Tazama chanzo cha Afrika Mashariki 1800-1845

{{History of Tanzania}}
'''Afrika Mashariki''' katika miaka [[1800]]-[[1845]] ilikuwa na mabadiliko makubwa kama ifuatavyo.

==Jumuiya za Pwani na Bara kabla ya 1800==
[[Jumuiya]] za [[pwani]] zilikuwa zimetengana, kila moja ikiwa huru kutoka kwa nyingine na kila moja ikiwa na watawala wake. [[Athari]] za jumla za [[Waarabu wa Oman]] zilikuwepo [[Mombasa]], [[Zanzibar]] na [[Kilwa]] tu, na hata katika maeneo hayo [[Waarabu]] hao waligawana [[madaraka]] na wenyeji wa [[Kiswahili]] na wa [[Kishirazi]].

Huko [[Mombasa]], viongozi wa wenyeji – [[Waswahili]] - walishiriki katika uendeshaji wa [[siasa]] wa [[mji]] huo. [[Familia]] ya [[Mazrui]] toka [[Oman]] iliendelea kuwa huru kutoka kwa watawala wa Kioman wa [[Zanzibar]] kwa sababu ya ushirikiano wao wa karibu na ma[[sheikh]] wenyeji wa Kiswahili ambao walichangia nao utawala. Hata kwa kipindi fulani, baada ya [[utawala]] wa [[Wamazrui]] kupinduliwa, viongozi wa Kiswahili waliendelea kuwa mashuhuri katika uendeshaji wa mji.

Watawala wa kienyeji wa Zanzibar walianza kupoteza [[mamlaka]] yao ki[[siasa]] kadiri Waomani walivyozidi kuimarika katika [[funguvisiwa]] hili. Wakati huohuo, wenyeji wa Zanzibar walipokonywa [[ardhi]] na [[walowezi]] wa Kiomani ambao waliyanyemelea hasa maeneo yenye [[rutuba]] kaskazini na mashariki mwa [[kisiwa]].

Pamoja na kuwepo [[kikosi]] cha kulinda [[ngome]] cha [[Waomani]] kwenye kisiwa cha [[Kilwa]], [[Sultani]] mwenyeji alibakishiwa [[cheo]] chake na sehemu ya moja ya tano ya [[ushuru]], na alikuwa na mamlaka yake kiutawala kwenye [[pwani]] ng’ambo ya [[Kilwa Kisiwani]]. Upotevu wa mamlaka yake haukusababishwa tu na kuwepo kwa Waomani, bali pia kudhoofika ki[[uchumi]] kwa [[Kilwa Kisiwani]] yenyewe, kulikosababishwa na kuinuka kwa mji pinzani wa [[Kilwa Kivinje]] huko [[bara]], ambao ulifanikiwa kuelekeza [[biashara ya watumwa]] na [[meno ya ndovu]] kutoka kisiwani kwenda [[depo]] ya bara.

Ilipofika mwaka [[1800]], [[Malindi]], mji mwingine miongoni mwa miji ya pwani, ulikuwa umefifia sana kutokana na familia yake ya kiutawala kuhamia [[Mombasa]] kwenye [[karne ya 16]]. 

Kaskazini mwa [[Malindi]] vilikuwepo visiwa vya [[Lamu]] na [[Pate]]. Ilipofikia [[1800]], [[Pate]] ilikuwa imeshaporomoka kutoka kwenye nafasi ya umashuhuri wa kibiashara iliyokuwa nayo katika [[karne ya 17]] na ya [[karne ya 18|18]] kutokana na migogoro ya [[urithi]] na mapambano na kisiwa jirani cha Lamu. [[Ushindani]] kati ya visiwa hivyo viwili baadaye ulirahisisha kuingiliwa na kutawaliwa kwao na [[Zanzibar]].

Barani, [[mkabala]] na visiwa vya Lamu na Pate, waliishi [[Wabajuni]] ambao walienea pia kwenye [[mlolongo]] wa visiwa vidogovidogo vya pwani ya [[Somalia]].
 
