Tazama chanzo cha Wachagga

[[Picha:Marangu19.jpg|300px|thumb|Nyumba ya asili huko Marangu.]]
'''Wachagga'''<ref>The term "''Dschagga''" appears to have been first used to refer to a location rather than a group of people. [[Johannes Rebmann]] refers to "the inhabitants of the Dschagga" while describing the [[Taita people|Taita]] and [[Kamba people|Kamba]] peoples on his first trip to the mountain. It appears that "Dschagga" was the general name given to the entire mountainous region by distant residents who had cause to describe it, and that when the European traveler arrived there, his Swahili guide used "''Dischagga''" to describe other portions to him in general rather than giving him specific names. For instance, Rebmann on his second and third journeys from Kilema to Machame speaks of "going to Dschagga" from Kilema. The word was [[anglicized]] to "Jagga" by [[1860]] and to "Chagga" by 1871. Because it used to be thought of by Swahillis as a perilous area to visit, Charles New chose the latter spelling and identified it as a Swahili name that meant "to stray" or "to get lost." This was beacuase of the dense forest around the mountain that confused visitors when they entered.</ref> ni [[kabila]] la [[watu]] wenye [[asili]] ya [[Kibantu]] (lakini pia mchanganyiko wa [[damu]], hasa ya [[Kikushi]]) wanaoishi [[kaskazini]] mwa [[Tanzania]] chini ya [[mlima]] [[Mlima wa Kilimanjaro|Kilimanjaro]], [[Mkoa wa Kilimanjaro|mkoani Kilimanjaro]].  

Wachagga ni kabila la [[tatu]] kwa ukubwa nchini Tanzania.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=uwi-rv3VV6cC&q=chagga+third+largest+ethnic+group+tanzania&pg=PA173|title=Ethnic Groups Worldwide: A Ready Reference Handbook|first=David|last=Levinson|date=5 July 1998|publisher=Oryx Press|isbn=9781573560191|via=Google Books}}</ref> [[Takwimu]] za [[mwaka]] [[2003]] zinaonyesha kuwa [[idadi]] yao ni watu 2,000,000. Hata hivyo kabila hilo ni kama mchanganyiko wa makabila madogomadogo yenye lugha tofauti, jambo la pekee nchini Tanzania.

[[Shughuli]] kubwa ya Wachagga ni [[biashara]], [[kilimo]] na [[kazi]] za [[ofisi|ofisini]]. 

==Vikundi vya Wachagga==
Wachagga wana [[historia]] ndefu ya asili yao na ya maingiliano yao na makabila mengine. Kabila la Kichagga ni mkusanyiko wa makabila madogomadogo (ya Kichagga) yaliyosambaa ki[[jiografia]] kuzunguka mlima Kilimanjaro kuanzia [[mashariki]] ([[Tarakea]], [[Rombo]]) hadi [[magharibi]] kwa Kilimanjaro ([[Siha]], [[Machame]]). 

Wachaga ni kama vile Wa-[[Vunjo]] ambao wanajumuisha watu wa [[Mwika]], [[Mamba]], [[Marangu]], [[Kilema]] na [[Kirua]] ambayo ndiyo inajulikana na wengi kama Kirua Vunjo. Ukipenda unaweza kuwagawa watu hawa wa Vunjo kufuatana na vijiji hivyo. Wengine ni Wa-[[Old Moshi]], Wa-[[Kibosho]], Wa-[[Machame]], Wa-[[Uru]], na Wa-[[Siha]].

==Lugha ya Kichagga==
[[Lugha]] ya [[Kichagga]] inabadilika kuanzia unapotoka [[Tarakea]] mpaka unapofika [[Siha]] magharibi [[mlima Kilimanjaro]]. 

Kutokana na tofauti hizo Kichagga kimegawanyika katika [[Kirombo]] (ambacho nacho kinatofautiana kadiri unavyotoka eneo moja hadi jingine; mfano [[Kiseri]], Kimashati, Kimkuu, Kimengwe, Kimahida), [[Kimachame]], [[Kivunjo]], [[Kimarangu]], [[Kioldimoshi]], [[Kingassa]], [[Kiuru]], [[Kikibosho]], na [[Kisiha]]. 

