Bustani za Agdal

Kutoka Wikipedia, kamusi elezo huru
Bustani ya Agdal
Bustani ya Agdal

Bustani ya Agdal au Aguedal Gardens ni eneo kubwa la bustani ya kihistoria huko Marrakesh, Morocco. Bustani ipo kusini mwa mji wa kihistoria wa Kasbah huko Marrakesh pamoja na jumba la kifalme. Pamoja na Medina robo ya Marrakesh na Bustani za Menara, Bustani za Agdal ziliorodheshwa na UNESCO kama Urithi wa Ulimwengu mnamo mwaka 1985.[1] Bustani hizo zina mabwawa kadhaa ya kihistoria ya maji pamoja na majumba kadhaa ya kihistoria ikiwa ni pamoja na Dar el-Hana na Dar al-Bayda.

Historia[hariri | hariri chanzo]

Jina Agdal ni neno linalotokana na Lugha za Berber likimaanisha eneo lenye ukuta au malisho ya majira ya kiangazi.[2][3]: 282  Jina hilo pia linatumika kwenye mbuga na bustani kama hizo katika miji mingine ya kihistoria ya huko nchini Moroko kama vile Fez, Moroko, Meknes na Rabat.

Ukuta uliozunguka bustani

Uundaji wa Almohad[hariri | hariri chanzo]

Mila ya kuunda bustani nje kidogo ya jiji ilianza mapema pamoja na nasaba ya Almoravid ambaye alianzisha Marrakesh mnamo mwaka 1070. Bustani nyingi, mashamba, na maziwa bandia yalianzishwa katika maeneo mengi nje ya kuta za Marrakesh ambazo ni kuta za jiji, mara nyingi hujulikana kama buḥā'ir kwa wingi na kwa umoja buḥayra ambalo ni neno la Kiarabu linalomaanisha "bahari ndogo", na pia likimaanisha maziwa ya bandia na mabonde makubwa ya maji.[4][2] Sehemu ya Almohad Kasbah ilikuwa tayari imechukuliwa na shamba la bustani lililoitwa Jnan as-Saliḥa.[2]

Bustani za Agdal za sasa, hata hivyo, zilianzishwa kwanza na Almohad Kaliphate. Hifadhi kubwa zaidi ya bustani hiyo, inayojulikana leo kama hifadhi ya "Dar al-Hana", inaaminika kuwa imetoka wakati wa uumbaji huu wa asili, wakati wa utawala wa Abu Ya'qub Yusuf (alitawala mwaka 1163 hadi 1184). Wasomi wanatofautiana iwapo hifadhi nyingine kuu, inayojulikana kama "al-Gharsiyya", imetoka wakati huo huo au kutoka kwa nasaba ya Alaouite.[3][2][5] Bustani hizo zilibuniwa na Ahmad ibn Muhammad ibn Milhan, mhandisi kutoka Al-Andalus na mwenye asili ya Berber, ambaye alikua tajiri shukrani kwa upendeleo wa sultani kufuatia muundo wake uliofanikiwa.[6][2]Hapo awali bustani zilikuwa bado zinajulikana kama al-Buḥayra (jina hili la Kiarabu lilitumika katika bustani zingine pia) au kama al-Bustan (neno la lugha ya Kiuajemi la asili ikimaanisha "bustani").[3][6] Mwisho wa karne ya 12, mrithi wa Abu Yaqub Yusuf ambaye ni Abu Yusuf Yaqub al-Mansur alijenga majumba mapya ya kifalme ya nasaba yake upande wa kusini mwa mji.[5][4][7] Lango lake la kusini liliitwa Bab al-Bustan, liliitwa hivyo kwa sababu liliongoza kwenye bustani kusini mwa jiji.[5] Utafiti wa hivi karibuni wa wasomi wa Uhispania hutumia dalili za kijiografia na za akiolojia kusema kuwa kuta za Kasbah na kuta za Agdal hazikuunganishwa awali kama ilivyo leo na kwamba nafasi wazi ilikuwepo kati yao.[8] Mwanahistoria Gaston Deverdun pia anataja vyanzo vya kihistoria vinavyoonyesha kuwa kuta bado hazijaunganishwa na Kasbah wakati wa Saadi Sultanate.[5] Utafiti wa Uhispania unaonyesha kuwa eneo la asili lililokuwa na maelezo mafupi yasiyo ya kawaida ya pande zote zinazolingana na sehemu ya kati ya eneo la sasa la Agdal. Sehemu hii inajulikana leo na urefu wa ukuta wa magharibi ambao unatembea kwa mwelekeo usiofanana na ukuta wa mashariki.[8]

