Tazama chanzo cha Virusi vya kompyuta

{{refimprove|date=June 2019}}
[[File:Virus Blaster.jpg|thumb|Worm aina ya Blaster ilitumika kutuma [[ujumbe]] huu kwa [[mwanzilishi]] wa kampuni ya [[Microsoft]], [[Bill Gates]].]]
'''Virusi vya kompyuta''' (kwa [[Kiingereza]]: ''computer virus'') ni [[programu]] haramu yenye uwezo wa kujisambaza ndani ya [[kompyuta]] na kujiingiza ndani ya programu halali zinazotakiwa kufanya [[kazi]] mle. Ikisambaa inaathiri programu halali na kusababisha hasara. [[Virusi]] vinasambaa kwa njia ya [[intaneti]] lakini pia kwa njia ya [[sidii]] au diski yoyote ya kubebea [[data]] kati ya kompyuta tofauti. Virusi vinaweza kuharibu [[faili|mafaili]] na kupunguza uwezo na kasi wa ufanyaji kazi wa kompyuta.

==Jina==
[[Jina]] la [[virusi]] linatokana na [[neno]] la [[Kilatini]] "virus" linalomaanisha kiasili "sumu"<ref>Matumizi yangeweza kuwa sawa na maneno mengine ya asili ya Kilatini yaliyofika kwenye Kiswahili kupitia Kiingereza kama vile "video" na "viza" (kibali cha kuingia nchini) ambayo hayamaanishi wingi. Hata hivyo wasemaji wengi wa [[Kiswahili]] husikia ni neno la ngeli ya ki-,vi- wakipenda kutumia lugha ya "virusi vya, virusi vingi".</ref>. Kwa kawaida hutumiwa kwa vyembe vidogo vinavyoundwa na [[maada]] [[jenetiki]] vyenye uwezo vya kujiingiza katika [[seli|seli za mwili]] ambako zinasambaa na mara nyingi kusababisha [[magonjwa]]. Matumizi ya jina hili kwa programu haribifu za kompyuta hurejelea namna yake ya kusambaa na kusababisha uharibifu.

== Historia ==
Programu za virusi zilianzishwa tangu mwanzo wa kompyuta zenyewe. [[Wanahisabati]] maarufu kama [[John von Neumann]] walikadiria [[nadharia]] ya programu zenye uwezo wa kujiendeleza na hata kujisambaza peke yake tangu [[miaka ya 1950]]. 

Tangu kupatikana kwa kompyuta ndogo za nyumbani, imeonekana ya kwamba programu za aina hiyo zinaweza kuleta hasara mbalimbali. Mara nyingi programu (c) Brain hutajwa kama kirusi cha kwanza kilichosambaa kwenye kompyuta ndogo tangu [[mwaka]] [[1986]]. Usambazaji wake ulikuwa kosa la watungaji wake waliotaka kukinga diski za programu halali waliyouza dhidi ya [[nakala]] haramu; waliandika [[namba]] ya [[simu]] yao ndani ya virusi.

Tangu kupatikana kwa intaneti kuna maelfu ya watu ambao wametunga programu za virusi kwa kusudi mbalimbali; mara nyingi ni [[vijana]] wanaotaka kujaribu uwezo wao wa kuandika programu za aina hiyo. Wengine wanakusudia mzaha tu wakitaka kuona mafanikio yao kwenye kompyuta za [[dunia]] yote. Kuna wengine wenye [[hasira]] dhidi ya [[kampuni]] kubwa kama [[Microsoft]], dhidi ya [[benki]], dhidi ya [[serikali]] au dhidi ya [[binadamu]] kwa jumla. Hao ni hatari zaidi wakijitahidi kusababisha hasara kubwa. Wengine hufuata kusudi za kisiasa wakilenga kompyuta za [[lugha]] au nchi fulani hasa. Virusi vingi vina malengo ya [[jinai|kijinai]] kwa sababu watungaji wao wanajaribu kupata [[faida]] ya kifedha kwa njia ya [[utapeli]] wakijaribu kuiba maneno ya siri kutoka kompyuta ya watu yanayomruhusu mtumiaji kuwasiliana na benki na kutuma fedha kwa [[akaunti]] nyingine.

== Hatari za kutumia kompyuta nyingi ==
[[Mtandao]] wa intaneti unaruhusu [[Milioni|mamilioni]] ya watumiaji wa kompyuta duniani kuungana pamoja kwa [[biashara]] na hata kwa kujifurahisha. Watu wengi tofauti hutumia intaneti. Yeyote anayetumia intaneti anaweza kupata [[habari]] nyingi kuhusu mada tofauti, tena kwa lugha tofauti, yaani, katika kipindi kidogo sana.

Intaneti inawezesha mtu mmoja kuharibu au kupunguza uwezo wa mamilioni ya kompyuta ambazo zimeunganishwa nazo. Wanaweza kufanya hivi kwa kuandika program za kompyuta. Au, wanaweza kuzifanya kompyuta zijiweke taarifa za kipuuzi ambazo zinasabisha kompyuta iache kufanya kazi. Iwapo sio mwangalifu, basi unaweza kusababisha kompyuta iache kufanya kazi.

== Hasara kubwa zilizosababishwa na "worm" ==
[[Tarehe]] [[24 Januari]] [[2003]], aina ya virusi cha kompyuta iitwacho "'''worm'''" ilitolewa ili kuathiri Intaneti. Worm ni mfululizo wa maelekezo ya kompyuta ambayo yanajiweka nakala nyinginyingi na kuzituma kwa kompyuta nyingine.