==Usultani wa Omani==
Kuibuka na kukua kwa athari ya [[Oman]] katika [[Afrika Mashariki]] kulikuwa matokeo ya mambo mbalimbali, baadhi yake yakiwa ndani ya [[Usultani wa Omani]], na baadhi kutoka nje. Hata hivyo, jambo muhimu zaidi bila shaka lilikuwa [[tamaa]] za kiuchumi na [[werevu]] wa [[Sultani Seyyid Said]] ([[1806]]-[[1856]]), ambaye alijichukilia awali ya yote kuwa mwanamfalme [[mfanyabiashara]]. Kwa kufuata [[sera]] ya [[kutofungamana na upande wowote]] kati ya [[Ufaransa]] na [[Uingereza]] wakati wa [[vita vya Napoleon]], Said aliweza kupanua mahusiano ya [[safari]] za baharini na ya nje ya Oman hadi kufikia kiwango ambapo alikuwa [[tishio]] hasa kwa [[meli]] za [[Uingereza]], na mataifa yote hayo mawili yalijitahidi kufanya [[urafiki]] naye. Hususani [[Waingeraza]], ili kuilinda njia yao ya biashara ya kuelekea [[India]], walimsaidia Said kujiimarisha Oman, na hatimaye wakaitwa [[Aden]] mwaka [[1839]].

[[Utengano]] wa ndani ya nchi yake ulimwezesha [[Seyyid Said]] kupanua uchumi wake pasi na vikwazo. Aliona kuwepo kwa mifarakano na [[udhaifu]] kwenye [[pwani ya Afrika Mashariki]] kuwa [[fursa]] nzuri kwa upanuzi wa kiuchumi na wa kisiasa. Aidha aliona [[haja]] ya kupambana na tamaa ya nchi za [[Ulaya]] kwa kukita mikakati yake mwenyewe. 

Alianza kufanya mawasiliano na wenyeji na watawala kwa kushauriana na kufanya mikataba nao, na kujihusisha kwenye ushindani wa wao kwa wao.

Ulipokifia mwaka [[1823]], alikuwa amekwisha kufaulu kuwa na mashiko katika [[visiwa vya Pate na Lamu]], na jumuiya chache za jirani. Wapinzani wake wakuu walikuwa ni [[Wamazrui]] – [[nasaba]] ya kifalme iliyotawala [[Mombasa]], pia wakiwa na chimbuko la [[Oman]] – ambao waliishawishi [[Uingereza]] kuweka Mombasa chini ya [[ulinzi]] wao mwaka [[1824]]. 

Hatua hii iliharibu kwa kiasi fulani mahusiano kati ya Sultan Said na Uingereza. Hata hivyo ulinzi huo wa Waingereza haukudumu muda mrefu kwa sababu Waingereza walionyesha kumpendelea Said, na Wamazrui hawakuwa na [[raghba]] tena juu ya ulindwaji huo kwa vile uliwalazimisha kugawana ushuru wao na [[Waingereza]] ambao walikuwa wameshindwa kuwasaidia (Wamazrui) kurejesha maeneo yao yaliyotekwa.

==Uhusiano wa kibiashara wa Pwani/Bara==
Muda mfupi baada ya Said kupata udhibiti wa Mombasa aliamua kuhamisha [[makao makuu]] ya [[usultani]] wake kwenda Zanzibar, mji ambao ulikuwa ukikua kwa [[haraka]] kama [[kituo cha kibiashara]] chenye [[shughuli]] nyingi. Said alivutiwa sio tu na [[suhula]] za kimeli za Zanzibar, bali pia na rutuba ya kisiwa na uwezekano wake wa kuzalisha [[mazao ya kilimo]]. Aliamua kuhodhi biashara yote ya kisiwa na akaendelea kukifanya kuwa kituo kikuu cha uchumi katika [[pwani ya Afrika Mashariki]].

Baadhi ya [[bidhaa]] za biashara zilizopatikana hapo ni [[meno ya ndovu]], [[watumwa]], [[karafuu]], [[sandarasi]], [[simbi]] na bidhaa za kutoka nje kama vile [[nguo za pamba]], [[shanga]], [[nyaya]], [[mikufu]], [[magobori]], [[baruti]], [[vyombo vya kauri]], [[kioo]] (vyombo vya kioo), [[visu]] na [[mashoka]]. 

Nafasi ya Zanzibar iliimarika pia kutokana na kutambulika kwake kupitia mikataba ya kibiashara na mataifa ya nje kama vile [[Marekani]], [[Uingereza]] na [[Ufaransa]].

