga ushawishi wa Magharibi Mashariki ya Kati.

Marejeo

  • Algar, Hamid (2001). Imam Khomeini: Life, Thought and Legacy. Islamic Publications International. ISBN 978-1889999135.

(Inaeleza kwa kina kuhusu Mapinduzi ya Kiislamu na mchango wa Khamenei katika harakati hizo.)

  • Buchta, Wilfried (2000). Who Rules Iran? The Structure of Power in the Islamic Republic. Washington Institute for Near East Policy. ISBN 978-0944029799.

(Kitabu hiki kinaeleza muundo wa madaraka nchini Iran na nafasi ya Khamenei kama Kiongozi Mkuu.)

  • Axworthy, Michael (2013). Revolutionary Iran: A History of the Islamic Republic. Oxford University Press. ISBN 978-0199322268.

(Kitabu hiki kinaangazia historia ya Iran tangu Mapinduzi ya Kiislamu, ikiwa ni pamoja na uongozi wa Khamenei.)

  • Brumberg, Daniel (2001). Reinventing Khomeini: The Struggle for Reform in Iran. University of Chicago Press. ISBN 978-0226078849.

(Hoja kuhusu mabadiliko na mageuzi ndani ya mfumo wa Kiislamu, na nafasi ya Khamenei katika kudhibiti au kuruhusu mageuzi hayo.)

  • Khalaji, Mehdi (2011). The Last Supreme Leader: Succession in the Islamic Republic of Iran. Washington Institute for Near East Policy.

(Uchambuzi wa nafasi ya Khamenei na mjadala kuhusu mustakabali wa uongozi wa Iran.)

(Mwandishi wa upinzani anayeleza changamoto za kisiasa chini ya utawala wa Khamenei na juhudi za kuleta demokrasia.)

  • Rahnema, Saeed (2014). The Transition to Democracy in Iran. Taylor & Francis. ISBN 978-1136662492.

(Kitabu hiki kinazungumzia siasa za Iran, vikwazo vya demokrasia, na uhusiano wa moja kwa moja na uongozi wa Khamenei.)

  • Abrahamian, Ervand (2008). A History of Modern Iran. Cambridge University Press. ISBN 978-0521528917.

(Historia ya kisasa ya Iran ikijumuisha Mapinduzi na maendeleo ya nchi hiyo chini ya uongozi wa Khamenei.)

  • Sadjadpour, Karim (2009). Reading Khamenei: The World View of Iran's Most Powerful Leader. Carnegie Endowment for International Peace.

(Uchambuzi wa falsafa, mitazamo ya kisiasa, na dira ya Kimataifa ya Khamenei.)

Viungo vya nje

Rasmi

Picha

Vyombo vya habari

  • Ali Khamenei at the Internet Movie Database
  • "Profile - Ayatollah Ali Khamenei". BBC News. 17 Juni 2009. Iliwekwa mnamo 1 Januari 2010.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)

Taswira mjongeo

Makala hii kuhusu mwanasiasa fulani bado ni mbegu.
Je, unajua kitu kuhusu Ali Khamenei kama wasifu wake, habari za maisha au kazi yake?
Labda unaona habari katika Wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa?
Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari.