Tazama chanzo cha Sudan Kusini

{| border="1" cellpadding="2" cellspacing="0" align="right" width="330px" style="margin-left:15px; border-collapse:collapse; border-color:#f2f2f4"

|+<font size="+1">'''Jamhuri ya Sudan Kusini'''</font> (Kiswahili)<br />

| align="center" colspan="2" |
{| border="0" cellpadding="2" cellspacing="0"
| align="center" width="50%" | [[Picha:Flag of South Sudan.svg|165px|Bendera ya Sudan Kusini]]
| align="center" width="50%" | [[Picha:Coat of arms of South Sudan.svg|165px|Nembo ya Sudan Kusini]]
|----
| align="center" | ([[Bendera ya Sudan Kusini]])
| align="center" | ([[Nembo ya Sudan Kusini]])
|}
<!--
|----
|align="center" colspan="2" style="letter-spacing:0.5px; background-color:#f2f2f4" | Wahlspruch: ''""''
-->
|----
| [[Lugha rasmi]] || [[Kiswahili]] [[Kiingereza]] 
|----
| [[Mji Mkuu]] || [[Juba]]
|----
| Mji Mkubwa || [[Juba]]
|----
| [[Serikali]] || [[Jamhuri]]
|----
| [[Rais]] || [[Salva Kiir Mayardit]]
|----
| [[Eneo]] || [[km²]] 619,745
|----
| [[Idadi ya wakazi]] || 10,975,927 (2018)
|----
| [[Wakazi kwa km²]] || 18
|----
| [[Uchumi]] nominal || Bilioni $3.194
|----
| [[Uchumi]] kwa kipimo cha umma || $246
|----
| [[Pesa]] || Pauni ya Sudan Kusini
|----
| Kaulimbiu || "Haki, Uhuru, Mafanikio"
|----
| [[Wimbo wa Taifa]] || ''South Sudan Oyee!''<br />[[File:South Sudan Oyee! (instrumental).ogg]]
|----
| colspan="2" align="center"| [[Picha:Location South Sudan AU Africa.svg|250px|Sudan Kusini katika Afrika]]
|----
| Saa za Eneo || UTC +3 (Wakati wa Afrika Mashariki)
|----
| Mtandao || .ss
|----
| Kodi ya Simu || +211
|}

'''Sudan Kusini''' (jina rasmi: '''Jamhuri ya Sudan Kusini''') ni nchi huru iliyojitenga rasmi na [[Sudan]] tarehe [[9 Julai]] [[2011]], ikiwa ni ya 54 katika [[bara]] la [[Afrika]] na ya 193 duniani.

== Nchi mpya ==
Hatua hiyo ilitokana na kura ya mwezi wa Januari 2011, ambako wakazi wa Sudan Kusini walipiga [[kura]] juu ya swali la kujitenga na Sudan wakaamua karibu kwa [[kauli moja]] (98.83%) kuwa nchi huru. Tofauti kubwa kati ya pande hizo ilikuwa kwamba katika Sudan yenyewe idadi kubwa ya watu wamekuwa [[Waislamu]] na [[utamaduni]] wao una mchaganyiko wa tabia za Kiarabu na Kiafrika pamoja na usambazaji mkubwa wa [[lugha]] ya [[Kiarabu]]. Kumbe kusini kuna Waislamu wachache, wengi ni wafuasi wa [[dini za jadi]] au ni [[Wakristo]]. Ki[[uchumi]] na ki[[elimu]] kusini wako nyuma sana kulingana na kaskazini.

Nchi ina muundo wa [[shirikisho]]. 

Tangu upatikane uhuru, nchi imeendelea kuvurugwa na [[vita vya wenyewe kwa wenyewe]] na kwa sasa inashika nafasi ya kwanza katika [[orodha ya nchi dhaifu]]. 

[[Mji mkuu]] ni [[Juba, Sudan|Juba]], wenye wakazi 1.118.233.

Imepakana na [[Sudan]] kaskazini, [[Ethiopia]] mashariki, [[Kenya]], [[Uganda]], na [[Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo]] kusini, na [[Jamhuri ya Afrika ya Kati]] upande wa magharibi.

Inakadiriwa kwamba Sudan Kusini ina wakazi 12,340,000 ([[2015]]), lakini kutokana na ukosefu wa [[sensa]] kwa miongo kadhaa, makisio haya yaweza kuwa si sahihi.

[[Uchumi]] unategemea [[kilimo]] vijijini na cha kujikimu, lakini mwanzoni mwa mwaka 2005, uchumi alianza mpito wa kutoka vijijini na mijini katika Sudan Kusini kumeonekana [[maendeleo]] kupindukia.

Mnamo Machi [[2016]] nchi imefaulu kujiunga na [[Jumuia ya Afrika Mashariki]] kama mwanachama wa sita.