Lugha hizo zinakaribia kufanana kadiri makundi hayo yalivyopakana. Kwa mfano, Kivunjo kinafanana na Kioldimoshi. Vile vile Kisiha kinafanana sana na Kimachame ambacho pia kinafanana kidogo na Kikibosho. 

Baadhi ya Wamachame walihamia sehemu za [[Meru]], [[Arusha]], na kuchanganyikana na [[Waarusha]], hivyo lugha yao ikabadilika kidogo na kuwa [[Kimeru (Tanzania)|Kimeru]]. Kwa sababu hiyo [[Wameru (Tanzania)|Wameru]] wanasikilizana sana na Wamachame ingawa [[lafudhi]] zao zinatofautiana kidogo.

==Koo za Kichagga==
Majina ya ki[[ukoo]] ya Kichagga pia huashiria wanatoka sehemu gani ya [[Uchaga]], japo si lazima kuwa hivyo: kwa mfano, familia maarufu za Kichagga nchini Tanzania ni kama ukoo wa akina Mushi au Moshi, Mmasy, Kimaro, Swai, Massawe, Lema, Urassa, Nkya, Ndosi, Meena n.k. 

Akina Temu, Mlaki, Mlay, Lyimo, Moshiro, Mselle, Kamnde, Kileo, Tesha, Msaki, Assey, [[Kisaka (ukoo)|Kisaka]], Mallya, Maembe, Shayo, Kessy, Ndanu, Macha, Mbishi, Moshi, Kombe, Njau, Mlingi, Chaky, Samky, Macha na  Kilawe wanatoka  Vunjo.

Majina mengine ya Old Moshi ni kama yafuatayo: Saria, Mmari, Macha, Machange, Mshiu, Kyara, Moshi, Massamu, Kimambo, Mboro, Mlngu, Saule, Tenga, Njau, Malisa, Maro, Maeda, Ringo,Olomi, Ngowi, Lyatuu na mengine mengi.

Kavishe, Mrosso, Bongole, Mariki, Moshi, Tarimo, Laswai, Mallya, Mrema, Mkenda, Mushi, Massawe, Silayo, Lyaruu, Makyao, Mowo, Lamtey, Tairo, Masue, Maleto, Mramba, Kauki, Kiwango na Kyauke wanatoka Rombo. 

Mchaki, Masawe, Sawe, Usiri, Shayo, Kiwelu, Makundi, Urasa, Mtui, Moshi, Meela, Minja, Njau, Saria, Mtei wanatoka Marangu na Kilema. 

Rite, Makule, Minja, Mashayo, Chao, Shao, Makawia, Ndesano, Kimario, Tilla, Mariale, Tarimo, Mafole, Kituo, Mrosso, Lyakundia, Kessy, Mmbando, Matemba, Ndenshau, Morio, Akaro, Matowo, Towo, Mkony, Temba, Foya, Munishi, Kilawe, na kadhalika hutoka Kibosho.

Ukoo wa akina Teri wako Mamba, Chami, Chuwa, Kiria Owoya na wachache Sango, Old Moshi na wengine walihamia [[Maji ya Chai]], [[Mkoa wa Arusha]].

