Tazama chanzo cha Chama cha Kijamaa-Kidemokrasia cha Ujerumani

{{Infobox political party|country=Germany|name=Chama cha Kijamaa-Kidemokrasia cha Ujerumani |native_name=Sozialdemokratische Partei Deutschlands|logo=SPD logo.svg|colorcode={{Social Democratic Party of Germany/meta/color}}|leader=[[Norbert Walter-Borjans]] na [[Saskia Esken]]|foundation=23 Mei 1863 (ADAV)<br />7 Agosti 1869 (SDAP)|ideology=[[Ujamaa wa kidemokrasia]]|international=[[Socialist International]]|european=[[Party of European Socialists]]|europarl=[[Progressive Alliance of Socialists and Democrats]]|colors=[[Red]]|headquarters=Willy-Brandt-Haus<br />D-10911 [[Berlin]]|website=[http://www.spd.de http://www.spd.de]}}

'''Chama cha Kijamaa-Kidemokrasia cha Ujerumani''' (kwa [[Kijer.]] Sozialdemokratische Partei Deutschlands au '''SPD''', [[Kiing.]] ''Social Democratic Party of Germany'') ni  [[Chama cha kisiasa|chama cha siasa]] nchini [[Ujerumani]] kilichoundwa mnamo [[23 Mei]] [[1863]]. SPD ni kimoja kati ya vyama vya kisiasa muhimu zaidi katika Ujerumani ya sasa, pamoja na [[Chama cha Kikristo cha Kidemokrasia cha Ujerumani|Chama cha Kidemokrasia cha Kikristo]] (CDU).

== Historia ==
SPD ilianzishwa kama "Shirika la Wafanyakazi wa Kijerumani" (''Allgemeiner Deutscher Arbeiterverein'', ADAV) mnamo 23 Mei 1863 huko [[Leipzig]]. [[Mwanzilishi]] alikuwa Ferdinand Lassalle. Mnamo [[1875]] ADAV ilijiunga na Chama cha Wafanyakazi wa Kidemokrasia ya Jamii ( ''Sozialdemokratische Arbeiterpartei'' ) (SDAP), ambayo ilianzishwa mnamo [[1869]] huko Eisenach na August Bebel na Wilhelm Liebknecht.

[[Jina]] jipya lilikuwa Chama cha Wafanyakazi cha Kijamaa cha Ujerumani (''Sozialistische Arbeiterpartei Deutschlands'', SAP).

Tangu mwaka [[1890]] kilichukua jina lake la sasa.

Katika miaka kuanzia 1875 hadi 1890 kilipigwa marufuku na [[Otto von Bismarck]]. 

Baada ya kuruhusiwa tena SPD ilikuwa mara kwa mara chama kikubwa zaidi [[Bunge|bungeni]] lakini haikushirikishwa katika [[serikali]] yoyote. Wabunge wake, hasa Karl Liebknecht, walipinga [[siasa]] ya [[ukoloni]] ya Ujerumani.

Baada ya kuanzishwa kwa [[Vita Kuu ya Kwanza]] ya Dunia mwaka [[1914]],  SPD iliona farakano. Wabunge walio wengi walikubali makisio ya pekee kwa ajili ya [[jeshi]] wakiamini Ujerumani ilishmabuliwa, ilhali [[kundi]] dogo zaidi lilikataa makisio wakipinga kushiriki [[vita]] vyovyote. Kundi hilo lilianzisha chama cha USPD ("SPD ya kujitegemea")  kilichopinga vita. 

Mwisho wa vita mnamo mwaka [[1918]], [[mapinduzi]] yaliondoa utawala wa kifalme na SPD ikaongoza serikali kadhaa.

Wakati wa [[Mdororo Mkuu|mdororo mkuu wa uchumi]] baada ya mwaka [[1929]], vyama adui wa [[demokrasia]] vilipata nguvu katika Ujerumani. Mwaka [[1933]] SPD kilikuwa chama pekee katika bunge kilichokataa kukubali "sheria ya mamlaka" (''Ermächtigungsgesetz'') iliyokuwa [[msingi]] wa kisheria kwa [[udikteta]] wa [[Adolf Hitler]]. 

Baadaye Hitler alipiga tena SPF marufuku na kuwakamata wanachama wengi, wengine walikimbia nje ya nchi. 

Baada ya [[Vita Kuu ya Pili ya Dunia]], SPD ilirudi. Katika [[Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kijerumani|Ujerumani ya Mashariki]] watawala [[Umoja wa Kisovyeti|Wasovyeti]]  walilazimisha maungano ya SPD na [[chama cha Kikomunisti]] na kukamata wanachama waliopinga.