== Historia ==
{{main|Historia ya Sudan Kusini}}
[[Picha:John Garang.jpg|thumb|150px]left|[[John Garang]], aliyekuwa [[Rais]] wa kwanza wa Sudan Kusini kabla ya uhuru na Makamu wa kwanza wa Rais wa Sudan, baada ya kuongoza wanamgambo wa Sudan ya Kusini kupigania [[uhuru]] wa majimbo ya kusini.]]
Kuna [[nyaraka]] chache sana za [[historia]] ya mikoa ya kusini mpaka mwanzo wa utawala wa [[Misri]] upande wa kaskazini mapema [[1820]] na baadaye kuendelezwa kwa [[biashara ya utumwa]] kuingia kusini.

Kabla ya wakati huo, habari zote zinapatikana kwa misingi ya [[historia simulizi]]. Kulingana na [[mila]] hizo, watu wa [[Niloti]] ([[Wadinka]], [[Nuer]], [[Shilluk]]) na wengine waliingia kusini mwa Sudan kwa mara ya kwanza wakati fulani kabla ya [[karne ya 10]].

Katika kipindi cha kati ya [[karne ya 15]] na [[karne ya 19]], [[uhamiaji]] wa makabila, hasa kutoka eneo la [[Bahr al Ghazal]], ulileta watu hawa katika maeneo yao ya sasa. Makabila yasiyo Niloti yaani [[Waazande]], ambao waliingia Sudan Kusini katika [[karne ya 16]], waliunda jimbo kubwa zaidi katika kanda hii.

Katika [[karne ya 18]], watu wa Avungara waliingia na kwa haraka wakaweka mamlaka yao juu ya Waazande. Utawala wa [[Avungara]] ulikaa kwa muda bila kupingwa mpaka kuwasili kwa Waingereza  mwishoni mwa [[karne ya 19]]. Vizuizi vya kijiografia viliwalinda watu wa kusini kutokana na kuenea kwa Uislamu, na kuwawezesha kurejesha turathi zao za kijamii na kitamaduni na urithi wao wa kisiasa na taasisi za kidini.

[[Misri]], chini ya utawala wa [[Khedive Ismail Pasha]], ilijaribu kwa mara ya kwanza kuikoloni kanda hiyo katika [[miaka ya 1870]], na kuanzisha jimbo la [[Equatoria]] katika sehemu ya kusini. [[Gavana]] wa kwanza wa Misri alikuwa [[Samwel Baker]], aliyeanza kuhudumu mwaka [[1869]], akifuatiwa na [[Charles George Gordon]] mwaka [[1874]] na [[Emin Pasha]] mnamo [[1878]].

[[Maasi ya Mahdist]] ya [[miaka ya 1880]] yaliuyumbisha mkoa huu mchanga, na Equatoria ilikoma kuwepo kama milki ya Misri mwaka [[1889]]. Makazi muhimu katika Equatoria yalikuwa pamoja na [[Lado]], [[Gondokoro]], [[Dufile]] na [[Wadelai]].

Sudan Kusini ilitawaliwa kama eneo la pekee wakati wa [[ukoloni]] wa Kiingereza hadi [[1947]] ilipounganishwa na kaskazini kama nchi moja bila kuwauliza wenyeji.

Wakati wa [[uhuru]] wa Sudan mwaka [[1956]] viongozi wa kusini walidai [[haki ya kujitawala]] ndani ya [[taifa]] jipya, lakini mapatano yalishindikana na hali hiyo ilisababishwa kutokea kwa [[vita]] ya [[Anyanya]] kati ya 1956 na [[1972]].

Baada ya kipindi cha [[amani]], vita vilianza upya mwaka [[1983]] wakati [[kanali]] [[John Garang]] alipounda [[SPLA]] dhidi ya badiliko la Sudan kutangazwa [[nchi ya Kiislamu]].

Vita hivyo vya pili vilikwisha mwaka [[2005]] kwa [[mkataba wa amani]] ulioacha kusini kama sehemu ya kujitawala ndani ya Sudan hadi ipigwe kura juu ya swali la kujitenga iliyopangwa kwa mwaka 2011.

Nchi imeathiriwa vibaya na vita mbili za [[Anya-nya]] na pia [[Vita vya Pili vya Wenyewe kwa Wenyewe vya Sudan|Vita ya Pili ya Wenyewe kwa Wenyewe ya Sudan]] iliyopiganaiwa na harakati ya SPLA kwa karibu miaka 21 dhidi ya serikali ya Khartoum.  Vita hiyo ilileta uharibifu mkubwa na kusababisha kuhama lwa watu wengi kutoka makazi yao.

Zaidi ya watu milioni 2.5 wameuawa, zaidi ya milioni 5 kuachwa bila makao na wengine kuwa wahamiaji wa ndani, na kuwa [[wakimbizi]] kwa sababu ya vita vya wenyewe kwa wenyewe na sababu zingine zinazohusiana na vita.

Baada ya kifo cha [[John Garang]], majeshi ya [[Southern Sudan Army]] na  [[South Sudan Defense Force]] (SSDF) yalisitisha uhasama wao na kuungana mnamo Januari [[2006]], chini ya [[Azimio la Juba]]. SSDF ilianzishwa na Makamu wa Rais wa sasa wa Sudan Kusini, Dkt. [[Riek Machar]]. 