<ref>MAJINA YA KOO ZA KICHAGA KWA UJUMLA

1.Mushi au Moshi

2.Kimaro

3.Swai

4.Massawe

5.Lema

6.Urassa

7.Nkya

8.Ndoshi

9.Meena

10.Meela

11.Temu

12.Mlaki

13.Mlay

14.Lyimo

15.Moshiro

13.Matiri

16.Mselle

17.Kamnde

18.Kileo

19.Kishimbo

20.Tesha

21.Msaki

22.Assey

23.Kyara

24.Kessy

25.Ndanu

26.Macha

27.Mbishi

28.Mbasha

29.Kombe

30.Njau

32.Mmari

33.Mshiu

34.Massamu

35.Kimambo

36.Mboro

37.Mlingu

38.Tenga

39.Mtenga

40.Malisa

41.Maro

42.Muro

43.Maeda

44.Ngowi

45.Lyatuu

45.Salema

46.Lyakurwa

47.Lyaruwa

48.Lyaruu

49.Lyakunda

50.Kawiche

51.Kavishe

52.Kawau

53.Tarimo

54.Lasway

55.Lamtey

56.Mtey au Mtei

57.Mallya

58.Mrema

59.Mremi

60.Mkenda

61.Silayo

62.Makyao

63.Mowo

64.Tairo

65.Mramba

66.Kauki

67.Sawe

68.Usiri

69.Shayo

70.Kiwelu

71.Makundi

72.Mtui

73.Minja

74.Rite

75.Ramale

76.Makule

77.Massae

78.Mashayo

79.Chao

80.Shao

80.Chonjo

81.Makawia

82.Massenge

83.Kimario

84.Tilla

84.Mariale

85.Mafole

86.Kituo

87.Kitomari

88.Mrosso

89.Mbando

90.Matemba

91.Munuo

92.Mono

93.Monyo

94.Akaro

95.Kanje

96.Uisso

97.Woisso au Wisso

98.Oisso

98.Mwanga

99.Matowo

100.Towo

101.Mkonyi

102.Temba

103.Foya

104.Munishi

105.Kilawe

106.Teri

107.Chami

108.Chuwa

109.Kiria

110.Owoya

111.Mongi

112.Shirima

113.Mosha

114.Mboya

115.Mbowe

116.Mbuya

117.Mateo

118.Saleko

119.Mrina

120.Lyamuya

121.Mshanga

122.Mamuya

123.Assenga

124.Nyaki

125.Urio

126.Mero

127.Marandu

128.Riwa

129.Mariki

130.Ulomi au Olomi

131.Ngowo

132.Manyanga

133.Mariwa

134.Saritta

135.Kowero

136.Makoi

137.Lekule

138.Kaale

140.Mbatia

141.Kyisima

142.Matei

143.Materu

144.Ngomuo

145.Mengi

145.Kamasho

146.Mkaro

147.Kiwoli

148.Msaki

145.Kihundwa

146.Natai

147.Mambo

148.Nyange

149.Kissaka

150.Massao

151.Hamaro

152.Mng’anya

153.Mangale

154.Njuu

155.Mambali

156.Kilenga

157.Saria

158.Olotu

159.Senguo

160.Mosile

160.Mandari

161.Kwayu

162.Kinyaha

163.Kisanga

164.Mringo

165.Mawala

166.Mghase

167.Mwase

168.Mangia

169.Silemu

170.Mlang’a

171.Masue

172.Mangesho

173.Kinyaiya

174.Ngoli

175.Nkini

176.Rimoi

177.Teti

178.Machangu

179.Mossile

180.Marua

181.Mria

183.Komu

182.Kinyaha

182.Mghase

183.Mwase

184.Mangia

185.Kitali

186.Kweka

187.Kilawe

188.Matesha

189.Matowo

190.Manjuu

200.Mashayo

201.Mashao

202.Machao

204.Mosha

203.Ikamba

204.Hamaro

205.Mleo

206.Rimoy

207.Pacho

208.Tilya

209.Meena

210.Meela

211.Kway

212.Keenja

213.Kimei

214.Maleo

215.Salema

216.Malekia

217.Matemba

218.Matesha

219.Mamasawe

220.Mashirima

221.Maswai

222.Makavishe

223.Makawiche

224.Makanje

225.masaritta

226.Makimario

227.Masalema

228.Masilayo

229.Mamrema

230.Maramale

231.Masilemu

232.Machao

233.Mashao

234.Makimambo

235.Meli

