Tazama chanzo cha Ureno

{{Infobox country
| native_name = ''República Portuguesa''
|conventional_long_name = Jamhuri ya Ureno
|common_name = Ureno
|image_flag = Flag of Portugal.svg
|image_coat = Coat_of_arms_of_Portugal.svg
|symbol_type=Nembo
|image_map = EU-Portugal.svg
|national_anthem = [[A Portuguesa]]
|national_motto = ''(hakuna)''
|official_languages = [[Kireno]]<sup>1</sup>
|capital = [[Lisbon]] (Lisboa)
|latd=38 |latm=42 |latNS=N |longd=9 |longm=11 |longEW=W |
|largest_city = [[Lisbon]]
|government_type = [[Jamhuri]]
|leader_titles = [[Rais wa Ureno|Rais]] <br /> [[Waziri Mkuu wa Ureno|Waziri Mkuu]]
|leader_names = [[Marcelo Rebelo de Sousa]] <br /> [[Luís Montenegro]]
|accessionEUdate = [[1 Januari]] [[1986]]
|area_rank = ya 111th
|area_magnitude = 1 E6
|area= 92,391
|areami²= 35,672<!-- Do not remove per [[WP:MOSNUM]] -->
|percent_water = 0.5%
|population_estimate = 10,427,301 
|population_estimate_year = Julai 2014
|population_estimate_rank = ya 83
|population_census = 10,562,178
|population_census_year = 2011
|population_density = 115
|population_densitymi² =298 <!-- Do not remove per [[WP:MOSNUM]] -->
|population_density_rank = ya 97
|GDP_PPP_year= 2005
|GDP_PPP = $203.4 billion<!--IMF-->
|GDP_PPP_rank = 41st<!--IMF-->
|GDP_PPP_per_capita = $19,335<!--IMF-->
|GDP_PPP_per_capita_rank = ya 37<!--IMF-->
|sovereignty_type = Formation
|sovereignty_note = [[868]]
|established_events = Uhuru
|established_event2 = Recognized
|established_dates = 24. Juni [[1128]]
|established_date2 = [[5 Oktoba]] [[1143]]
|HDI_year = 2003
|HDI = 0.904
|HDI_rank = ya 27
|HDI_category = <font style="color:#090">high</font>
|currency = [[Euro]] (€)<sup>2</sup>
|currency_code = EUR
|country_code = PRT
|time_zone = [[Western European Time|WET]]<sup>3</sup>
|utc_offset =
|time_zone_DST = [[European Summer Time|EST]]
|utc_offset_DST = +1
|cctld = [[.pt]]
|calling_code = 351
|footnotes = <sup>1</sup>[[Kimiranda]] imetambuliwa kama lugha rasmi katika eneo ndogo la Ureno ya kaskazini (sheria N.º 7/99).<br /><sup>2</sup>Hadi [[1999]]: [[Escudo ya Ureno]]<br /><sup>3</sup>[[Azori]]: [[UTC]]-1; UTC in [[European Summer Time|summer]]
}}
'''Ureno''' (kwa [[Kireno]] Portugal) ni nchi kwenye [[pembe]] ya [[kusini]] [[magharibi]] kabisa ya [[Ulaya]]. Upande wa magharibi na kusini imepakana na [[Bahari ya Atlantiki]], na upande wa [[mashariki]] na [[kaskazini]] imepakana na [[Hispania]].

[[Funguvisiwa|Mafunguvisiwa]] ya Atlantiki ni pia sehemu za Ureno. [[Visiwa]] hivyo ni [[Azori]] kati ya Ulaya na [[Amerika]] na [[Visiwa vya Madeira]] vilivyoko katika sehemu ya [[Afrika]] ya Atlantiki.

== Jina ==
[[Jina]] la nchi katika [[Kiswahili]] limetokana na [[neno]] la Kireno "''o reino''" linalomaanisha "[[ufalme]]". Wasafiri na [[wapelelezi]] Wareno kama [[Vasco da Gama]] walijitambulisha kama wawakilishi wa "''Reino de Portugal''" (ufalme wa Ureno). Ni sehemu ya kwanza tu iliyoingia katika [[lugha]] ya Kiswahili.

== Jiografia ==
[[Umbo]] la Ureno ni kanda lenye [[upana]] wa [[kilomita]] 150 na [[urefu]] wa [[kilomita]] 475 upande wa magharibi wa [[Rasi ya Iberia]]. Mpaka na Hispania una [[urefu]] wa [[km]] 1,214 na [[pwani]] ya Atlantiki huwa na km 1,793.

