Nenda kwa yaliyomo

Tabula rasa

Kutoka Wikipedia, kamusi elezo huru

Makala hii ina dalili ya kutungwa kwa kutegemea programu ya kompyuta kama vile "Google translation" au "wikimedia special:content translation" bila masahihisho ya kutosha. Watumiaji wanaombwa kuchunguza tena lugha, viungo na muundo wake. Wakiridhika na hali yake wanaweza kuondoa kigezo hiki kinachoonekana kwenye dirisha la kuhariri juu ya matini ya makala kwa kutumia alama za {{tafsiri kompyuta}} .

Tabula rasa (kwa Kilatini ni "kibao tupu") ni nadharia kwamba watu huzaliwa bila maarifa ya kiakili, na kwa hivyo ujuzi wote hutokana na uzoefu au utambuzi . Wafuasi wa epistemolojia ya tabula rasa wanapinga fundisho la innatism, ambalo linasema kuwa akili huzaliwa ikiwa na ujuzi fulani. Wafuasi wa nadharia ya tabula rasa pia wanapendelea upande wa "kulea" wa asili dhidi ya mjadala wa kulea linapokuja suala la utu wa mtu,tabia ya kijamii na kihisia, ujuzi, na hekima.

Etimolojia

[hariri | hariri chanzo]

Asili ya neno ni tabula ya Kirumi, kibao kilichopakwa nta kilichotumiwa kuandika, kilichofutwa kwa kuchoma nta na kuilainisha.

Falsafa

[hariri | hariri chanzo]

Falsafa ya kale ya Ugiriki

[hariri | hariri chanzo]

Katika falsafa ya kale, dhana ya tabula rasa inaweza kuasilishwa katika maandishi ya Aristotle ambaye anaandika katika treatise De Anima ya "unscribed tablet". Miongoni mwa ufahamu zinazojulikana zaidi, aliandika kuwa:

"Kwani hatujaondoa ugumu wa mahusiano yanayohusu kipengele kimoja, tuliposema kuwa akili ni chochote kinachoweza wazwa, ingawa kwa ukweli si kitu hadi ina wazo? Kile inachofikiria lazima iwe ndani yake kama vile maandishi yanaweza kusemwa kuwa kwenye kibao ambapo hapana kitu kimeandikwa;hiki ndicho kinachoendelea akilini".

Hii wazo iliendelezwa zaidi katika falsafa ya Kikale ya Ugiriki na Shule ya Stoic. Epistomolojia ya Stoic inasisitiza kuwa akili huanza ikiwa tupu, lakini inapata maarifaya dunia inapotiliwa kwake. Doxografia Aetius alifupisha hii wazo kama, " Wakati binadamu anapozaliwa, wanastoic wanasema kuwa ana roho ya kutoa amri kama karatasi tayari kuandikiwa. Diogenes Laetius amehusisha dhana sawa na ya Stoic Zeno wa Citium anapoandika katika Lives and Opinions of Eminent Philosophers kuwa :

Mtazamo, tena, ni msukumo unaozalishwa kwenye akili, ikiwa imekopwa ipasavyo kutoka kwa mionekano kwenye nta iliyotengenezwa na muhuri; na mtazamo wao kugawanyika katika, inayoeleweka na isiyoeleweka: Inayoeleweka, ambayo wao wanaita kigezo cha ukweli, na ambayo ni inachozalishwa na kitu halisi, na ni, kwa hivyo, wakati huo huo kuendana na kitu hicho; Isiyoeleweka, ambayo haina uhusiano na kitu chochote halisi, au sivyo, ikiwa ina uhusiano wowote, hailingani nayo, ikiwa ni uwakilishi usio wazi.