236.Matiri

237.Matari

238.Mashayo

239.Mamroso

240.Malyimo

241.Matesha

242.Makawishe

243.Mamongi

244.Mamoshii

245.Makimambo

246.Makimaro

247.Mameela

248.Mameena

249.Malema

250.Mamengi

251.Masalema

252.Masilemu

253.Makiwoli

252.Maolotu

253.Maurassa

254.Mankya

255.Mandanu

256.Mamramba

257.Matairo

258.Mamonyo

259.Mandanu

260.Makituo

261.Makimambo

262.Makiwoli

263.Mangesho

264.Mamonyo

265.Maoisso

266.makinyaiya

267.Makitali

268.Mamangia

269.Mamlay

270.Matemu

271.Makishimbo

272.Mamatiri

273.Mambasha

274.Maurio

275.Mamtenga

274.Mamalisa

275.Matenga

276.Makamnde

277.Mamsele

278.Manjau

279.Mamsaki

280.Makileo

281.Mafoya

282.Mamunishi

283.Mamkenda

284.Mamacha

285.Mambishi

286.Mandoshi

287.Mamoshiro

288.Makombe

289.Mammari

289.Manjuu

290.Mamosile

291.Miku

292.Kishimbo

293.Kilawe

294.Shangali

295.Kitefure

296.Shiletikwa

297.Mramu

298.Kishewo

299.Mrang'u

300.Kireti

301.Kereti

302.Kimati

303.Shikonyi

304.Komu

305.Mafole

306.Konyanga

307.Mamboro

308.Horombo

309.Sekei

310.Ndeuka

311.Lesuo

312.Kway

313.Shio

314.Ngowi

315.Makupa

314.Matiro

315.Mangalu

316.Katembo

317.Mahoo

318.Mola

319.Chaki

320.Masecha

321.Mchau
</ref>

==Utawala wa jadi wa Wachagga==
Watawala wa Kichagga waliitwa "[[Mangi]]". Akina mangi walihodhi ma[[shamba]], [[ng'ombe]] na waliheshimiwa kama [[Kiongozi|viongozi]] wa jadi. Walikuwa na nguvu za ki[[siasa]] na [[utajiri]]. Baadhi ya Ma-mangi mashuhuri katika [[historia]] ni kama [[Mangi Shangali]] (wa [[ukoo]] wa Mushi) kutoka [[Machame]], [[Mangi Rindi]] aliyeingia [[mikataba]] na [[Ukoloni|wakoloni]] ([[Wajerumani]]), [[Mangi Sina]] wa [[Kibosho]] na [[Mangi Horombo]] wa [[Keni]] - waliojulikana kwa [[uhodari]] wao wa [[vita]] katika kupigana na Wamachame na kupora ng'ombe na [[mazao]] yao, na [[Mangi Marealle]] wa [[Marangu]] na [[Vunjo]]. [[Mangi Meli]] alikuwa mangi wa Waoldmoshi ambaye alipigana na Wajerumani na aliishia kukatwa [[kichwa]]; mpaka sasa [[fuvu]] lake lipo [[Ujerumani]], alizikwa kiwiliwili tu baada ya kunyongwa; [[mti]] aliyonyongewa upo mpaka sasa sehemu ya Oldmoshi bomani karibu na Kolila Sekondari. Alinyongwa kwa sababu alikataa kuwa [[kibaraka]] wa kutumika na Wajerumani.

Wakoloni walipokuja Kilimanjaro waliingia [[mkataba|mikataba]] na viongozi hao wa [[kabila|kikabila]] ili kuweza kuweka misingi yao ya kikoloni. Pia [[ndugu]] na [[Mtoto|watoto]] wa Ma-mangi walikuwa wa kwanza kupata [[elimu]] ya kikoloni, kwa hiyo waliweza kushirikishwa katika [[serikali]] za kwanza. Hao pia wanaaminika walikuwa kama ma[[bepari]] wa kwanza wa kijadi, maana walifanyiwa [[kazi]] na watu wengine wakati wao wamekaa kuhesabu [[mali]] zao. Hii ni [[desturi]] ya watawala, hasa [[Mfalme|wafalme]] kote [[Ulimwengu|ulimwenguni]].