Kuna sehemu mbili tofauti; hizi ni nchi upande wa kaskazini kwa [[mto Tejo]] na sehemu ya kusini.
Kaskazini ina [[milima]] mingi ikiwa na [[tambarare]] katikati inayofaa kwa [[kilimo]]. Kusini kwa jumla ni tambarare pamoja na vilimavilima.

[[Hali ya hewa]] ya kaskazini ni [[baridi]] kiasi na kuna [[mvua]] nyingi lakini kusini ni [[joto]] na pakavu.

[[Mlima]] mkubwa ni [[Torre]] wenye [[kimo]] cha [[mita]] 1,993.

[[Mito]] muhimu ni Tejo, Douro (kwa [[Kihispania]] [[Duero]]) na [[Mondego]] ambayo ni mto mrefu uliopo ndani ya Ureno pekee wakati mito mingi ina [[chanzo]] katika Hispania.

Bonde la Tejo ni [[kitovu]] muhimu cha kilimo.

Kusini iko eneo la [[Algarve]] lililokuwa lengo la [[watalii]] wengi kutoka pande zote za Ulaya.

Ureno una pia mafunguvisiwa mawili katika Atlantiki mbali na [[bara]]; hayo ni [[Madeira]] na [[Azori]]. Visiwa hivi ni sehemu ya [[Mgongo kati wa Atlantiki]] viko karibu zaidi na Afrika kuliko Ureno bara. 

Mlima mrefu kabisa wa Ureno ni [[Ponta do Pico]] kwenye Azori.

== Historia ==
===Historia ya kale===
Katika [[karne]] za [[KK]] Ureno ilikaliwa na ma[[kabila]] yaleyale ya [[Wakelti]] kama Hispania. 

Waroma walitaja eneo lote la Ureno na Hispania ya leo kwa jina la "[[Iberia]]". 

Tangu mwaka [[450 KK]] sehemu za nchi zilitawaliwa na [[Wafinisia]] wa [[Karthago]], na baada ya mwaka [[200 KK]] yote ikawa sehemu ya [[Dola la Roma]]. 

Baada ya kuporomoka ya Dola hilo mnamo [[470]] [[BK]] makabila ya [[wahamiaji]] wa [[Kigermanik]] walikuwa mabwana wa eneo lote.

Tangu mwaka [[711]] [[Waarabu]] walivamia nchi na kuitawala. 

[[Vita]] vya kuwaondoa tena viliendelea kwa karne kadhaa. 

===Uhuru===
Tangu mwaka [[1143]] [[mtawala]] wa eneo la mji wa [[Kale (mji)|Kale]] katika kaskazini alikuwa na uwezo wa kutosha kujitetea dhidi ya Waarabu na pia dhidi ya majirani wa eneo la Kihispania. 

Baada ya [[ushindi]] katika vita dhidi ya Wahispania mwaka [[1128]] Afonso I alijitangaza kuwa mtawala wa kujitegemea na baadaye alichukua cheo cha [[mfalme]]. Alitumia jina la mji Kale iliyojulikana kama "Porto Kale" (bandari ya mji wa Kale) iliyokuwa "Portokale" na baadaye "Portogale".

Nchi hii ndogo ilifaulu kutunza [[uhuru]] wake hata baada ya maeneo yote mengine ya jirani kuunganishwa katika ufalme mpya wa Hispania.

Nchi hii ndogo ilikuwa kati ya nchi muhimu zaidi [[dunia]]ni kwa karne mbili za [[karne ya 15|15]] na [[karne ya 16|16]]. Wafalme wake walilenga [[jitihada]] na [[nguvu]] za nchi kwa [[teknolojia]] za [[usafiri baharini]]. 

Wareno waliweza kuboresha [[jahazi]] zao hadi kupita nchi zote za dunia na kwa muda wakafaulu kwenda mbali. 

Wareno waligundua njia ya kuvuka [[rasi]] ya [[Afrika Kusini]] na kufika kwenye bandari za [[Afrika ya Mashariki]] hata [[Bara Hindi]]. 

Ureno ilitajirika kutokana na [[biashara]] kati ya [[India]], [[Asia]] na Ulaya. Wareno walijenga vituo kama vile ma[[boma]] ya [[Msumbiji (kisiwa)|Msumbiji]] na [[Mombasa]] ([[Kenya]]) wakiwa mabwana wa pwani ya [[Afrika ya Mashariki]]. 