Hiyo worm imetuma nakala kibao zake yenyewe kwenye kompyuta nyingine kupitia Intaneti. Hiyo worm imeharibu milioni kadhaa za kompyuta duniani. Imepunguza uwezo wa kompyuta kibao kupitia mitandao ya kompyuta.

== Kampuni za kupiga vita virusi ==
Sophos P-L-C ni kampuni ya kompyuta ya huko Uingereza ambayo inatengeneza programu za kuilinda kompyuta dhidi ya virusi. Hii ni kampuni ya nne kwa ukubwa ya kutengeneza program za kuzuia virusi.

Hivi karibuni, kampuni ya Sophos imetangaza onyo rasmi watumiaji wa kompyuta kujikinga dhidi virusi vipya vingi na worms. Tangazo lilitoa maelezo juu ya baadhi ya watu wanaofanya kazi kwa juhudi kutengeneza bidhaa pepe haramu za kompyuta. Kampuni ya Sophos ilisema ya kwamba hizi ni ripoti kutoka katika gazeti lililochapishwa nchini Singapore mnamo 14 Januari, siku tu kabla ya shambulio la worm lililofanywa katika Slammer.

Graham Cluley ni mtalaamu wa kompyuta katika kampuni ya Sophos. Alisema kwamba kampuni za utengenezaji wa programu za kulinda kmpyuta zinategemea virusi vingi kwa mwaka huu. Alisema watunzi wa virusi wanataka kubuni virusi vingine vyenye nguvu kupita hata hivi vya worm. Hii itaweza kusambazwa kupitia ujumbe elektronikia au njia ya mawasiliano ya kompyuta iitwayo Instant Messaging (Ujumbe wa Haraka kama vile ''Yahoo Messenger'', ''Google Talk'', ''Windows Live Messenger'', na kadhalika). Bwana Cluley aliendelea kusema kwamba aina hii ya virusi husababisha matatizo makubwa sana.

Wataalamu wa kompyuta wa Kampuni ya Sophos walisema kuna virusi vya kompyuta takriban 40,000 ambavyo kwa sasa vinafahamika kama vipo. Wataalamui hao waliendelea kusema kwamba takriban virusi vipya 200 hutolewa kila mwezi kupitia tovuti.

Bwana Cluley alisema miaka kumi au tisa iliyopita kompyuta nyingi zilizoharibiwa na virusi ni zile ambazo zinatumia Microsoft Windows kama ndiyo mfumo wake wa uendeshaji, yaani, operating system.

== Marejeo ==
{{reflist}}

==Viungo vya nje==
* {{dmoz|Computers/Security/Malicious_Software/Viruses/|Viruses}}
* [http://www.us-cert.gov/ US Govt CERT (Computer Emergency Readiness Team) site]
* [http://all.net/books/virus/index.html 'Computer Viruses - Theory and Experiments' - The original paper published on the topic]
* [http://www.howstuffworks.com/virus.htm How Computer Viruses Work]
* [http://vx.netlux.org/lib/aas14.html A Brief History of PC Viruses] {{Wayback|url=http://vx.netlux.org/lib/aas14.html |date=20081103101042 }}" (early) by Dr. Alan Solomon
* [http://vx.netlux.org/lib/avb02.html Are 'Good' Computer Viruses Still a Bad Idea?] {{Wayback|url=http://vx.netlux.org/lib/avb02.html |date=20081204060902 }}
* [http://www.windowsecurity.com/articles/Protecting_Email_Viruses_Malware.html Protecting your Email from Viruses and Other MalWare] {{Wayback|url=http://www.windowsecurity.com/articles/Protecting_Email_Viruses_Malware.html |date=20081112071616 }}
* [http://www3.iath.virginia.edu/pmc/text-only/issue.990/ross-1.990 Hacking Away at the Counterculture] {{Wayback|url=http://www3.iath.virginia.edu/pmc/text-only/issue.990/ross-1.990 |date=20090122174144 }} by [[Andrew Ross (academic)|Andrew Ross]]
* [http://journal.media-culture.org.au/0406/07_Sampson.php A Virus in Info-Space] {{Wayback|url=http://journal.media-culture.org.au/0406/07_Sampson.php |date=20081205043220 }} by Tony Sampson
* [http://journal.media-culture.org.au/0502/02-sampson.php Dr Aycock's Bad Idea] {{Wayback|url=http://journal.media-culture.org.au/0502/02-sampson.php |date=20081205030533 }} by Tony Sampson
* [http://journal.fibreculture.org/issue4/issue4_parikka.html Digital Monsters, Binary Aliens] {{Wayback|url=http://journal.fibreculture.org/issue4/issue4_parikka.html |date=20081203173214 }} by [[Jussi Parikka]]
* [http://www.ctheory.net/articles.aspx?id=500 The Universal Viral Machine] {{Wayback|url=http://www.ctheory.net/articles.aspx?id=500 |date=20081002005741 }}" by [[Jussi Parikka]]
* [http://www.ctheory.net/articles.aspx?id=504 Hypervirus: A Clinical Report] {{Wayback|url=http://www.ctheory.net/articles.aspx?id=504 |date=20081002005756 }}" by [[Thierry Bardini]]
* [http://www.bindshell.net/papers/xssv/ The Cross-site Scripting Virus] {{Wayback|url=http://www.bindshell.net/papers/xssv/ |date=20140823161243 }}
* [http://www.cse.msu.edu/~cse825/virusWriter.htm The Virus Underground] {{Wayback|url=http://www.cse.msu.edu/~cse825/virusWriter.htm |date=20090122061129 }}
* [http://www.microsoft.com/emea/itsshowtime/result_search.aspx?track=1&x=37&y=7 Microsoft conferences about IT Security - videos on demand] (Video)

[[Jamii:Kompyuta]]