Katika eneo hili la asili "Dar al-Hana" (kama inavyojulikana leo) ingekuwa iko karibu na ukuta wa kusini wa bustani, kupanda kidogo kutoka kwa bustani zingine. Utafiti huo huo wa Uhispania umesema kuwa mpangilio wa jumla wa kiwanja cha "Dar al-Hana", pamoja na hifadhi na makao yake pavilion iko kwenye mhimili wake wa kati kusini, ulianzia muundo wa asili wa Almohad. Mkutano huo uliunda nafasi yake iliyofungwa ndani ya bustani kubwa. Ilipangwa katika mpango wa ulinganifu ambao uliambatana na mhimili wa kaskazini-kusini mwa bustani, ambapo pia uliunganishwa na Kasbah ya kifalme kaskazini. Kituo kikuu cha maji ambacho kilitoa bustani pia kiliingia kwenye hifadhi kutoka kusini kwenye mhimili huo huo, ikiwezekana kupita kwenye jumba la makazi. Ni bonde kubwa tu la maji lenyewe limeishi hadi leo, kwa sababu ya uthabiti wake, ingawa limetengenezwa mara nyingi.[8]

Upya wa Saadian[hariri | hariri chanzo]

Kwa historia yake yote, bustani hizi zilipitia katika mzunguko wa kupunguzwa na kufanywa upya zilipoachwa bila matunzo ambapo bustani hizi zilikauka haraka na zilikabiliwa na hali ya ujangwa. Katika vipindi vya kutengenezwa upya sheria ndogo ndogo ziliundwa na ziliwataka kupanda tena bustani na kuondoa mchanga kwenye mabwawa na njia.[3] Baada ya kushindwa kwa Almohads katika karne ya 13 Marrakesh ilikoma kuwa mji mkuu na bustani zilipata kipindi cha kwanza cha kupungua. Ilikuwa chini ya utawala wa Saadi Sultanate katika karne ya 16, ndipo mji mkuu uliporudiwa pamoja na bustani zilirejeshwa na kutengenezwa upya. Katika kipindi hiki bustani zilijulikana kama Rawd na al-Masarra (Bustani ya Furaha).[3][2] Kazi za kwanza za urejesho wa bustani, ambazo zililenga kukarabati mfumo wa usambazaji wa maji, zilifanywa na Sultan Abdallah al-Ghalib na kazi zaidi iliendelezwa na Ahmad al-Mansur.[2] Wote wawili pia walifanya kazi ya kujenga jiji la kasbah kwa kaskazini.[5][7] Vyanzo vya kihistoria pia vinataja kwamba bustani za "Al-Masarra" zilikuwa wazi kwa umma na kwa raia wote wa jiji, na mila ambayo inaendelea hadi leo.[2]

Jumba la raha la "Dar al-Hana", lililojengwa upande wa kusini mwa hifadhi kubwa zaidi, pia limetajwa wazi na kuelezewa kwa mara ya kwanza katika vyanzo vya kihistoria vya kipindi cha Saadia. Kulingana na vyanzo hivi, jumba hilo lilikuwa na uwezekano mkubwa wa kujengwa kabisa na Abdallah al-Ghalib na kisha tena na Ahmad al-Mansur. Ikulu iliyojengwa na Al-Mansur, ambayo kuna mabaki madogo ya akiolojia, ilifunikwa eneo kubwa la mstatili na ilikuwa na viwango viwili katika sehemu zingine. Mpango wake wa sakafu ulitawaliwa na ua wa kati na dimbwi refu la mstatili kando ya mhimili wake wa kaskazini-kusini. Katikati ya dimbwi hili kulikuwa na jukwaa la marumaru na dimbwi dogo la mraba na sanamu za chui kwenye pembe zake nne na safu katikati yake iliyo na sanamu ya simba ambayo maji yalitoka kama chemchemi. Muundo wake mkubwa wa usanifu kama muundo ulikuwa sawa kwa njia zingine na maarufu El Badi Palace huko Kasbah, na inaitwa kama moja ya kazi kubwa za Al-Mansur katika vyanzo vya kihistoria . Kama El Badi, pia ilikuwa nzuri sana na pia iliporwa na Sultan Ismail Ibn Sharif. Ahmad al-Mansur pia anaonekana kuwa ameimarisha hifadhi ya maji kwa kuifunga kwa kuta za nje nene, ambazo pia ziliinua barabara ya pembezoni mwa ukingo wake.