Chini ya Azimio la Juba, Jenerali Matip akawa Naibu Kamanda Mkuu wa Jeshi la Sudan Kusini, na vikosi vyake vya SSDF kuingizwa katika Jeshi la Sudan Kusini, na kuongezea safu yake kutoka 50,000 hadi 309,000. Jumla ikawa askari 359,000. Wote sasa ni jeshi moja linalojulikana kama Jeshi la Sudan Kusini. 

Jenerali Oyay Deng Ajak aliteuliwa kuwa Ofisa-mkuu-wa-Watumishi wa Jeshi la Sudan Kusini, hadi Mei 2009 wakati alipompisha Meja Jenerali James Hoth Mai<ref> http://www.newsudanvision.com/index.php?option=com_content&amp;view=article&amp;id=1715:developing-story-major-general-james-hoth-mai-appointed-spla-new-chief-of-staff &amp; Itemid = 6</ref>.

Mbali na Katiba ya Mpito ya Jamhuri ya Sudan <ref>{{citeweb|url=http://www.sudan-embassy.de/c_Sudan.pdf|title=Interim National Constitution of the Republic of Sudan, 2005}}</ref>, Katiba ya Mpito ya Sudan Kusini ya 2005 iliwekwa kuwa sheria kuu <ref>{{citeweb|url=http://gurtong.brandx.eu/LinkClick.aspx?fileticket=1atewJwi6UU%3d&tabid=341|title=Interim Constitution of Southern Sudan of 2005}}</ref> ya Sudan Kusini.

Katiba imeweka Tawi Kuu linaloongozwa na [[Rais]] ambaye ni Mkuu wa Nchi, Mkuu wa Serikali, na Kamanda Mkuu wa [[Sudan People's Liberation Army]]. [[John Garang]], mwanzilishi wa SPLA / M alikuwa Rais wa kwanza hadi kifo chake tarehe [[30 Julai]] [[2005]].

[[Salva Kiir Mayardit]], naibu wake, aliapishwa kama [[Makamu wa Kwanza wa Rais wa Sudan]] na [[Rais]] wa Serikali ya Sudan Kusini tarehe [[11 Agosti]] 2005. [[Riek Machar]] aliingia mahala pake kama [[Makamu wa Rais]].

Nguvu za kuunda sheria ziko mikononi mwa serikali na [[Bunge la pamoja la Sudan Kusini]].

Katiba pia imeweka [[mahakama]] huru, chombo cha juu kabisa kikiwa [[Mahakama Kuu]].

==Jiografia==
[[File:South Sudan sat.jpg|thumb|350px|[[Picha]] ya nchi kutoka [[satelaiti]].]]
[[File:SouthSudanStatesandAdministrativeAreas.svg|thumb|upright=2.05|Majimbo 10 ya Sudan Kusini yalivyotokana na [[wilaya]] 3 za Sudan {{legend|#9BCD9B|[[Bahr el Ghazal]]}} {{legend|#7AC5CD|[[Equatoria]]}} {{legend|#EEE685|[[Greater Upper Nile]]}}.]]
[[File:28 States of South Sudan.png|thumb|450px|Majimbo 28 yaliyotangazwa mwaka 2015.]]
Hadi mwaka [[2020]] nchi ilikuwa na majimbo 32:
#[[Aweil (jimbo)|Aweil]]
#[[Aweil East (jimbo)|Aweil East]]
#[[Eastern Lakes (jimbo)|Eastern Lakes]]
#[[Gogrial (jimbo)|Gogrial]]
#[[Gok (jimbo)|Gok]]
#[[Lol (jimbo)|Lol]]
#[[Tonj (jimbo)|Tonj]]
#[[Twic (jimbo)|Twic]]
#[[Wau (jimbo)|Wau]]
#[[Western Lakes (jimbo)|Western Lakes]]
#[[Amadi (jimbo)|Amadi]]
#[[Gbudwe (jimbo)|Gbudwe]]
#[[Imatong (jimbo)|Imatong]]
#[[Jubek (jimbo)|Jubek]]
#[[Maridi (jimbo)|Maridi]]
#[[Kapoeta (jimbo)|Kapoeta]]
#[[Tambura (jimbo)|Tumbura]] 
#[[Terekeka (jimbo)|Terekeka]]
#[[Yei River (jimbo)|Yei River]]
#[[Boma (jimbo)|Boma]]
#[[Central Upper Nile (jimbo)|Central Upper Nile]] 
#[[Akobo (jimbo)|Akobo]]
#[[Northern Upper Nile (jimbo)|Northern Upper Nile]]
#[[Jonglei (jimbo)|Jonglei]]
#[[Latjoor (jimbo)|Latjoor]]
#[[Maiwut (jimbo)|Maiwut]]
#[[Northern Liech (jimbo)|Northern Liech]]
#[[Ruweng (jimbo)|Ruweng]]
#[[Southern Liech (jimbo)|Southern Liech]]
#[[Bieh (jimbo)|Bieh]]
#[[Fashoda (jimbo)|Fashoda]]
#[[Fangak (jimbo)|Fangak]]

Maeneo matatu ya [[Milima ya Nuba]], [[Abyei]] na [[Nile ya Buluu]] kiutamaduni na kisiasa ni sehemu za Sudan Kusini lakini kwa mujibu wa [[CPA]] yatakuwa na utawala tofauti mpaka [[kura ya maoni]] ambayo ifanyike juu ya kujiunga na Sudan Kusini au kubaki chini ya utawala wa Sudan. Lakini kuna wasiwasi kama Sudan itaitisha kura za namna hiyo.

