Tazama chanzo cha Utaridi

{{Sayari
| alama              = [[File:Mercury symbol (bold).svg|24px|☿]]
| majina_mengine     = Mercury ([[Kiingereza|Kng.]])
| nusujira_kuu       = km 57,909,000<br>
va 0.387098
| uduaradufu         = 0.205630
| siku               = siku 176
| mbetuko            = 7.005[[nyuzi|°]] toka [[njia ya Jua]]
| nusukipenyo        = km 2,439.7±1.0<br>
mara 0.3829 ya Dunia
| msongamano         = g/cm<sup>3</sup> 5.427
| mvutano            = m/s<sup>2</sup> 3.7
| tungamo            = kg 3.3011×10<sup>23</sup><br>
mara 0.055 ya Dunia
| halijoto           = [[Kelvini|K]] 437 (164[[selsiasi|°C]])
|weupe=0.088 ([[Weupe wa Bond|Bond]])<br>
0.142 ([[Weupe jiometri|jiometri]])|asili_ya_jina=[[Kiarabu|Kar.]] عطارد (''ʿuṭaarid'')|mwendokaribu=[[km]] 46,000,000<br>
[[Kizio astronomia|va]] 0.307499|mwendombali=km 69,818,000<br>
va 0.466697|kipindi=[[siku]] 87.9691<br>
[[mwaka|miaka]] 0.240846|jina=Utaridi|picha=Mercury in color - Prockter07 centered.jpg|ukubwa_picha=250|maelezo=Picha yenye rangi halisi ya Utaridi kutoka [[MESSENGER|''MESSENGER'']].|matini_badala=Picha yenye rangi halisi ya Utaridi kutoka [[MESSENGER|''MESSENGER'']].}}[[Picha:Mercury, Earth size comparison.jpg|thumb|Ulinganishi wa ukubwa wa Utaridi na Dunia]]
[[Picha:Mercure fausses couleurs.jpg|thumb|right|Picha isiyo na rangi sahihi iliyopigwa na [[chombo cha angani]] [[Mariner 10]] inaonyesha uso wa Utaridi ikifanana na [[Mwezi]]]]

'''Utaridi''' ni [[sayari]] iliyo karibu zaidi na [[Jua]] katika [[Mfumo wa Jua]]. 

== Asili ya jina ==
[[Jina]] lake limetokana na [[Kiarabu]] <big>عطارد</big> (soma ''ʿuṭaarid'') inayomaanisha "mwendo wa haraka"<ref>ling. طرد  ''ṭarada'': drive way, chase away; مطارد ''muṭarid'': chaser, hunter; cf "Dictionary of Modern written Arabic<sup>3</sup>" ya Hans Wehr </ref> kwa sababu [[kasi]] ya Utaridi inapita mwendo wa sayari nyingine kutokana na njia yake fupi ya kuzunguka Jua katika siku 88 pekee. 

Majina ya [[Wagiriki wa Kale]] "[[Hermes]]" na [[Waroma wa Kale]] "[[Mercurius]]" yalikuwa majina ya [[mungu]] wao aliyekuwa na [[kazi]] ya kuwasilisha [[habari]] za [[miungu]] wengine aliyeaminiwa kuwa na kasi kubwa kwa kazi hii: chaguo hili lilitokana na [[tabia]] ileile ya sayari. Jina hili la Kiroma Mercurius limeingia katika [[lugha]] nyingi za [[Ulaya]]. 

Umbo la Kiarabu limekuwa jina la [[watu]] katika nchi nyingi zilizoathiriwa na [[utamaduni]] wa [[Kiislamu]], pia jina la sayari ya kwanza kwa mfano katika [[Kituruki]] na [[Kimalaysia]]. 

Katika [[vitabu]] kadhaa vya [[Kiswahili]] sayari inaitwa [[Zebaki]] lakini hii inaonekana ni kosa lililotokana na jina la Kiingereza "Mercury" kwa sayari hii. Mercury ni pia jina la [[metali]] inayoitwa zebaki kwa Kiswahili kutokana na Kiarabu زئبق (soma ''ziʾbaq''). <ref>kuhusu majina ya sayari zilizojulikana kwa Waswahili na hivyo kuwa na majina ya asilia linganisha [[Jan Knappert]], Swahili Islamic poetry, Brill 1971, Vol 1 uk 96-97 - taz google booksearch [http://books.google.de/books?id=yzsVAAAAIAAJ&pg=PA97&lpg=PA97&dq=swahili+milky+way&source=bl&ots=TTuUw8pwyY&sig=VpAq9mWXJ-BwDL5w0DwxouIpcGw&hl=de&ei=x9FATPawC4bG4AbppeDXDg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CBUQ6AEwADgK#v=onepage&q=swahili%20milky%20way&f=false]</ref> 

Mara chache neno "Utaridi" limetumiwa kutaja [[sayari kibete]] ya "[[Pluto]]" lakini hii ni kwa kukosea pia.<ref>Soma '''[http://sw.wikipedia.org/wiki/Majadiliano:Sayari hapa]''' kuhusu matatizo ya matumizi ya majina ya sayari katika kamusi za Kiswahili.</ref>

== Tabia za Utaridi ==
Utaridi ni sayari ndogo. [[Kipenyo]] chake kwa [[ikweta]] ni km 4879.4. Kwa sababu iko karibu sana na Jua ina mbio za haraka. [[Mwaka]] wa Utaridi ambayo ni muda wa kuzunguka Jua ni [[siku]] 88 za [[Dunia]] pekee. 

Inazunguka kwenye [[mhimili]] wake katika muda wa siku 58.6 za Dunia. Kutokana na kuwa karibu na Jua kuna [[joto]] kali upande unaotazama Jua lakini upande wa [[usiku]] ni [[baridi]] kabisa kutokana na uhaba wa [[hewa]] inayoweza kutunza [[halijoto]]. Halijoto ya wastani ni +178.8[[°C]], (usiku -183.15°C na [[mchana]] +426.85°C). 

Mwaka 2012 [[barafu]] ya [[maji]] ilitambuliwa kwenye data kutoka [[chombo cha angani]] [[MESSENGER]] iliyochunguza sayari hii. Barafu inapatikana karibu na [[ncha]] ya [[kaskazini]] isiyofikiwa na miale ya Jua.<ref>[https://web.archive.org/web/20121201144402/http://www.space.com/18687-water-ice-mercury-messager-discovery.html Water Ice Discovered on Mercury] <sup>''(space.com tar. 3 Dis 2012)'' </sup></ref>

Uhaba wa [[hewa]] umesababisha uso wa sayari kujaa mashimo ya [[kasoko]]. Kasoko hizi zimesababishwa kwa kugongwa na [[Kimondo|vimondo]]. [[Angahewa]] kama Duniani ingeangamiza [[Kimondo|vimondo]] vidogo na kusababisha kupasuka kwa kubwa lakini Utaridi zote zinafika usoni bila kizuizi. [[Alama]] za [[Kimondo|vimondo]] ni [[mmomonyoko]] wa pekee unaoonekana hakuna [[dalili]] ya mmomonyoko kutokana na hewa au maji ya awali. 

Kutokana na kuwa karibu sana na Jua Utaridi inaonekana kama nyota kwa [[macho]] katika masaa ya [[pambazuko]] na [[machweo]] pekee.

== Marejeo ==
{{marejeo}}

{{mfumo wa jua na sayari zake}}
{{mbegu-sayansi}}
[[Jamii:Sayari]]