==Elimu kati ya Wachagga==
Wachagga wanajulikana kwa uwezo wao mkubwa katika uwanja wa elimu, hususani katika masomo ya sayansi na hisabati. Moshi ni maeneo ya mwanzo ambayo [[wamisionari]] wa [[Ukristo]] walijenga ma[[kanisa]] na [[shule]]. 

Sababu hii imefanya Wachagga kuwa kabila namba moja lenye watu wengi zaidi walio na [[elimu]] ya kisasa (elimu ya juu) na [[mkoa]] wa Kilimanjaro unaongoza kwa idadi ya shule za [[sekondari]] nchini Tanzania. Kulingana na takwimu za elimu mkoa huo una shule za sekondari zaidi ya 320. Pia mkoa una [[shule ya msingi|shule za msingi]] zipatazo 950. Idadi hii ya shule ni kubwa zaidi ya idadi ya shule katika mikoa mingine Tanzania.

Shule nyingi za sekondari ziko katika mkoa huu kwa sababu zifuatazo:
# [[Hali ya hewa]] na vivutio vya [[Utalii|kitalii]] katika mkoa huu viliwavutia zaidi [[walowezi]] na [[wakoloni]] na kuweka makazi yao hapo. Hivyo wamisionari walijenga shule za kwanza wakifuatiliwa na [[serikali]] za wakoloni
# Serikali ya Tanzania ilirithi shule zilizojengwa na wakoloni
# Wachagga waliobahatika kupata [[fedha]] binafsi baadaye waliwekeza kwenye [[ujenzi]] wa [[shule binafsi]] kama [[kitega-uchumi]], wakati wakazi wa mikoa mingine kadhaa walisubiri serikali iwajengee shule.
# Ukichanganya sababu 1, 2 & 3 utagundua shule katika mkoa Kilimanjaro zimezidi sana idadi ya shule katika mikoa mingine yote.

Ni vema pia kusema kuwa shule hizo huvutia wanafunzi kutoka Tanzania nzima, haziwasomeshi Wachagga tu.

==Ardhi==
Ingawa [[ardhi]] ni msingi wa [[maendeleo]] kwa watu wote, kwa Wachagga, ardhi ni mali sana kwa sababu kilimo chao ni cha mazao ya kudumu kama [[kahawa]] na ndizi hukaa shambani kwa muda wa miaka mingi.

Mojawapo ya [[urithi]] wapewayo watoto ni "[[kihamba]]". Hii ni sehemu ya ardhi ambayo [[mtoto]] anategemewa atajenga na kuanzisha [[familia]] yake. [[Bahati]] mbaya watoto wa kike walikuwa hawapewi [[kipaumbele]] katika [[ugawanaji]] wa vihamba. [[Uhaba]] wa ardhi huko Uchaga ulipelekea Wachagga wengi kuhamia mikoa mingine. Hivi leo utakuta Wachagga wakiishi [[Dodoma]], [[Morogoro]], [[Iringa]], [[Mbeya]] n.k. wakiwa wamepanda migomba yao na kuendesha biashara za ma[[duka]] ya vyakula, pamoja na biashara nyingine. 

Ukienda kwenye mikoa hiyo utakuta wamejenga [[jamii]] zao na vyama vyao vya kusaidiana wakati wa [[sherehe]] au ma[[tatizo]]. Aidha hata pombe ya mbege utaweza kuikuta kwenye ma[[kusanyiko]] ya Wachagga katika mikoa mbalimbali.

==Kilimo na chakula==
[[File:Various food dishes.jpg|thumb|350px|right|Chakula cha Wachagga.]]
Wachagga hulima ma[[zao]] ya [[chakula]] kama vile [[mahindi]], [[maharagwe]], [[viazi]], [[ndizi]], [[ulezi]] na [[mboga]] mbalimbali. Pia [[mazao ya biashara]] kama vile [[kahawa]], [[nyanya]] na [[vitunguu]].