Baada ya hapo, Sudan Kusini inajumuisha [[majimbo]] kumi ambayo kihistoria yanaunda mikoa mitatu ya Bahr el Ghazal, Equatoria, na Nile ya juu.
{{Columns |width=160px
|col1 =
* Bahr al-Ghazal
* [[Maziwa, Sudan Kusini|Maziwa]]
* [[Bahr al-Ghazal Kaskazini]]
* [[Warab]]
* [[Bahr al-Ghazal Magharibi]]
|col2 =
* Nile ya Juu
** [[Nile ya Kijuu|Nile ya Juu]]
** [[Junqali|Jonglei]]
** [[Umoja, Sudan Kusini|Umoja]]
|col3 =
* Equatoria
** [[Equatoria ya Kati]]
** [[Equatoria Mashariki]]
** [[Equatoria Magharibi]]
}}

== Idadi ya Watu ==
[[File:South Sudan 034.jpg|thumb|upright|Mwanamke mzawa.]]
[[File:Village in South Sudan.jpg|thumb|Nyumba za kijijini.]]
Inakubaliwa na wengi kuwa kabila kubwa zaidi Sudan Kusini ni [[Wadinka]] (15%), ikifuatiwa na [[Wanuer]] (10%) kisha [[Wabari]], [[Waazande]], [[Washilluk]]. Makabila mengine ni [[Waacholi]], [[Wamurle]], [[Wanubi]], [[Wakuku]], [[Wafunj]], [[Wamaban]], [[Wazandi]], [[Waoduk]] na mengineyo.

==== Sensa ya Tano ya Watu na Makazi ya Sudan (2008) ====
"Sensa ya Tano ya Watu na Makazi ya Sudan" nzima, ilifanywa mwezi Aprili [[2008]]. Hata hivyo matokeo ya sensa yalikataliwa na viongozi wa Sudan ya Kusini kwa makisio kuwa "Ofisi kuu ya Takwimu mjini [[Khartoum]] ilikataa kutoa takwimu za kitaifa za sensa ya Sudan kwa kituo cha Sudan kusini cha Sensa, takwimu na tathmini." <ref>{{citenews|url=http://www.sudantribune.com/spip.php?article31746|title=South Sudan parliament throw outs census results|work=SudanTribune|date=8 Julai 2009|accessdate=2010-01-02|archivedate=2014-07-12|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140712230242/http://www.sudantribune.com/spip.php?article31746}}</ref> 

Sensa ya Sudan Kusini ilionyesha kuwa idadi ya watu ilikuwa million 8.26<ref name="epro">{{citenews|url=http://www.enoughproject.org/blogs/s-sudan-census-bureau-releases-official-results-amidst-ongoing-census-controversy|title=S. Sudan Census Bureau Releases Official Results Amidst Ongoing Census Controversy|work=!enough The project to end genocide and crimes against humanity|date=8 Juni 2009|first=Maggie|last=Fick}}</ref> hata hivyo Rais [[Salva Kiir]] "alishuku kuwa takwimu zilikuwa zinapunguzwa katika baadhi ya maeneo na kuongezwa katika mengine, na hivyo kufanya Hesabu ya mwisho "kutokubalika"." <ref name="newvis">{{citenews|url=http://www.newsudanvision.com/index.php?option=com_content&view=article&id=1677:southern-sudanese-officials-decry-unfortunate-announcement-of-census-results&catid=1:sudan-news-stories&Itemid=6|title=Southern Sudanese officials decry ‘unfortunate’ announcement of census results|work=The New Sudan Vision|date=10 Mei 2009|first=Marvis|last=Birungi|accessdate=2010-01-02|archivedate=2011-07-14|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110714174659/http://www.newsudanvision.com/index.php?option=com_content&view=article&id=1677:southern-sudanese-officials-decry-unfortunate-announcement-of-census-results&catid=1:sudan-news-stories&Itemid=6}}</ref> 

Alidai pia kuwa idadi ya watu wa Sudan Kusini ilikuwa thuluthi moja ya watu wa Sudan, ilhali sensa ilionyesha kuwa ni asilimia 22 pekee<ref name="epro"/>. 

Ilisemekana pia kuwa watu wengi wa Sudan Kusini hawakuhesabiwa "kutokana na hali ya hewa mbaya, hali mbaya ya mitandao ya mawasiliano na usafirishaji, na baadhi ya maeneo yalikuwa hayafikiki, na watu wengi kutoka Sudan Kusini walikuwa uhamishoni katika nchi jirani na kupelekea 'matokeo yasiyokubalika', kulingana [na] mamlaka ya Sudan Kusini<ref name="newvis"/>.