Katika [[Ujerumani ya Magharibi|Magharibi mwa Ujerumani]] SPD iliendelea kama chama kikubwa zaidi ya mrengo wa kushoto.

SPD iliongoza serikali kadhaa za [[Majimbo ya Ujerumani|majimbo]] huko Ujerumani Magharibi, lakini kila wakati ilikuwa chama kikuu cha upinzani katika bunge la [[shirikisho]]. 

Iliingia katika serikali mara ya kwanza mnamo [[1966]] chini ya [[Chansela (kiongozi)|chansela]] [[Kurt Georg Kiesinger]] wa chama cha [[Chama cha Kikristo cha Kidemokrasia cha Ujerumani|CDU]].

Mnamo [[1969]] [[mwenyekiti]] wa SPD  [[Willy Brandt]] aliweza kuunda serikali pamoja na chama kidogo cha kiliberali FDP. Chini ya [[uongozi]] wake, Ujerumani ya Magharibi iliweza kujenga [[upatanisho]] na [[Poland]] na kutambua mipaka mipya iliyowahi kutokea baada ya Vita Kuu ya Pili ambako Ujerumani ilipungukiwa maeneo makubwa. Brandt alifuatwa [[1974]] na mwana SPD mwingine, [[Helmut Schmidt]] katika uongozi wa serikali. 

Miaka [[1982]] hadi [[1998]] SPD iliondoka katika serikali ikawa tena chama cha upinzani. 

Kati ya 1998 na [[2005]] SPD iliweza kurudi katika uongozi wa serikali chini ya chansela [[Gerhard Schröder]] aliyeshiriki na chama cha kiekolojia cha Green Party.

Tangu Novemba 2005 hadi mwaka [[2021]] SPD ikawa mshirika mdogo katika ushirikiano na CDU chini ya chansela [[Angela Merkel]] .

Katika miaka hii [[kura]] za SPD katika chaguzi kwenye shirikisho na majimbo ziliendelea kupungua. Lakini katika [[uchaguzi mkuu]] wa mwaka 2021 SPD ilikuwa tena chama kikubwa kwa kupata kura zaidi kidogo kuliko CDU.

== Siasa ==
Kihistoria SPD ilikuwa chama cha [[wafanyakazi]] nchini Ujerumani kilichofuata shabaha ya [[ujamaa]] ambapo [[viwanda]] vikubwa vitawekwa [[Mikono|mikononi]] mwa serikali. Mnamo 1959 SPD iliachana rasmi na [[itikadi]] ya [[Umaksi]] ikakubali ''uchumi wa soko'' (ambapo watu na [[kampuni]] zinaweza kutawala [[mali]] ya kila aina na kulenga [[faida]] yake kwenye [[Soko huria|soko la uchumi]]) ikidai kwamba nguvu ya [[uchumi]] wa binafsi inatakiwa kujenga manufaa ya [[jamii]] yote. Hivyo ni kazi ya [[dola]] kuwasaidia wanyonge kwa misaada ikiwa hawana kazi, ni [[wagonjwa]] au [[wazee]]). Kampuni zinaweza kupata [[ruzuku]] ili kuzisaidia ziendelee katika hali ngumu ili wafanyakazi wasikose [[ajira]] na [[mshahara|mishahara]].

== Kujisomea ==
* Carl E. Schorske, ''German Social Democracy, 1905-1917: The Development of the Great Schism'' (Harvard University Press, 1955).
* Vernon L. Lidtke, ''The Outlawed Party: Social Democracy in Germany, 1878-1890'' (Princeton University Press, 1966).
* Abraham J. Berlau, ''The German Social Democratic Party'', 1914-1921 (Columbia University Press, 1949).
* Erich Matthias ''The Downfall of the Old Social Democratic Party in 1933'' pages 51–105 from ''Republic to Reich The Making of the Nazi Revolution Ten Essays'' edited by Hajo Holborn, (New York: Pantheon Books, 1972).

== Tovuti za Nje ==
* [http://www.spd.de/servlet/PB/menu/1588284/index.html Party official website in English] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060711164453/http://www.spd.de/servlet/PB/menu/1588284/index.html|date=2006-07-11}}
* [http://www.jusos.de/ official website of the party's youth organisation] {{Wayback|url=http://www.jusos.de/ |date=20210928121440 }}
* [http://www.maxeiner-miersch.de/left_still_on_the_left_e.htm Is the Left Still on the Left?] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060601182612/http://www.maxeiner-miersch.de/left_still_on_the_left_e.htm|date=2006-06-01}} — Dirk Maxeiner and Michael Miersch on the German left

[[Jamii:Vyama vya Kisiasa Ujerumani]]