[[Meno ya ndovu]] na [[watumwa]] ndizo bidhaa zilizokuwa na [[faida]] kubwa zaidi kwa [[usultani wa Oman]] kwa sababu ya ma[[hitaji]] yake makubwa ndani na nje ya nchi. [[Wayao]], kikundi cha bara, walikuwa na [[mtandao]] wa [[biashara ya masafa marefu]] waliotumia kuleta pwani meno ya ndovu na watumwa. Shughuli zao zilienea kuzunguka [[ziwa Nyasa]], na bidhaa zao zilifika pwani ya Zanzibar kupitia [[Kilwa Kivinje]]. Kwa hakika kukua kwa umaarufu na ustawi wa Kilwa Kivinje kulitokana na kuongezeka kwa mashirikiano ya kibiashara kati ya watu wa pwani na bara katika [[karne ya 19]].

Watumwa walipatikana kupitia ma[[shambulizi]] na [[vita]], ingawa si mapigano na mashambulizi yote yaliyotokea yalisababishwa na haja ya kuteka watumwa. Zaidi ya hayo, watu waliotiwa utumwani mara nyingi walitoka katika vikundi vya bara ambavyo vilikuwa vikifanya biashara ya watumwa kama vile [[Wayao]], [[Wabisa]], [[Wamakua]] na [[Wangindu]].

Walikuwepo wafanyabiashara ya masafa marefu wengine kwenye eneo la kaskazini mwa [[ziwa Nyasa]]; waliokuwa mashuhuri zaidi ni [[Wanyamwezi]], [[Wakamba]] na [[Wamijikenda]]. Hao walianzisha mahusiano na pwani kwa mara ya kwanza kunako takribani mwaka [[1800]], na baada ya muda mfupi wakaimarisha mitandao ya kibiashara kati ya eneo hilo la bara na pwani.

Kadiri [[bei]] za watumwa na meno ya ndovu zilivyozidi kupanda, baadhi ya wafanyabiashara wasio [[Waafrika]] walianza kuingia bara. [[Msafara]] wa kwanza ulioongozwa na wasio Waafrika kuelekea bara ulifika [[Unyamwezini]] mwaka [[1824]] na ilipofikia [[1845]], wafanyabiashara wengi wa pwani, hasa [[Waarabu]], walikuwa wamekwisha penya ndani ya bara hadi kufikia [[Buganda]].

==Athari za kijamii na kiuchumi za biashara iliyokuwa inapanuka==
Upanuzi wa biashara katika pwani na bara ya Afrika Mashariki ulikuwa na athari zake muhimu. Kwa mfano, upanuzi wa [[Wakamba]] nje ya makazi yao ya asili hadi kufikia kwenye maeneo ambayo hayakuwa na rutuba ya kutosha uliwafanya waanze [[uwindaji]], [[ufugaji]] na biashara za kubadilishana [[mali]] kama njia ya kujikimu. Walifanya biashara na majirani zao kama vile [[Wakikuyu]], [[Waembu]] na [[Wamasai]], na hatimaye wakapanua mtandao wao wa biashara hadi pwani. Waliandaa misafara yao kwenda pwani na waliongoza katika biashara ya masafa marefu kwenye maeneo ya kaskazini ya bara ya Afrika Mashariki hadi miaka ya [[1850]], nafasi yao ilipochukuliwa na [[Waarabu]] na [[Waswahili]].

Kutokana na mahusiano hayo ya kibiashara kati ya pwani na bara, [[mfumo]] wa kuishi katika makazi yenye ngome ya Wamiji kenda yaliyoitwa ''[[kaya]]'' ulianza kudhoofika. Watu walianza kuziacha kaya ili kwenda kufanya biashara. Mtawanyiko huu ulififisha [[umoja]] na [[mshikamano]] wa kaya, ukamomonyoa mamlaka ya wazee na kuua mfumo wa [[uongozi wa marika]]. 

Kadhalika, waliibuka ma[[tajiri]] waliokuwa na wafuasi na waliojijengea umaarufu. Miongoni mwa matajiri hao ni [[Ngonyo wa Kigiriama]], [[Mwakikonge wa Kidigo]] na [[Kivui wa Kikamba]].