Mshauri Mkuu wa kiufundi wa [[Marekani]] wa sensa ya Kusini pia alisema  wasajili wa sensa pengine walifikia asilimia 89 pekee ya wakazi<ref>{{citenews|url=http://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=103124761|title=Ethnic Divisions Complicate Sudan's Census|work=NPR|first=Gwen|last=Thompkins|date=15 Aprili 2009}}</ref>.

==== Sensa mpya ====
Mwaka [[2009]] Sudan ilianza upya sensa ya Sudan Kusini kabla ya [[kura ya maoni ya uhuru wa Sudan Kusini, 2011]], ambayo ilisemekana pia kujumuisha Wanasudan Kusini walio nchi zingine. 

Hata hivyo harakati hii ilikashifiwa kwani iliziacha nje nchi zenye idadi kubwa ya watu kutoka Sudan Kusini, na badala yake kuhesabu nchi ambapo idadi hii ilikuwa ndogo<ref>{{citenews|url=http://www.rnw.nl/africa/article/south-sudan-claims-northern-sudans-census-dishonest|title=South Sudan says Northern Sudan's census dishonest|work=Radio Nederland Wereldomroep|date=6 Novemba 2009|accessdate=2010-01-02|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110724170053/http://www.rnw.nl/africa/article/south-sudan-claims-northern-sudans-census-dishonest|archivedate=2011-07-24}}</ref>.

Kadirio la mwaka [[2016]] ni kwamba wakazi ni 12,230,730<ref>"World Population Prospects: The 2017 Revision". ESA.UN.org (custom data acquired via website). United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. Retrieved 10 September 2017.</ref>.

=== Lugha ===
Sudan Kusini inajumuisha zaidi ya makabila 200 yakizungumza [[lugha]] 60 zinazopatikana hasa katika Sudan ya Kusini na nyingine kutoka nchi jirani za Kenya, Ethiopia, Uganda, Kongo, Sudan (Khartoum) na nyingine (angalia [[Orodha ya lugha za Sudan Kusini]]).

[[Lugha rasmi]] ni [[Kiingereza]], pamoja na kutambulika kwa lugha mbalimbali za mitaa katika majimbo au miji. [[Kiswahili]] kinapangiwa kuenezwa nchini, hasa baada ya Sudan Kusini kujiunga na Jumuia ya Afrika Mashariki.

Lugha tatu kubwa za Kiafrika zinazotumika Sudan Kusini ni [[Kithongjieng]] (wazungumzaji 3,000,000), [[Kithok Naadh]] (wazungumzaji 1,599,000), na [[Kishilluk]] (zaidi ya wazungumzaji 1,000,000). 

[[Kinuer]] kinazunguzmwa katika Bentiu, Nasir, Akobo, Maywuut nk na Shilluk inazunguzmwa katika [[Upper Nile]] au katika Ufalme wa Shilluk; [[Kiarabu cha Juba]] kinazunguzmwa karibu katika kila sehemu ya Sudan Kusini lakini hasa katika majimbo ya [[Equatoria Mashariki]], [[Equatoria Magharibi]] na [[Bahr el Jabel]]. 

[[Lugha za Wanubi]] zinazungumzwa sana katika milima ya Jimbo la Nuba. 

[[Lugha]] ya [[Kiuduk]] huzungumzwa na watu wa [[Uduk]], na pia baadhi ya majirani zao. 

[[Kima]] cha [[uwezo wa kusoma]] katika Sudan Kusini mwaka 2006 kilikuwa kinakadiriwa kufikia [[asilimia]] 37 kwa [[wanaume]], 12 kwa [[wanawake]] au 24 kwa jumla kama wastani.

=== Dini ===
Watu wa Sudan kusini hujihusisha zaidi na [[Ukristo]] na [[dini asilia za Kiafrika]] (32.9%). 

Ukristo una wafuasi takriban asilimia 60.5 za wakazi wa Sudan Kusini, wengi wakiwa wa [[Kanisa Katoliki]] na [[Anglikana]], yakiwemo pia [[Wakalvini]] na [[madhehebu]] mengine mengi madogo zaidi<ref name="hope">{{citeweb|url=http://www.hopeforthefutureinternational.org/about-southern-sudan-christianity.php|title=Christianity in Southern Sudan|work=Hope for the Future International}}</ref>. 

[[Uislamu]] unafuatwa na 6.2%.

== Uchumi ==
Sehemu kubwa ya [[bajeti]] ya [[Serikali]] inatoka katika [[pesa]] za [[mafuta]]. Mafuta na [[rasilimali]] nyingine za [[madini]] za Sudan Kusini zinaweza kupatikana karibu kila mahali, lakini [[Bentiu]] inajulikana kama jimbo lenye utajiri wa mafuta.

=== Mafuta ===
Katika miaka ya hivi karibuni, [[uchimbaji]] wa kiasi muhimu na makampuni ya kigeni umeanza huko Sudan Kusini, na kuinua hadhi yake ya kijiografia na ya kisiasa. Khartoum ilipogawanya Sudan katika vitalu, takriban asilimia 85 ya mafuta zilitoka Kusini.