====Ndizi za Wachagga na upishi wa samaki====
Ingawa Wachagga wa leo wanakula vyakula mbalimbali kama vile [[ugali]], [[wali]] na [[viazi]], chakula kikuu cha Wachagga ni [[ndizi]]. 

Kuna ndizi za aina mbalimbali na kwa matumizi tofauti. Mfano [[ndizi sukari]] ni fupi na huachwa hadi ziive na huliwa mbivu kama [[tunda]]. 

[[Ndizi mshale]] hukatwa zikiwa mbichi na kupikiwa vyakula mbalimbali pamoja na [[nyama]] ya [[ng'ombe]], [[kondoo]] au [[mbuzi]]. Mara nyingine hupikwa na [[maharage]], [[choroko]], [[kunde]] au hata [[maziwa]] ya [[mtindi]]. Vyakula vya ndizi huja kwa [[ladha]] tofauti kama vile [[ndizi nyama]], [[mtori]], [[machalari]], [[kiburu]] na kadhalika. 

Aina nyingine ni [[ndizi ng'ombe]] ambazo huachwa ziive halafu humenywa na kutumiwa kutengenezea kinywaji maarufu kiitwacho [[mbege]]. Mbege hutengenezwa kwa kutumia [[ndizi mbivu]], [[maji]], na [[ulezi]].

Aina nyingine ni [[ndizi mzuzu]]. Hizi zikikomaa huachwa zianze kuiva kidogo halafu huchomwa na kuliwa kama [[kitafunwa]] pamoja na [[chai]] au kinywaji kingine. Ukipita mitaa ya [[Dar es Salaam]] utaona ndizi mzuzu zikichomwa sambamba na [[muhogo]] au [[kuku vumbi]] au [[kiti moto]]. 

====Wachagga na muhogo====
Inasemekana kuwa "Mchagga halisi hali [[muhogo]] - akila muhogo atakufa". [[Usemi]] huu umetokana na historia ya ma[[babu]] kuwa Wachagga waliopanda mihogo Kilimanjaro enzi za kale walikufa baada ya kuila. Historia hiyo yaweza kuwa ya [[ukweli]] kwa sababu aina nyingi za mihogo zinajenga [[sumu]] ya [[sianidi]] ndani yake; watu waliozoea kutumia mihogo huwa na njia za kuondoa sumu kwa kuiloweka mihogo katika maji kwa muda. Lakini kama Wachagga wale wa zamani, hasa wa Machame, walifanya [[jaribio]] bila kujua [[mbinu]] ya kuondoa sumu, [[ajali]] iliweza kutokea. Cha kushangaza ni kwamba hukohuko Kilimanjaro, ma[[jirani]] na [[watani]] wa Wachagga, yaani [[Wapare]], walikuwa wameshazoea mihogo na ilikuja kuwa moja ya chakula chao kikuu.

====Ulaji kiti-moto====
Pamoja na kilimo cha mazao, Wachagga hupendelea sana kufuga [[nguruwe]] kwa ajili ya biashara kwani nyama ya nguruwe hupendwa sana na watu na huuzwa sana kwenye baa na hoteli mbalimbali mijini hasa katika jiji la Dar es Salaam. Tabia ya kula nyama ya nguruwe ijulikanayo leo kwa jina la "[[kiti moto]]" ni moja ya mambo yaliyoenezwa na Wachagga. [[Ulaji]] wa "kiti moto" haukuwapendeza baadhi ya [[wenyeji]] wa [[Pwani]] na Dar es Salaam ambapo Wachagga walihamia, kwani wengi wao ni [[Waislamu]], kwa hiyo nguruwe kwao ni [[haramu]]. Wakazi wa Dar es Salaam watokao makabila mengine na wasio Waislamu kwao kula nguruwe ilikuwa "[[ruksa]]". 

==Maoni juu ya Wachagga==
Kipato cha Wachagga ni kikubwa kulingana na cha makabila mengine.

