Mary Abukutsa-Onyango

Profesa Mary katka mwaka wa 2010.

Mary Oyiela Abukutsa-Onyango (amezaliwa 20 Februari 1959) ni mtaalamu wa kilimo kutoka nchini Kenya aliyejikita katika taaluma ya sayansi ya mboga za majani, uchumi wa kilimo, na fiziolojia ya mimea. Ni profesa wa taaluma ya kilimo cha kisasa katika Chuo Kikuu cha Kilimo na Teknolojia cha Jomo Kenyatta, ambapo kazi yake inalenga mimea ya chakula asilia ya Afrika. Amechunguza jinsi mboga zenye asili ya Afrika zinavyoweza kutumika kupambana na utapiamlo barani Afrika huku zikihakikisha chanzo thabiti cha mapato hata katika hali ngumu za hewa na mabadiliko ya tabianchi.

Maisha ya Awali na Familia

Mary Oyiela Abukutsa-Onyango alizaliwa tarehe 20 Februari 1959 huko Ematsuli, Kenya. Alikuwa mtoto wa tatu kati ya watoto wanane wa Enos Abukutsa Masele na Rosebella Amumbwe Abukutsa. Alibatizwa Agosti 1975 katika Kanisa la Waadventista Wasabato la Ilungu na Mchungaji Washington Buka. Alipokuwa akikua, Abukutsa-Onyango alipata mzio wa protini za wanyama, hivyo familia yake ilimlisha mboga za majani zilizopatikana kwa wingi kama mnavu, mlenda, na majani ya kunde. Moja ya mabibi zake alitengeneza majani ya maboga yaliyopikwa kwa siagi ya karanga au ufuta. Baba yake, Enos, alimhimiza kusoma, na mama yake, Rosebella, alimfundisha upendo na huruma. Abukutsa-Onyango aliolewa na J.C. Onyango tarehe 3 Aprili 1987 na wakapata watoto wawili wa kiume, Douglas Ochieng’ na Anthony Okelo.

Elimu

Abukutsa-Onyango alisoma Shule ya Msingi ya Ematsuli kati ya mwaka 1966 na 1972 huko Emuhya, Kenya. Baadaye alihudhuria Shule ya Upili ya Wasichana ya Bunyore kutoka 1973 hadi 1976 huko Wekhomo, Kenya, na Shule ya Upili ya Wasichana ya Ng’iya mwaka 1977 huko Ng’iya, Kenya. Alipata Shahada ya Sayansi katika Kilimo mwaka 1983 kutoka Chuo Kikuu cha Nairobi. Alipata Shahada ya Uzamili ya Sayansi katika Kilimo mwaka 1988 kutoka Chuo Kikuu cha Nairobi. Hatimaye, alipata Shahada ya Uzamivu katika Mboga za Majani, Fiziolojia ya Mimea, na Lishe mwaka 1995 kutoka Chuo cha Wye, Chuo Kikuu cha London.

Kazi

Shauku na utambuzi wa Abukutsa-Onyango kuhusu mboga za asili za Afrika ulianza alipokuwa mtoto kutokana na mzio wa protini za wanyama. Hali hii ilimchochea kuchagua taaluma ya kilimo, akisema alitaka "kufichua uwezo uliofichwa wa mboga za majani za Afrika." Tangu mwaka 1990, amekuwa akijihusisha na utafiti wa mboga za kienyeji za Afrika kwa kiwango cha kitaaluma na cha vitendo akishirikiana na wakulima. Aliendesha uchunguzi wa mimea ya kienyeji nchini Kenya ili kuchunguza ubora wa mbegu zinazotumiwa na wakulima.

Utafiti wake umebadilika kwa muda, na sasa unalenga mali za lishe za mboga hizo. Utafiti wake umeonyesha kuwa mchicha, mnavu, na saga zina viwango vya juu vya protini na madini ya chuma, na pia ni vyanzo bora vya kalsiamu, folate, na vitamini A, C, na E. Utafiti wa Abukutsa-Onyango kuhusu njia za kupika mboga hizi umeonyesha uwezo wake wa kusaidia kupunguza utapiamlo barani Afrika kwa kutoa virutubishi muhimu na protini kwa wale ambao hawawezi kumudu nyama.

Abukutsa-Onyango ni mwanachama wa timu ya African Women in Agricultural Research and Development (AWARD), mpango uliobuniwa kuongeza idadi ya wanawake wenye ujuzi wanaosaidia wakulima wanawake barani Afrika. Kupitia nafasi hii, ameweza kushawishi watunga sera wa Kenya, ikiwa ni pamoja na Wizara ya Afya kuhimiza matumizi ya mboga za kienyeji katika lishe ya wagonjwa wa HIV.

Amechapisha zaidi ya makala 20 za kisayansi zilizopitiwa na wenzao na kwa sasa ni profesa wa taaluma ya kilimo cha sasa katika Chuo Kikuu cha Kilimo na Teknolojia cha Jomo Kenyatta kilichopo Juja, Kenya.