Athari nyingine ilikuwa [[desturi]] ya kuoa wake wa kigeni. Kuoana huku miongoni mwa vikundi tofautitofauti kulipelekea kuanzishwa kwa [[undugu]] miongoni mwa [[jamii]] zilizohusika. Maingiliano ya ki[[utamaduni]] kati ya [[Wabantu]] na [[Waarabu]], na kati ya Wabantu na Waswahili yalitokana na kukua kwa matumizi ya [[watumwa wa nyumbani]] (wa kazi za ndani) kwenye ma[[shamba]] na kuenea kwa u[[suria]].

Katika [[usultani]] wa Oman desturi ya kuoa wake wa kigeni ilikuwa imeenea sana, hasa miongoni mwa [[tabaka]] la watawala. Maingiliano ya kiutamaduni kati ya Waarabu na wenyeji wao huko pwani yalikuwa makubwa kiasi kwamba kulikuwepo na tofauti bayana za kiutamaduni kati ya Waarabu wa Oman walioishi nyumbani ([[Uarabuni]]) na wenzao “''walio-Afrikishwa''” na kuishi katika miji ya Kiswahili.

Hali kadhalika kulikuwepo na ma[[badiliko]] kadhaa huko bara yaliyotokana na kushiriki kwa watu katika biashara ya pwani. Baadhi ya watawala wa bara walijenga upya miji yao mikubwa kwa mtindo wa pwani, wakipamba vitala vyao na bidhaa za pwani na hata kukuza [[hamu]] ya vyakula vya pwani.

[[Lugha]] ya [[Kiswahili]] kama [[lugha ya mawasiliano]] mapana ya tabaka la wafanyabiashara pia ilienea sana huko bara. Mwanzo ilikuwa ikitumika kama lugha ya kibiashara, lakini muda ulivyozidi kusogea ndivyo na matumizi ya lugha yalivyoongezeka miongoni mwa wakazi wa bara.

Miongoni mwa matukio muhimu ya kijamii na kisiasa yaliyotokea miongoni mwa watu wa eneo la [[Maziwa Makubwa]] ni kuibuka kwa jumuiya kamili za kisiasa zenye [[utambulisho]] maalum kama ile ya [[Buganda]]. Buganda ilistawi kama [[dola]] unganifu yenye [[asasi]] sanifu za kisiasa. Lakini vikundi vya mashariki mwa [[ziwa Viktoria]], isipokuwa [[ufalme]] wa [[Wawanga]], havikuanzisha dola zozote unganifu.

Hata hivyo, si vikundi vyote vya bara viliathiriwa na utamaduni wa pwani. [[Wakikuyu]], kwa mfano, hawakuonyesha raghba yoyote katika biashara ya pwani, hata wakati wa [[misafara ya Waarabu]] na Waswahili ilipoingia katika ardhi yao. [[Wamasai]] waliwazuia wafanyabiashara wa Kiarabu na Kiswahili kuingia katika ardhi yao.

==Biashara ya kimataifa ya Oman==
[[Seyyid Said]] alitekeleza sera ya uchumi ya kuhimiza biashara na makazi ya [[Wahindi]] katika [[Zanzibar]]. 

[[Waasia]] hao walikuwa na [[busara]] nyingi katika kufanya biashara na walishika nafasi zilizo muhimu kabisa kama ma[[wakala]] wa [[ushuru]], [[walanguzi]], ma[[bepari]] na wakopeshaji [[fedha]] na wafanyabiashara ya jumla ya nchini Zanzibar. Ingawa kuwepo kwao na shughuli zao huko Zanzibar hazikuwapatia [[sauti]] yoyote katika siasa na uendeshaji wa shughuli za kiserikali, nafasi yao ya kiuchumi iliimarika sana. Baadhi yao walitajirika sana, kiasi kwamba hata baadhi ya Masultani wa Zanzibar waliwakopa fedha.

Said pia alianzisha [[kilimo cha karafuu]] kisiwani Zanzibar. Alitumia [[nguvukazi]] ya watumwa kuendeleza [[tasnia]] ya [[karafuu]] akawa [[mwuzaji]] mkuu [[nchi za nje]] wa [[zao]] hili lililofika hadi [[Bombay]] nchini [[India]]. Kwa hakika, ilipofika [[1843]], [[India]] ilikwisha kuwa [[mnunuzi]] mkuu wa [[karafuu za Zanzibar]].