Avicenna (karne ya 11)

[hariri | hariri chanzo]

Katika karne ya 11, nadharia ya tabula rasa iliendelezwa kwa uwazi zaidi na mwanafalsafa wa Kiajemi Avicienna( Kiarabu : Ibn Sina ). Alisema kuwa "akili ya mwanadamu wakati wa kuzaliwa ilifanana na tabula rasa, uwezo safi unaopatikana kupitia elimu na kuja kujulikana." Kwa hivyo, kulingana na Avicenna, maarifa hupatikana kwa njia ya ujuzi wa kimajaribio na vitu katika ulimwengu huu ambao mtu huondoa dhana za ulimwengu," ambayo hukua kupitia "njia ya kihisia ya hoja ; uchunguzi husababisha taarifa za pendekezo, ambazo zinapojumuishwa husababisha dhana dhahania". Aliendelea kusema kwamba akili yenyewe "ina viwango vya maendeleo kutoka kwa akili tuli/nyenzo , kwamba uwezo unaweza kupata maarifa kwa akili hai , hali ya akili ya mwanadamu kwa kushirikiana na chanzo kamili cha maarifa."

Ibn Tufail (karne ya 12)

[hariri | hariri chanzo]

Katika karne ya 12, mwanafalsafa na mwandishi wa vitabu vya Andalusi -Kiislam, Ibn Tufail (anayejulikana kama Abubacer au Ebn Tophail katika nchi za Magharibi) alionyesha nadharia ya tabula rasa kama jaribio la mawazo kupitia riwaya yake ya kifalsafa ya Kiarabu, Hayy ibn Yaqdhan, ambamo anasawiri maendeleo ya akili ya mtoto asiye sawa "kutoka kwa tabula rasa hadi kwa mtu mzima, kwa kutengwa kabisa na jamii" kwenye kisiwa cha jangwa, kupitia uzoefu pekee.

Tafsiri ya kilatini ya riwaya yake ya kifalsafa, kinachoitwa Philosophus Autodidactus, iliyochapishwa na Edward Pococke Mdogo mwaka wa 1671, ilikuwa na ushawishi katika uundaji wa John Locke wa tabula rasa katika insha inayohusu Kuelewa kwa binadamu.

Aquinas (karne ya 13)

[hariri | hariri chanzo]

Katika karne ya 13, Mtakatifu Thomas Aquinas alileta mawazo ya Aristotle na Avicen kwenye mstari wa mbele wa mawazo ya Kikristo . Mawazo haya yalitofautishwa sana na mawazo ya kiplatoniki ya akili ya mwanadamu yaliyokuwa yakishikiliwa hapo awali kama kitu kilichokuwepo hapo awali mahali fulani mbinguni, kabla ya kushushwa chini kuungana na mwili hapa Duniani (kama vile Mt. Phaedo ya Plato na Msamaha, pamoja na wengine). Mtakatifu Bonaventure (pia karne ya 13) alikuwa mmoja wa wapinzani wakali wa kiakili wa Aquinas, akitoa baadhi ya hoja zenye nguvu zaidi kuelekea wazo la Plato la akili.

Locke (karne ya 17)

[hariri | hariri chanzo]

Hii wazo la kisasa inahusishwa sana na wazo la John Locke katika Essay Concerning Human Understanding, haswa kwa kutumia msemo "karatasi nyeupe" katika Kitabu II , Mlango 1,2. Katika falsafa ya Locke, tabula rasa ilikuwa dhana kuwa baada ya kuzaliwa akili ya mwanadamu ilikuwa "kibao kitupu" bila sheria za kusindikija data na kuwa data inaongezwa na sheria za usindikaji zinaundwa na matukio ya kihisia ya mtu binafsi, Dhana hii ni msingi wa ushawishi wa Lockean; inatumika kama mahali pa kuanzia kwa ufafanuzi uliofuata wa Locke (kitabu II) wa mawazo rahisi na mawazo changamano.

Inavyoeleweka na Locke, tabula rasa ilimaanisha kuwa akili ya binadamu ilizaliwa tupu na pia ilisisitiza uhuru wa mtu binafsi kuunda roho yake. Binadamu wako huru kusawiri maudhui ya tabia zao- lakini msingi wa utambuzi kama binadamu haiwezi kubadilishwa. Hii kukisia kwa akili, huru, iliyoundwa na mtu binafsi ikiunganishwa na asili ya binadamu isiyo badilika inaongoza kwenye fundisho la Lockean ya "haki" za kiasili. Wazo la Locke la tabula rasa hulinganishwa mara nyingi na dhana ya Thomas Hobbes kuhusu asili ya kibanadamu, ambapo binadamu wana maudhui ya kiakili- haswa uchoyo.