Kipindi cha Alaouite[hariri | hariri chanzo]

Picha: Grand Méchouar, Marrakesch - panoramio.jpg | kidole gumba | Qubbat as-Suwayra ("Banda la Essaouira"), la kutoka Mohammed ben Abdallah enzi ya utawala katika karne ya 18, iliyojengwa pembezoni mwa kaskazini mwa Bustani za Agdal na ukingo wa kusini wa Grand Mechouar ya Kasbah ya Marrakesh katika Jumba la Kifalme.

Bustani zilipitia tena katika kipindi kingine cha kupungua ,baada ya kuanguka kwa Saadian lakini bado zilitunzwa kidogo na kutumika kama nafasi ya burudani kwa masultani wa Alaouite katika karne ya 17-18. [5]: 492 [2]

Sqallat al-Mrabit , ngome ya karne ya 19 iliyojengwa na Sultan Muhammad ibn Abd al-Rahman kulinda magharibi ubavu wa Agdal

Upya wa Saadian[hariri | hariri chanzo]

Kwa historia yake yote, bustani hizi zilipitia katika mzunguko wa kupunguzwa na kufanywa upya. zilipoachwa bila matunzo kwa muda mrefu bustani hizi zilikauka haraka na zilikabiliwa na hali ya ujangwa. Katika vipindi vya kutengenezwa upya sheria ndogo ndogo ziliudwa na ziliwataka kupanda tena bustani na kuondoa mchanga kwenye mabwawa na njia.[3] Baada ya kushindwa kwa Almohads katika karne ya 13 Marrakesh ilikoma kuwa mji mkuu na bustani zilipata kipindi cha kwanza cha kupungua. Ilikuwa tu chini ya utawala wa Saadi Sultanate katika karne ya 16, ndipo mji mkuu ulipoudwa, pamoja na bustani, zilirejeshwa na kutengenezwa upya. Katika kipindi hiki bustani zilijulikana kama Rawd al-Masarra ("Bustani ya Furaha").[3][2] Kazi za kwanza za urejesho wa bustani, ambazo zililenga kukarabati mfumo wa usambazaji wa maji, zilifanywa na Sultan Abdallah al-Ghalib na kazi zaidi iliendelezwa na Ahmad al-Mansur.[2] Wote wawili pia walifanya kazi ya kujenga jiji la kasbah kwa kaskazini.[5][7] Vyanzo vya kihistoria pia vinataja kwamba bustani za "Al-Masarra" zilikuwa wazi kwa umma na kwa raia wote wa jiji, na mila ambayo inaendelea hadi leo.[2]

Kipindi cha Alaouite[hariri | hariri chanzo]

Picha: Grand Méchouar, Marrakesch - panoramio.jpg | kidole gumba | Qubbat as-Suwayra ("Banda la Essaouira"), la kutoka Mohammed ben Abdallah enzi ya utawala katika karne ya 18, iliyojengwa pembezoni mwa kaskazini mwa Bustani za Agdal na ukingo wa kusini wa Grand Mechouar ya Kasbah ya Marrakesh katika Jumba la Kifalme.

Bustani zilipitia kipindi kingine cha kupungua ,baada ya kuanguka kwa wasaadi lakini bado zilitunzwa kidogo na kutumika kama nafasi ya burudani kwa masultani wa Alaouite katika karne ya 17-18[5]: 492 [2]

Maelezo[hariri | hariri chanzo]

Mtazamo wa angani wa bustani (Dar al-Bayda inaonekana katikati)

Jiografia[hariri | hariri chanzo]

Bustani ina ukubwa wa 2km na ilipanuliwa kwa baadhi ya maeneo na kuwa 3km, iliyozungukwa na ukuta wenye urefu wa kilometa 9.[6] Mahali pa kusini mwa jiji, juu ya mteremko mzuri wa kupanda kuelekea milimani, iliruhusu kuchukua faida ya maji yanayokuja moja kwa moja mjini na pia kusaidia kulinda usambazaji wa maji wa jiji kwa kuzifunga ndani ya kuta za Agdal's..[3] The otherwise flat landscape allowed for easy planting and a regular layout of plots.[8]

Botani[hariri | hariri chanzo]

Orchards and remains of walls inside the gardens

Bustani za kifalme za Moroko kama Agdal zilibuniwa kwa lengo la kilimo chenye tija.[8] Ingawa hakukuwa na uchunguzi mwingi wa akiolojia wa Agdal, maandishi ya kihistoria hutoa habari kadhaa juu ya kile kilichopandwa hapa na katika bustani zingine kama Menara. Zinaonyesha tangu mwanzo wake Agdal zilipandwa aina sawa za miti na mazao, haswa matunda kama Mizaituni.[8]

