Namba za Kiroma

Namba za Kiroma (kwa Kiingereza: Roman numerals) ni mfumo wa tarakimu kwa kuandika namba jinsi ulivyokuwa kawaida wakati wa Roma ya Kale na katika mwandiko wa Kilatini. Mfumo huu unaendelea kutumika hadi leo kwa namba za pekee, hasa katika muundo wa orodha ambako mgawanyo ni wa ngazi mbalimbali. Ni kawaida kwa kutofautisha watu wenye jina lilelile, kwa mfano wafalme au mapapa: Malkia Elizabeth II (= wa pili) au Papa Benedikto XVI (= wa kumi na sita).

Herufi za alfabeti kama tarakimu

Jinsi ilivyo katika lugha mbalimbali, hata Waroma walitumia herufi za alfabeti ya Kilatini (ingawa chache) kama tarakimu za kutaja namba pia.

Alama za kimsingi

Herufi chache zilizotumika kwa namba muhimu zaidi, ambazo ziunganishwe kupata namba zote, ni:

I - 1

V - 5

X - 10

L - 50

C - 100

D - 500

M - 1000

Alama	Namba	Alama	Namba	Alama	Namba	Alama	Namba	Alama	Namba	Alama	Namba	Alama	Namba
I	1	V	5	X	10	L	50	C	100	D	500	M	1000

Kuunganisha alama za namba

Kujumlisha alama

Namba kubwa zaidi huonyeshwa kwa kuandika alama inayotakiwa upande wa kulia lakini kwa kawaida si zaidi ya mara tatu:
I = 1; II = 2; III = 3, V ni 5 lakini VI ni 6; XX ni 20 lakini XXI ni 21.

Walikuwa na utaratibu wa kutoandika zaidi ya alama tatu ya aina ileile mfululizo. Lakini waliweza kupuuza utaratibu huu pia na kuandika VIIII (9) badala ya IX au XXXX (40) bafala ya XL.

Kupunguza alama

Namba ndogo zaidi huonyeshwa kwa kuandika alama ndogo upande wa kushoto:
V ni 5 lakini IV ni 4 badala ya IIII (inayotokea mara chache); X ni 10 lakini IX ni tisa

Hapa walifuata utaratibu ufuatao: kuweka I moja au X moja au C moja tu kabla ya alama kuwba zaidi; halafu namba hii yatolewa kwenye namba kubwa:

Mfano: IX=9; IXX = 19; IL = 49; LIV=54; XC=90; CD=400; CM=900

I pekee huwekwa kabla ya V au X; X pekee kabla ya L au C; C pekee kabla ya D au M.

Mfano: XCIX (99) lakini siyo IC; CMXCIX (999) lakini siyo IM

Namba mfululizo 1-100

I	II	III	IV	V	VI	VII	VIII	IX	X
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
XI	XII	XIII	XIV	XV	XVI	XVII	XVIII	XIX	XX
11	12	13	14	15	16	17	18	19	20
XXI	XXII	XXIII	XXIV	XXV	XXVI	XXVII	XXVIII	XXIX	XXX
21	22	23	24	25	26	27	28	29	30
XXXI	XXXII	XXXIII	XXXIV	XXXV	XXXVI	XXXVII	XXXVIII	XXXIX	XL
31	32	33	34	35	36	37	38	39	40
XLI	XLII	XLIII	XLIV	XLV	XLVI	XLVII	XLVIII	XLIX	L
41	42	43	44	45	46	47	48	49	50
LI	LII	LIII	LIV	LV	LVI	LVII	LVIII	LIX	LX
51	52	53	54	55	56	57	58	59	60
LXI	LXII	LXIII	LXIV	LXV	LXVI	LXVII	LXVIII	LXIX	LXX
61	62	63	64	65	66	67	68	69	70
LXXI	LXXII	LXXIII	LXXIV	LXXV	LXXVI	LXXVII	LXXVIII	LXXIX	LXXX
71	72	73	74	75	76	77	78	79	80
LXXXI	LXXXII	LXXXIII	LXXXIV	LXXXV	LXXXVI	LXXXVII	LXXXVIII	LXXXIX	XC
81	82	83	84	85	86	87	88	89	90
XCI	XCII	XCIII	XCIV	XCV	XCVI	XCVII	XCVIII	XCIX	C
91	92	93	94	95	96	97	98	99	100