Wanawake wa Kichagga (hasa kutoka Machame) hujulikana kama wafanyakazi hodari. Huchangia sana katika ma[[pato]] ya [[nyumba]]ni na chakula. [[Mama]] wa Kichagga anaweza kushinda shambani [[kutwa]] na hana [[desturi]] ya kubeba watoto mgongoni kwenda nao shambani, hivyo wanakuwa nyumbani na ma[[yaya]] au peke yao. Mfano ulio dhahiri ni nyakati za asubuhi na mapema kwenye [[vyombo vya usafiri]] karibu [[robo]] tatu ya [[abiria]] ni [[wanawake]] wakienda katika shuguli za biashara na kilimo na vivyo hivyo nyakati za jioni wakirudi majumbani. Hao ni nje ya wale wanaotumia [[usafiri wa miguu]] ambao ni wengi zaidi. 

Ingawa [[wanaume]] wa Kichagga hupendelea kufanya kazi mbali na kwao, [[wake]] zao hukaa nyumbani (Kilimanjaro) kufuga ng'ombe na kufanya kazi za shambani. Kwa sasa kutokana na [[ugonjwa]] wa [[ukimwi]] tabia hii imepungua miongoni mwao. 

Pia baadhi ya kina mama wa Kichaga wanawajali waume zao zaidi kwani nyama nzuri ni ya baba. Ili kuepuka [[gharama]] baba ataandaliwa chakula kizuri, tofauti na chakula walichoandaliwa watoto, japo ni chakula kilekile.

Pia Wachagga wamekuwa na desturi ya kuwaenzi wazee wao waliotangulia mbele za haki kwa [[tambiko|kuwatambikia]] kwa pombe na nyama za mbuzi pale tu wanaporudi nyumbani mwezi [[Desemba]]. Hilo limekuwa [[suala]] la [[kawaida]] sana. Wengi wao huwa wanarudi na ma[[gari]], ndiyo sababu utaona ya kwamba kila mwaka ufikapo mwezi Desemba [[foleni]] za magari zimekuwa zikiongezeka katika mji wa Moshi kutokana na Wachagga kurudi nyumbani [[msimu]] wa [[sikukuu]]. Wengi wao wamekuwa wakitoka sehemu mbalimbali za nchi na hata nje ya nchi.

Wachagga wengi hupenda kurudi nyumbani kipindi cha [[Krismasi]], ikiwa ni kuwatembelea [[wazazi]] wao, [[rafiki]], au [[ndugu]]. Pia imekuwa kama desturi wanaukoo kukaa pamoja na kujadiliana mambo jinsi yalivyokwenda katika kipindi kizima cha mwaka na wakati mwingine inakuwa sehemu ya kwenda kuwatambulisha watoto kwa [[bibi]] na [[babu]] zao, hasa wale waliozaliwa mijini. Ni kipindi chenye shangwe na furaha sana: hakuna kaya utakayokuta haina furaha kwa sababu hata kama huna sherehe kuna mialiko mbalimbali ambao haihitaji kadi au michango.

Ingawa wengi hudhani kwamba Wachagga wamepokea sana [[dini]] (imani) ya [[Ukristo]] kwa kuwa wengi wao ni Wakristo na hiki huwa kipindi cha [[likizo]] kwao, inaaminika pia kuwa kurudi kwao wakati wa Krismasi ni pamoja na kutembelea ndugu zao na kujumuika pamoja katika kuumaliza [[mwaka]] baada ya [[kazi]] nyingi za kutafuta [[pesa]] mwaka mzima. 