Lakini nguvu za nchi ndogo hazikuweza kutetea haya yote. Baada ya kujitokeza kwa mataifa mengine kama vile [[Uturuki]], [[Uholanzi]], [[Uingereza]] na [[Ufaransa]], Wareno walipaswa kuwaachia maeneo mengi.

Kati ya [[makoloni ya Ureno]] yalibaki hasa [[Msumbiji]], [[Angola]], [[Guinea Bisau]], [[Cabo Verde]], [[São Tomé na Príncipe]] katika [[Afrika]], [[Brazil]] katika [[Amerika ya Kusini]] (hadi [[1822]]) pamoja na maeneo madogomadogo kama [[Goa]] kwenye [[Bara Hindi]], [[Timor ya Mashariki]] katika funguvisiwa ya [[Indonesia]], mji wa [[Makao]] katika [[Uchina]].

===Jamhuri===
Mwaka [[1910]] Ureno iliona [[mapinduzi]] ikawa [[jamhuri]]. 

Tangu [[1926]] hadi [[1974]] ilikuwa na serikali za ki[[dikteta]]. 

Baada ya mapinduzi ya 1974 Ureno iliacha makoloni yake yaliyobaki isipokuwa [[Makao]] kwa sababu [[Uchina]] haukuwa tayari kuipokea hadi [[1999]].

Ureno ikajiunga na [[Umoja wa Ulaya]] mwaka [[1986]] ikaona tena [[maendeleo]] ya ki[[uchumi]] na ki[[jamii]].

==Wakazi==
[[Lugha rasmi]] na ya kawaida ni Kireno, ambayo ni kati ya [[lugha za Kirumi]].

Wananchi wengi ni [[Wakristo]], hasa [[Wakatoliki]] (81%). 3.3% ni [[Waprotestanti]]. 6.8% hawana [[dini]] yoyote.

== Tazama pia ==
* [[Orodha ya miji ya Ureno]]
* [[Orodha ya nchi kufuatana na wakazi]]

==Viungo vya nje==
{{Commons category|Portugal}}
* [http://portuguese-american-journal.com/?s=portugal&x=0&y=0 News about Portugal] from the Portuguese American Journal
* {{CIA_World_Factbook link|po|Portugal}}
* [https://web.archive.org/web/20080727024243/http://ucblibraries.colorado.edu/govpubs/for/portugal.htm Portugal] at ''UCB Libraries GovPubs''
* {{dmoz|Regional/Europe/Portugal}}
* [http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-17758217 Portugal profile] from the [[BBC News]]
* [http://www.theportugalnews.com/ National English language newspaper]
* {{Wikiatlas|Portugal}}
* [http://www.winesofportugal.info/?market=2 National Wine Website]
* [https://www.loc.gov/rr/rarebook/coll/portpam.html Portuguese Pamphlets Collection] From the [https://www.loc.gov/rr/rarebook/ Rare Book and Special Collections Division at the Library of Congress]

; Serikali
* [http://www.portugal.gov.pt/en.aspx Official Portuguese Government website] {{en icon}} / {{pt icon}}
* [http://www.en.parlamento.pt/ Official Parliament website]
; Biashara
* [http://wits.worldbank.org/CountryProfile/en/Country/PRT/Year/2012/Summary World Bank Summary Trade Statistics Portugal]
; Utalii
* [https://www.visitportugal.com/en Official Travel and Tourism office website]
* [http://www.turismodeportugal.pt/english/TurismodeportugalIP/Pages/TurismodePortugalIP.aspx Official Portuguese Government Travel/media website] {{Wayback|url=http://www.turismodeportugal.pt/english/TurismodeportugalIP/Pages/TurismodePortugalIP.aspx |date=20170724142744 }}
* [http://www.portugalgolfbooking.com/ Official Portuguese Golf Travel/media website]

{{Coord|38|42|N|9|11|W|type:country|display=title}}
{{Umoja wa Ulaya}}
{{Ulaya}}
{{CPLP}}
{{Mbegu-jio-Ureno}}
[[Jamii:Ureno| ]]
[[Jamii:Nchi za Umoja wa Ulaya]]
[[Jamii:Mkataba wa Schengen]]
[[Jamii:Umoja wa Forodha wa Ulaya]]
[[Jamii:Nchi za Ulaya]]
[[Jamii:Nchi zinazotumia Kireno]]