Vitalu 1, 2, na 4 hudhibitiwa na kampuni kubwa zaidi kutoka ng'ambo, inayoitwa [[Greater Nile Petroleum Operating Company]] (GNPOC). 

Vitalu vingine vinavyotoa mafuta katika Kusini ni vitalu 3 na 7 katika Upper Nile ya Mashariki. 

Kitalu kingine muhimu cha Kusini, kiitwacho Kitalu B, kinadaiwa na wadau kadhaa. Total ya Ufaransa ilipatiwa kandarasi ya kitalu hicho chenye kilomita mraba 90,000 katika [[miaka ya 1980]] lakini tangu wakati huo imefanya kazi chache huku ikidai "force majeure". Vipengele mbalimbali vya SPLM vilitoa kitalu hiki au sehemu zake kwa wadau wengine wa Sudan Kusini. Mikataba kadhaa kama hii iliyofanywa kabla ya Naivasha ilidhalilishwa wakati kiongozi wa SPLM / A John Garang de Mabior alipoondoka mamlakani. 

Sehemu ya CPA kuhusu ugavi wa mali inasema kwamba mikataba yote iliyotiwa saini kabla ya CPA itasalia; haitakuwa kuangaliwa upya na Tume ya Kitaifa ya Mafuta (NPC), tume iliyoanzishwa na CPA na inayojumuisha Khartoum na wawakilishi wa kusini na uenyekiti wa ushirikiano baina ya Rais [[Al-Bashir]] wa Khartoum na Rais Kiir wa Sudan Kusini. Hata hivyo, CPA haielezi bayana nani ana uwezo wa kutia saini mikataba ya kabla ya CPA.

Pande zote mbili za Khartoum na Sudan Kusini zimewahi kujaribu kudai uwezo wa kutia saini makubaliano chini ya haki ya "self determination" iliyopewa upande wa kusini ambayo ilitangaza mnamo 19 Septemba 2009 katika nchi zaidi ya 105 duniani kote.

== Hali ya binadamu ==
Sudan Kusini ilikiri kuwa na baadhi ya [[viashiria]] vya [[afya]] vibaya zaidi duniani<ref name="sudantribune">Ross, Emma (28 Januari 2004). [http://www.sudantribune.com/spip.php?article1616 Southern Sudan as unique combination of worst diseases in the world] {{Wayback|url=http://www.sudantribune.com/spip.php?article1616 |date=20140408090727 }}. ''[[Sudan Tribune]]'' .</ref>. <ref> Moszynski, Peter (23 Julai 2005). [http://www.bmj.com/cgi/content/full/331/7510/179 Conference plans rebuilding of Southern Sudan's health service.] ''[[BMJ]]'' .</ref> 

Mwaka [[2004]], kulikuwa na ma[[daktari]] wapasuaji watatu tu kutumikia Sudan Kusini yote, na [[hospitali]] sawa tatu, na katika baadhi ya maeneo hayo kuna [[daktari]] mmoja tu kwa kila watu 500,000<ref name="sudantribune"/>.

Kufikia wakati wa [[Mkataba Mwafaka wa Amani]] wa 2005, mahitaji ya kiutu katika Sudan Kusini yalikuwa makubwa. Hata hivyo, mashirika ya kibinadamu chini ya uongozi wa Ofisi ya [[Umoja wa Mataifa ya Kuratibu Masuala ya Kibinadamu]] (OCHA) yaliweza kuhakikisha kuna [[fedha]] za kutosha kuleta nafuu kwa wakazi. Pamoja na misaada ya dharura na [[maendeleo]], miradi ya kibinadamu ilijumuishwa katika Mpango wa Kazi wa 2007 wa [[Umoja wa Mataifa]] na washirika wake.

Mnamo [[2007]], OCHA (chini ya uongozi wa [[Eliane Duthoit)]] ilianza awamu ya kumalizia Kusini mwa Sudan mahitaji ya kibinadamu polepole lakini kwa kugeuka juu ya udhibiti wa kufufua na maendeleo ya shughuli za NGOs na mashirika ya kijamii. <ref> [http://www.irinnews.org/Report.aspx?ReportId=71676 SUDAN: Peace bolsters security in the south]. [[IRIN.]] 18 Aprili 2007.</ref>

==Tazama pia==
* [[Sudan]]
* [[Jumuia ya Afrika Mashariki]]
* [[Orodha ya nchi kufuatana na wakazi]]
* [[Orodha ya nchi za Afrika kulingana na idadi ya watu]]
* [[Orodha ya nchi za Afrika kulingana na msongamano wa watu]]
* [[Orodha ya nchi za Afrika kulingana na pato la taifa]]
* [[Demografia ya Afrika]]