Freud (karne ya 19)

[hariri | hariri chanzo]

Tabula rasa pia inajitokeza katika uchanganuzi wa kisaikolojia wa Sigmund Freud. Freud anasawiri sifa za mtu kama zimeundwa na miondoko ya kifamilia (angalia Changamoto la Oedipus). Dhana za Freud inamaanisha kuwa binadamu hana uhuru wa kuchagua, lakini pia athari ya kinasaba kwenye sifa za kibinadamu ni kidogo. Katika uchanganuzi wa kisaikolojia wa Freud, binadamu huonekana na malezi yake.

Sayansi

[hariri | hariri chanzo]

Saikolojia na neurobiolojia

[hariri | hariri chanzo]

Wanasaikolojia na wananeurobiolojia wameonesha ushahidi kuwa mwanzoni, gamba zima la ubongo limefunzwa na kupangwa kuchakata pembejeo za hisia; kudhibiti vitendo vya kimotor, kudhibiti hisia na kufanya vitu kireflex (katika hali zilizopangwa). Taratibu hizi zilizopangwa ubongoni hutenda kazi ili kujifunza na kuboresha uwezo wa kiumbe. Kwa mfano, mwanasaikolojia Steven Pinker alionyesha kwamba kinyume na lugha ya maandishi - ubongo imeundwa kabisa wakati wa kuzaliwa kupata lugha ya mazungumzo.

Kumetokea madai ya wadogo katika saikolojia na neurobiolojia, hata hivyo, kwamba ubongo ni tabula rasa tu kwa tabia fulani. Kwa mafano, kuhusiana na uwezo wa mtu kupata maarifa au ujuzi wa kijumla na maalum, Michael Howe alipinga kuwepo kwa vipaji vya kuzaliwa. Pia kumekuwa na uchunguzi wa neurolojia katika ufundishaji mahususi na utendakazi wa kumbukumbu , kama vile utafiti wa Karl Lashley kuhusu hatua za mifumo ya uwingi na mifumo ya mwingiliano wa mfululizo.

Ushahidi muhimu dhidi ya usawiri wa kiakili wa tabula rasa inatokana na unasaba wa kitabia, haswa tafiti za upacha na kuasili. Hizi zinaonyesha ushawishi mkubwa wa kinasaba kwenye sifa za kibinafsi kama vile kipimo cha akili, ulevi, utambulisho wa kijinsia na sifa zingine. Kwa undani, tafiti nyingi zinaonyesha kuwa uwezo tofauti wa akili, kama kumbukumbu na fikira, hugawanyika katika mipaka ya maumbile. Ulimwengu wa kitamaduni kama vile mhemko na uthabiti wa jamaa wa kukabiliana na mabadiliko ya kisaikolojia kwa mabadiliko ya kiajali pia inasaidia mifumo ya kimsingi ya kibiolojia akilini.

Dhana ya kijamii kabla ya kuzoeshwa

[hariri | hariri chanzo]

Tafiti pacha zimetokeza ushahidi muhimu dhidi ya tabula rasa mfano wa akili ;haswa wa tabia ya kijamii. Nadharia ya awali ya kuzoeshwa kijamii, inarejelea uanzishaji wa mwingiliano wa kijamii. Dhana hii inauliza kama kuna mwelekeo wa kuchukua hatua zenye mwelekeo wa kijamii ambao tayari upo kabla ya kuzaliwa. Utafiti katika dhana hiyo unahitimisha kuwa watoto wachanga huzaliwa wakiwa na kuzoeshwa ya kipekee ya maumbile kuwa ya kijamii.

Ushahidi wa kimazingira unaounga mkono nadahri tete ya kijamii ya kuzoeshwa inaweza kufichuliwa wakati wa kuchunguza tabia ya watoto wachanga. Watoto wachanga, saa chache baada ya kukopolewa, wameonyesha utayari wa mwingiliano wa kijamii. Utayari huu unaonyeshwa kwa njia kama kuiga kwa ishara za uso. Tabia hii inayozingatiwa haiwezi kuhusishwa na aina yoyote ya sasa ya ujamaa au ujenzi wa kijamii. Badala yake, watoto wachanga wana uwezekano mkubwa wa kurithi kwa kiasi fulani tabia na utambulisho wa kijamii kupitia maumbile.