Mfumo wa Umwagiliaji[hariri | hariri chanzo]

Maji ya bustani yalikua ya kihistoria yaliyotolewa na mtandao wa njia za chini ya ardhi na mitaro inayojulikana kama "Qanat | khettara , ambayo huleta maji kutoka milima ya Atlas ya Juu kilomita nyingi mbali, haswa kutoka Mto wa Ourika katika bonde linaloelekea kusini.[8][3] Maji pia yalibadilishwa kutoka kwenye mito kwa kujengewa mabwawa na njia za ardhini. Mabonde makubwa ya maji ndani ya bustani yalitumika kama mabwawa ambayo maji yanaweza kusambazwa kwa eneo linalozunguka kupitia mtandao wa mitaro. Hifadhi pia zilikusanya maji ili usambazaji uweze kuhakikishwa kwa mwaka mzima, pamoja na wakati wa msimu wa baridi.[8]

Dar al-Bayda[hariri | hariri chanzo]

Dar al-Bayda, ni ikulu kuu ndani ya bustani, inajumuisha miundo tata ndani ya ukuta wake. Jengo kuu la karne ya 18, ambalo baadaye liliongezewa na Moulay Hassan mwishoni mwa karne ya 19, lina ua tatu zilizopangwa kutoka kaskazini hadi kusini, kila moja ikiwa na muundo tofauti.Ua za kaskazini na kusini zina fomu za aina ya mstatili. Ya kaskazini hapo awali ilikuwa na bonde la mraba na maji katikati yake wakati kusini ilikuwa na chemchemi ya umbo la nyota.[5]: 493–494, pl. LXV 

  • Ua wa kati wa zamani wa ikulu ya Dar al-Bayda; kushoto ni banda lenye pembe tatu na kulia ni moja ya minara ya kona picha ya mwaka 1924.
    Ua wa kati wa zamani wa ikulu ya Dar al-Bayda; kushoto ni banda lenye pembe tatu na kulia ni moja ya minara ya kona picha ya mwaka 1924.
  • Ua mpya zaidi wa magharibi wa ikulu picha ya mwaka 1916.
    Ua mpya zaidi wa magharibi wa ikulu picha ya mwaka 1916.
  • Ua mpya zaidi wa magharibi picha ya mwaka 1916
    Ua mpya zaidi wa magharibi picha ya mwaka 1916

Marejeo[hariri | hariri chanzo]

  1. ↑ Centre, UNESCO World Heritage. "Medina of Marrakesh". UNESCO World Heritage Centre (kwa Kiingereza). Iliwekwa mnamo 2021-01-27. 
  2. ↑ 2.00 2.01 2.02 2.03 2.04 2.05 2.06 2.07 2.08 2.09 2.10 2.11 2.12 Navarro, Julio; Garrido, Fidel; Almela, Íñigo (2017). "The Agdal of Marrakesh (Twelfth to Twentieth Centuries): An Agricultural Space for Caliphs and Sultans. Part 1: History". Muqarnas 34 (1): 23–42. 
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 Wilbaux, Quentin (2001). La médina de Marrakech: Formation des espaces urbains d'une ancienne capitale du Maroc. Paris: L'Harmattan. ku. 246–247, 281–282. ISBN 2747523888. 
  4. ↑ 4.0 4.1 Bennison, Amira K. (2016). The Almoravid and Almohad Empires. Edinburgh University Press. 
  5. ↑ 5.0 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6 5.7 5.8 Deverdun, Gaston (1959). Marrakech: Des origines à 1912. Rabat: Éditions Techniques Nord-Africaines. 
  6. ↑ 6.0 6.1 6.2 Bloom, Jonathan M. (2020). Architecture of the Islamic West: North Africa and the Iberian Peninsula, 700-1800. Yale University Press. ku. 145–146. ISBN 9780300218701. 
  7. ↑ 7.0 7.1 7.2 Wilbaux, Quentin (2001). La médina de Marrakech: Formation des espaces urbains d'une ancienne capitale du Maroc. Paris: L'Harmattan. ISBN 2747523888. 
  8. ↑ 8.0 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.6 8.7 Navarro, Julio; Garrido, Fidel; Almela, Íñigo (2018). "The Agdal of Marrakesh (Twelfth to Twentieth Centuries): An Agricultural Space for Caliphs and Sultans. Part II: Hydraulics, Architecture, and Agriculture". Muqarnas 35 (1): 1–64. 
Rudishwa kutoka "https://sw.wikipedia.org/w/index.php?title=Bustani_za_Agdal&oldid=1249548"