==Marejeo==
{{Marejeo|2}}

== Viungo vya nje ==
* [https://archive.today/20120529192511/www.gossmission.org/goss/ Serikali ya Sudan Kusini]
* [http://www.sslagoss.org/ Bunge la Sudan Kusini] {{Wayback|url=http://www.sslagoss.org/ |date=20121117043005 }}
* [http://www.splmtoday.com/ Tovuti rasmi ya SPLM]
* [http://www.helpsudaninternational.org/about/index.html / HELPSudan International], lililoanzishwa na wavulana waliopotea wanaoishi Chicago ambao wanadhamiria kuboresha jamii za Sudan kusini kwa kuanzisha shule na kutoa rasilimali za afya na maji safi
* [http://www.gurtong.org/resourcecenter/gov/GOSS_Structure.asp Tovuti ya Habari za kisiasa] {{Wayback|url=http://www.gurtong.org/resourcecenter/gov/GOSS_Structure.asp |date=20080403124452 }}
* [http://www.southsudannation.com/ Tovuti ya Uhuru wa Kusini] {{Wayback|url=http://www.southsudannation.com/ |date=20080707034057 }}
* Makala ya [http://www.iss.europa.eu/nc/actualites/actualite/article/post-2011-scenarios-in-sudanbrwhat-role-for-the-eu/ Post-2011 scenarios in Sudan: What role for the EU?] {{Wayback|url=http://www.iss.europa.eu/nc/actualites/actualite/article/post-2011-scenarios-in-sudanbrwhat-role-for-the-eu/ |date=20091231040834 }}, na Suliman Baldo, Maria Gabrielsen, Fabienne Hara, Damien Helly, Fouad Hikmat, Michael Kevane, Roland Marchal, Tim Murithi, Luka Patey, Report No 6, Novemba 2009,  [[Taasisi ya Umoja wa Ulaya kwa Mafunzo ya Usalama]]
* [http://www.un.org/Depts/dpko/missions/unmis/ Misheni ya Umoja wa Mataifa nchini Sudan]
* [http://www.pca-cpa.org/showpage.asp?pag_id=1306 North/South Sudan  Abyei Boundary Tribunal] {{Wayback|url=http://www.pca-cpa.org/showpage.asp?pag_id=1306 |date=20111120214016 }} pamoja na Aliyekuwa Rais wa ICJ Mheshimiwa [[Stephen M. Schwebel]] na Makamu wa Rais Mheshimiwa [[Awn Shawkat Al-Khasawneh]] na [http://www.pca-cpa.org/shownews.asp?ac=view&amp;nws_id=211&amp;pag_id=1261 3 Julai 2008] {{Wayback|url=http://www.pca-cpa.org/shownews.asp?ac=view&nws_id=211&pag_id=1261 |date=20100602001858 }} na [http://www.sudantribune.com/spip.php?article28587 UN SRSG for Sudan Praises Abyei Progress of 11 Septemba 2008] {{Wayback|url=http://www.sudantribune.com/spip.php?article28587 |date=20121123114829 }} na [http://www.pca-cpa.org/shownews.asp?ac=view&amp;pag_id=1261&amp;nws_id=212 Vyama Deposit Arbitration Abyei Mkataba na Designate Agents ya 2 Oktoba 2008] {{Wayback|url=http://www.pca-cpa.org/shownews.asp?ac=view&pag_id=1261&nws_id=212 |date=20100602012942 }} na [http://www.globalarbitrationreview.com/news/article/14904/dupuy-preside-sudan-dispute 31 Oktoba 2008] na [http://www.pca-cpa.org/shownews.asp?ac=view&amp;pag_id=1261&amp;nws_id=251 Norway's kuchangia katika Mfuko PCA Kaskazini na Sudan Kusini ya 18 Desemba 2008] {{Wayback|url=http://www.pca-cpa.org/shownews.asp?ac=view&pag_id=1261&nws_id=251 |date=20100602001850 }} na [http://www.sudantribune.com/spip.php?article29937 Sudan välkomnar Rais Obama wa Marekani 22 Januari 2009] {{Wayback|url=http://www.sudantribune.com/spip.php?article29937 |date=20121123114842 }} na ya [[White House]] na [http://www.pca-cpa.org/shownews.asp?nws_id=255&amp;pag_id=1261&amp;ac=view Mahakama ya Abyei's Schedule kwa Written Pleadings na Oral kusikia] {{Wayback|url=http://www.pca-cpa.org/shownews.asp?nws_id=255&pag_id=1261&ac=view |date=20100602004404 }} na [http://www.pca-cpa.org/showpage.asp?pag_id=1318 kusikia Abyei Schedule, 18-23 Aprili 2009] {{Wayback|url=http://www.pca-cpa.org/showpage.asp?pag_id=1318 |date=20090426185146 }} na [http://www.globalarbitrationreview.com/news/article/15231/sudan-hearing-proceeds-following-expense-row/ Abyei kusikia Expense Row Kufuatia Mapato ya 17 Aprili 2009] na [http://www.sudantribune.com/spip.php?article30897 simulizi kusikia ya Abyei Arbitration Begins tarehe 18 Aprili 2009] {{Wayback|url=http://www.sudantribune.com/spip.php?article30897 |date=20121123114836 }} na [http://www.pca-cpa.org/showpage.asp?pag_id=1306 Final Abyei Boundary tuzo ya 22 Julai 2009] {{Wayback|url=http://www.pca-cpa.org/showpage.asp?pag_id=1306 |date=20111120214016 }} na [http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=31544&amp;Cr=Abyei&amp;Cr1 UNSG Ban Ki-Moon's Statement] [http://www.un.org/apps/sg/sgstats.asp?nid=3990 lovordar Abyei tuzo] na [https://web.archive.org/web/20090728171111/http://www.voanews.com/english/Africa/2009-07-23-voa6.cfm Tawala Abyei Hague Final] [http://www.euronews.net/2009/07/22/north-and-south-sudan-agree-oil-region-deal/ huwafufua Big Amani Matumaini ya Sudan] {{Wayback|url=http://www.euronews.net/2009/07/22/north-and-south-sudan-agree-oil-region-deal/ |date=20100214065238 }} na [http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/8162690.stm BBC] na [http://www.globalarbitrationreview.com/news/article/14904/dupuy-preside-sudan-dispute/ Går] {{Wayback|url=http://www.globalarbitrationreview.com/news/article/14904/dupuy-preside-sudan-dispute/ |date=20110711101541 }} na [http://www.haguejusticeportal.net/eCache/DEF/10/881.TGFuZz1FTg.html Justice Portal] {{Wayback|url=http://www.haguejusticeportal.net/eCache/DEF/10/881.TGFuZz1FTg.html |date=20110716163221 }} na [http://www.gossmission.org/goss/index.php?option=com_content&amp;task=view&amp;id=928&amp;Itemid=1 SPLM-NPC Pamoja Statement tuzo ya Abyei's Utekelezaji] {{Wayback|url=http://www.gossmission.org/goss/index.php?option=com_content&task=view&id=928&Itemid=1 |date=20110716080719 }} na [http://www.gossmission.org/goss/index.php?option=com_content&amp;task=view&amp;id=926&amp;Itemid=1 USA, EU na rangi Karibu PCA uamuzi juu ya Abyei] {{Wayback|url=http://www.gossmission.org/goss/index.php?option=com_content&task=view&id=926&Itemid=1 |date=20110716080725 }} na [https://archive.today/20120529192511/www.gossmission.org/goss/ GOSS] na [http://www.sudantribune.com/spip.php?mot99 Abyei Boundary Arbitration Homepage] {{Wayback|url=http://www.sudantribune.com/spip.php?mot99 |date=20100102233156 }}
* [http://www.fco.gov.uk/en/newsroom/latest-news/?view=PressS&amp;id=11813900 Maadhimisho ya Mkataba Mwafaka wa Amani kati ya Sudan Kaskazini na Kusini ya 7 Januari 2009] {{Wayback|url=http://www.fco.gov.uk/en/newsroom/latest-news/?view=PressS&id=11813900 |date=20090715230606 }}
* [http://www.iss.co.za/AF/profiles/Sudan/darfur/compax/ Mkataba Mwafaka wa Amani] {{Wayback|url=http://www.iss.co.za/AF/profiles/Sudan/darfur/compax/ |date=20051030022221 }}
* [http://www.usip.org/pubs/usipeace_briefings/2005/1026_sudan.html Resolving Boundary Dispute in Sudan's Abyei Region] {{Wayback|url=http://www.usip.org/pubs/usipeace_briefings/2005/1026_sudan.html |date=20070614122743 }} [[US Institute of Peace Briefing]], Oktober 2005
* [http://www.dlib.indiana.edu/collections/nuer/ The Nuer Field Notes] - kusanyiko kwenye interneti wa vidokezo vya lugha vilivyoandikwa na Eleanor Vandevort, ambaye alikuwa mmishenari katika Sudan Kusini kati ya 1949 na 1963. Tovuti pia inajumuisha kitabu cha Bi Vandevort A Leopard Tamed na picha zilizochukuliwa Sudan kusini.
* [http://www.johndaufoundation.org/ Wakfu wa Sudan wa John Dau] {{Wayback|url=http://www.johndaufoundation.org/ |date=20150906142908 }} Mojawapo ya hadithi za "Lost Boys of Sudan", John Dau anabadilisha sura ya huduma ya afya ya Sudan Kusini kwa ujenzi wa na ustawishaji wa kliniki za afya.
* [http://www.alertnet.org/db/crisisprofiles/SD_PEA.htm?v=in_detail Crisis briefing on the fragile peace in south Sudan] {{Wayback|url=http://www.alertnet.org/db/crisisprofiles/SD_PEA.htm?v=in_detail |date=20091109043358 }} kutoka [[Reuters AlertNet]]
{{Coord|4|51|N|31|36|E|source:svwiki_region:SD|display=title}}
{{Afrika}}
{{African Union}}
{{mbegu-jio-Afrika}}
[[Jamii:Sudan Kusini]]
[[Jamii:Nchi za Afrika]]
[[Jamii:Umoja wa Afrika]]
[[Jamii:Jumuiya ya Afrika Mashariki]]
[[Jamii:Siasa ya Sudan]]
[[Jamii:Historia ya Sudan Kusini]]