Ushahidi mkuu wa dhana hii unadhihirika wazi kwa kuchunguza mimba za mpacha. Hoja kuu ni kwamba, ikiwa kuna tabia za kijamii ambazo hurithiwa na kukuzwa kabla ya kuzaliwa, basi mtu anapaswa kutarajia watoto pacha kushiriki katika aina fulani ya mwingiliano wa kijamii kabla ya kuzaliwa. Kwa hivyo, vijusi kumi walichambuliwa kwa muda kwa kutumia mbinu za ultrasound. Kwa kutumia uchanganuzi wa kinematic, matokeo ya jaribio yalikuwa kwamba vijusi pacha viliingiliana kwa muda mrefu na mara nyingi zaidi kama mimba zilivyokuwa zikiendelea. Watafiti waliweza kuhitimisha kwamba utendaji wa miondoko kati ya mapacha hao haukuwa wa bahati mbaya bali ulilenga kimahususi.

Dhana ya kijamii ya kuzoeshwa ilibainishwa kuwa halali:

Msingi wa kuendeleza utafiti huu ni kuonyeshwa kuwa miondoko ya kijamii zinafanyika katika kipindi cha pili cha ujauzito. Kuanzia wiki ya kumi nne ya ujauzito vijusi pacha hupanga na kutekeleza miondoko inayomlenga pacha mwenza. Matokeo haya yanatulazimisha kutangulia kuibuka kwa tabia ya kijamii: wakati muktadha unaiwezesha, kama ilivyo kwa watoto mapacha, vitendo vyenye mwelekeo mwingine sio tu vinawezekana bali pia vinatawala vitendo vya kujielekeza.

Sayansi ya kompyuta

[hariri | hariri chanzo]

Katika sayansi ya akili ya kikompyuta, tabula rasa inarejelea ukuzaji wa mawakala wanaojitegemea wenye utaratibu wa kufikiria na kupanga kutimiza lengo lao, lakini hakuna msingi wa maarifa uliojengwa ndani ya mazingira yao. Kwa hivyo, kwa kweli ni kibao kitupu.

Kwa kweli, mawakala wanaojitegemea wana seti ya awali ya data au msingi wa maarifa, lakini hii haiwezi kubadilika au itatiza uhuru na uwezo wa kutawala. Hata kama seti ya data haina kitu, kwa kawaida inaweza kubishanwa kuwa kuna upendeleo uliojumuishwa katika mbinu za kufikiria na kupanga. Kwa kukusudia au bila kukusudia kuwekwa hapo na mbinu wa kibinadamu, kwa hivyo ina kanusha roho ya kweli ya tabula rasa.

Kichanganuzi cha lugha sanisi, kinaweza kuchukuliwa kuwa kisa maalum cha tabula rasa, kwa vile kimeundwa kukubali seti yoyote kati yaisiyo na mwisho ya programu na kutoa uchanganuzi mzuri wa programu, au tafsiri nzuri ya lugha ya mashine ya programu, ambayo inawakilisha mafanikio au kutofaulu na hakuna kitu kingine."Seti ya awali ya data" ni seti ya majedwali ambayo kwa ujumla hutolewa kimitambo na jenereta ya jedwali la kuchanganua, kwa kawaida kutoka kwa uwakilishi wa BNF wa lugha chanzi, na inawakilisha "uwakilishi wa jedwali" wa lugha hito moja ya programu.

AlphaZero ilipata utendakazi unaozidi ubinadamu katika michezo mbalimbali ya ubao kwa kutumia uchezaji wa kibinafsi na mafuzo ya uimarishaji wa tabula rasa, kumaanisha kuwa haikuwa na ufikiaji wa michezo ya binadamu au maarifa ya kibinadamu yenye ugumu mkubwa kuhusu mchezo wowote ule, ikipewa tu sheria za mchezo.

Marejeo

[hariri | hariri chanzo]
Rudishwa kutoka "https://sw.wikipedia.org/w/index.php?title=Tabula_rasa&oldid=1217886"