===Sababu kuu za Wachaga wengi kwenda kwao mwisho wa mwaka===
# Kupumzika, hii ni baada ya kufanya kazi kwa mwaka mzima bila kwenda, biashara asubuhi, jioni mahesabu, kwao Desemba ni mwezi wa kutulia tu na familia ndugu na jamaa
# Kuchinja mbuzi, hapa kuna za [[matambiko]] na za kula na kufurahia tu. Matambiko hayo ni kushukuru wazee wao waliokufa mapema kwa baraka walizopata kwa kipindi chote cha mwaka mzima
# Sherehe mbalimbali: sherehe za wafu, maadhimisho ya ndoa mbalimbali, [[Krismasi]], [[Ubatizo]], [[Kipaimara]], [[Komunyo]], kutoa watoto jandoni na [[Mwaka mpya]] wenyewe. Kila inayoitwa sherehe hufanyika kipindi hiki, kuanzia tarehe 25 Desemba kufika tarehe 1 Januari ni shughuli tu, kula kunywa kusaza.
# Utambulisho mbalimbali kwa wazee, jamaa wa nyumbani kama vile mke, mchumba, mume, gari jipya, nyumba mpya, watoto n.k. 
# Kukutana na watu mbalimbali ambao hamuonani baada ya kipindi hicho kama, marafiki, majirani, ndugu na jamaa. Hii ni kwa wale wanaofanya kazi mikoa tofauti (huyu [[Morogoro]] yule [[Mwanza]] mwingine katoka [[Dar es Salaam]])
# Utekelezaji wa miradi mbalimbali hapo nyumbani kama ujenzi au ukarabati wa nyumba, njia pana za magari na kukagua mashamba n.k.

Si wote wanakwenda kwa sababu hizo zote bali lazima sababu mojawapo ihusike.

Kutokana na sababu hizo wanaokwenda ni watu wote wa dini zote. Ukienda tofauti na kipindi hiki huwezi kukuta watu wengi sana. Kwanza baada ya kipindi hicho kupita kila mtu anashughulika na mambo yake (kutafuta pesa).

Kama umekwenda na huna chochote, utakumbana na ubaguzi na manyanyaso makubwa.<ref>{{Cite web|title=Hizi ndizo Shughuli zinazowapeleka wachagga Kilimanjaro kila mwaka|url= https://www.jamiiforums.com/threads/hizi-ndizo-shughuli-zinazowapeleka-wachagga-kilimanjaro-kila-mwaka.1819064}}</ref>

==Tanbihi==
{{reflist}}

==Marejeo==
* {{cite book | author=Ehret, Christopher | title=The Civilizations of Africa | url=https://archive.org/details/civilizationsofa0000ehre | publisher=University of Virginia Press | year=2002 | isbn=0-8139-2085-X}}
* {{cite book | author=Gray, R | title=The Cambridge History of Africa | publisher=Cambridge University Press | year=1975 | isbn=0-521-20413-5}}
* {{cite book | author=Fasi, M El  | title=Africa from the Seventh to the Eleventh Century | publisher=University of California Press | year=1992 | isbn=0-520-06698-7}}
* {{cite journal | author=Johnson, H.H | title=Copyright: Tubner & Co | journal=Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland | year= 1886 | volume=XV | pages=12–14 }}
* {{cite book | author=Yakan, Mohamad A  | title=Almanac of African Peoples & Nations | url=https://archive.org/details/almanacofafrican0000yaka  | publisher=Transaction Publishers | year=1999 | isbn=1-56000-433-9}}
*{{cite book|author = P. H. Gulliver|title=Tradition and Transition in East Africa: Studies of the Tribal Element in the Modern Era| publisher= University of California Berkeley | year= 1969}}

==Viungo vya nje==
* [http://www.mtsobek.com/features/Climb_Kilimanjaro/about.htm Historia ya Kilimanjaro] {{Wayback|url=http://www.mtsobek.com/features/Climb_Kilimanjaro/about.htm |date=20060706150525 }}
* [http://saharasoulfood.wordpress.com/2007/06/19/marrying-a-chagga/ Kisa: Kumuona Mchagga]
{{Makabila ya Tanzania}}
{{mbegu-utamaduni-TZ}}
{{DEFAULTSORT:Chagga}}
[[Jamii:Mkoa wa Kilimanjaro]]
[[Jamii:Makabila ya Tanzania]]
[[Jamii:Wachagga]]