Kutokana na kuongezeka kwa umaarufu wa [[karafuu]], [[Waarabu]] wa Kiomani kadhaa katika [[visiwa vya Zanzibar na Pemba]] walianza kulima karafuu katika mashamba makubwa. Jambo hili lilikuwa na matokeo mengi:
* lilivunja [[ukiritimba]] wa Said katika biashara ya karafuu.
* lilipelekea kwenye kufanya karafuu iwe tasnia ya kitaifa miongoni mwa Waarabu wa Oman.
* liliongeza mahitaji ya nguvukazi ya watumwa, pia liliongeza biashara ya watumwa ya Afrika Mashariki.
* lilifanya mazao mengine yapuuzwe kama vile [[nazi]] na [[mpunga]].
* ilileta ma[[tatizo]] ya ardhi kisiwani Zanzibar. Matatizo hayo ya ardhi hasa yaliharibu kwa kiasi fulani mahusiano kati ya Waarabu wa Oman na wakazi wa asili wa Zanzibar walioporwa ardhi yao na Waarabu.

Hata hivyo sera za kibiashara na za kiuchumi za Said sio tu ziliifanya Zanzibar kuwa kituo kikuu cha kibiashara kwenye pwani ya Afrika Mashariki, bali pia polepole ziliuingiza uchumi wa Afrika Mashariki kwenye [[mfumo wa kibepari]] wa (nchi za) Magharibi. 

Taathira hasi ya hali hii ni kwamba wafanyabiashara kutoka [[Ulaya]], [[Marekani]] na [[Asia]] walitajirika kwa kuwafukarisha wenyeji wa Afrika Mashariki, na hivyo kusababisha kudumaa kwa [[maendeleo]] yao. [[Rasilimali]] (watu na nyenzo) za Afrika Mashariki zilinyonywa kupitia ubadilishanaji usio na [[usawa]] uliokuwa ukifanywa kati ya wafanyabiashara wa kigeni na wenyeji.

==Hitimisho==
Kulikuwepo pia na ukuaji wa [[biashara ya masafa marefu]] ulioanzishwa na vikundi vya [[Waafrika]] huko bara. Baadaye, wafanyabiashara wa Kiarabu na wa Kiswahili walikwenda hadi bara kutafuta bidhaa zaidi. Biashara ya masafa marefu ilikuwa ikipanuka na kuwa na athari zake za kijamii, kiuchumi na kiutamaduni kwa vikundi vingi vya bara. Athari hizo zilijumuisha [[uenezi]] wa [[Uislamu]] na lugha ya [[Kiswahili]]. 

Lakini baadhi ya matukio muhimu kama vile [[uvamizi wa Wanguni]] yalitokea bara pasi na kuhusiana na biashara ya masafa marefu.

Maendeleo ya ukuaji wa athari za kibiashara za Zanzibar yalipelekea kwenye ubadilishanaji (wa bidhaa) usio na usawa kati ya [[Afrika Mashariki]] na (nchi za) Magharibi. Aidha yaliuingiza uchumi wa Afrika Mashariki kwenye mfumo wa kipebari na hivyo kusababisha kudumaa kwa maendeleo ya eneo hili.

==Angalia pia==
* [[Afrika Mashariki]]
* [[Historia ya Kenya]]
* [[Historia ya Tanzania]]
* [[Waarabu]]
* [[Biashara ya masafa marefu ya Afrika Mashariki]]

==Marejeo==
* Bennett, N.R. (1981) ''A History of the Arab State of Zanzibar'' (London: Methuen)
* Berger, I. (1981) ''Religion and Resistance in East African Kingdoms in the Precolonial Period'' (Tervuren: Musée royal de l'Afrique centrale)
* Sutton, J. E. G. (1973). Early trade in Eastern Africa (Nairobi : East African Publishing House)

==Viungo vya Nje==
* [http://www.angelfire.com/ak/tanzania/ Utawala wa Oman Zanzibar]
* [http://www.bookrags.com/biography/seyyid-said/ Bibliografia ya Seyyid Said]
{{Hoja Kuhusu Kenya}}
[[Jamii:Historia ya Kenya]]
[[Jamii:Historia ya Tanzania]]
[[Jamii:Afrika ya Mashariki]]