Nenda kwa yaliyomo

Mmenyuko wa mzio

Kutoka Wikipedia, kamusi elezo huru
Mmenyuko wa mzio - Anaphylaxis
Mwainisho na taarifa za nje
Kundi MaalumuEmergency medicine, immunology Edit this on Wikidata
ICD-10T78.2
ICD-9995.0
DiseasesDB29153
MedlinePlus000844
eMedicinemed/128
MeSHD000707

Mmenyuko wa mzio (kwa Kiingereza anaphylaxis, kutoka maneno ya Kigiriki ἀνά, ana, dhidi, na φύλαξις, phylaxis, ulinzi) ni ugonjwa mkali wa mzio (kwa Kiingereza allergy) ambao huanza ghafla na huweza kusababisha kifo.[1]

Mmenyuko mkali ya mzio kawaida una dalili kadhaa, zikiwa ni pamoja na upele wa kuwasha, kuvimba koo na shinikizo la chini la damu. Chanzo cha kawaida ni kuumwa na wadudu, kumeza vyakula na dawa.

Mmenyuko mkali wa mzio husababishwa na kutolewa kwa protini kutoka kwa aina ya baadhi seli nyeupe za damu. Protini hizo ni dutu ambazo zinaweza kuanza mmenyuko wa mzio au kufanya mmenyuko kuwa mkali zaidi. Kutolewa kwake husababishwa aidha na mmenyuko wa kinga ya mwili au kwa chanzo kingine ambacho hakihusiani na mfumo wa kingamaradhi. Ubainishaji wa ugonjwa wa mmenyuko mkali wa mzio unategemea dalili na ishara za mtu. Matibabu msingi ni sindano ya epinephrine, ambayo mara nyingine huchanganywa na dawa nyingine.

Duniani kote takriban asilimia 0.05-2 za watu wana mmenyuko mkali wa mzio wakati fulani katika maisha yao. Idadi inaonekana kuongezeka.

Ishara na dalili

[hariri | hariri chanzo]
Ishara na dalili za anaphylaxis.

Mmenyuko kali ya mzio kwa kawaida hutoa dalili mbalimbali zaidi ya dakika au saa kadhaa.[2][3] Dalili huonekana ndani ya wastani wa dakika 5-30 kama chanzo ni vitu vinavyoingia mwilini moja kwa moja katika mkondo wa damu (katika mishipa). Wastani ni saa mbili kama chanzo ni chakula mtu alichokula.[4] Maeneo ya kawaida yaliyoathirika ni pamoja na: ngozi (asilimia 80-90), mapafu na njia ya kupumua asilimia (70), tumbo na chango asilimia (30-45), mishipa ya moyo na damu asilimia (10-45), na mfumo mkuu wa neva asilimia ( 10-15).[3] Miwili au zaidi kati ya mifumo hii kwa kawaida huhusishwa.[5]

Ngozi

[hariri | hariri chanzo]
Ugonjwa wa mabaka na nyuma ya mtu aliye na anaphylaxis

Dalili kwa kawaida ni pamoja na uvimbe iliyoinuka kwenye ngozi (ugonjwa wa mabaka), kujikuna, uso au ngozi nyekundu (kuiva), au midomo kuvimba.[6] Wale walio na uvimbe chini ya ngozi (angioedema) wanaweza kuhisi kwamba ngozi zao zinachomeka badala ya kuwasha.[4] Ulimi au koo inaweza kufura katika hadi asilimia 20 ya matukio.[7] Sifa zingine ni pamoja na mafua na uvimbe wa ngozi nyepesi kwenye uso wa jicho na kigubiko (conjunctiva).[8] Ngozi pia huweza kuwa na rangi ya bluu (cyanosis) kutokana na ukosefu wa oksijeni.[8]

Upumuaji

[hariri | hariri chanzo]

Dalili na ishara za upumuaji ni pamoja na upungufu wa kupumua, ugumu-chini wa kupumua (kukorota), au ugumu-juu wa kupumua (stridor). [6] Ugumu-chini wa kupumua kwa kawaida hutokana na mkazo wa misuli katika sehemu ya chini ya njia ya hewa (misuli ya kikoromeo).[9] Ugumu-juu wa kupumua ni kutokana na uvimbe katika njia ya hewa ya juu, ambayo inapunguza njia za kupumua.[8] Uchakacho, maumivu ukimeza, au kukohoa inaweza pia kutokea.[4]

Ugonjwa wa moyo

[hariri | hariri chanzo]

Mishipa ya damu ya moyo kuwa nyembamba kwa ghafla (mshtuko wa ateri za moyo) kwa sababu ya kutolewa kwa histamini kutoka kwa chembe fulani katika moyo.[9] Hii inakatiza mtiririko wa damu hadi kwa moyo, ambayo inaweza kusababisha chembe za moyo kufa (myocardial infarction), au moyo inaweza kupiga polepole mno au haraka sana (kukosekana urari wa mapigo ya moyo), au moyo inaweza kusimamisha kupiga kabisa (mshtuko wa moyo) .[3][5] Watu ambao tayari wana maradhi ya moyo wako katika hatari kubwa ya athari za ugonjwa wa moyo kutoka kwa mmenyuko kali ya mzio .[9] Wakati kiwango haraka cha moyo ni kutokana na shinikizo la chini la damu ni kawaida sana,[8] asilimia 10 ya watu ambao wanakabiliwa na mmenyuko kali ya mzio wanaweza kuwa na kiwango polepole cha moyo (bradycardia) na shinikizo la chini la damu. (Mchanganyiko wa kiwango cha polepole cha moyo na shinikizo la chini ya damu inajulikana kama Bezold-Jarisch Reflex) .[10] Mtu anaweza kujisikia mwepesi au kupoteza fahamu kutokana na kushuka kwa shinikizo la damu. Shinikizo hili la chini la damu inaweza kusababishwa na upanuzi wa mishipa ya damu (mshtuko wa kueneza) au kwa kushindwa kwa ventrikali za moyo (mshtuko wa moyo). [9] Katika matukio machache, shinikizo la chini sana la damu inaweza kuwa ni ishara pekee ya mmenyuko kali ya mzio .[7]

Nyingine

[hariri | hariri chanzo]

Dalili kutoka kwa tumbo na matumbo ni pamoja na crampy maumivu ya tumbo ya kubananisha, kuharisha na kutapika.[6] Mtu anaweza kuwa na mawazo y a kuchanganyikiwa, kupoteza udhibiti wa kibofu cha mkojo wao, na inaweza kuwa na maumivu katika fupanyonga ambayo inahisi kama kubananishwa ka mfuko wa uzazi.[6][8] Kupanuka kwa mishipa ya damu karibu na ubongo inaweza kusababisha maumivu ya kichwa.[4] Mtu anaweza pia kujisikia ana wasiwasi au kufikiria kwamba wako karibu kufa.[5]

Chanzo

[hariri | hariri chanzo]

Mmenyuko kali ya mzio husababishwa na mwitikio wa mwili karibu kwa dutu yoyote ya kigeni.[11] Vichochezi vya kawaida ni pamoja na sumu kutoka kuumwa na wadudu au miiba, vyakula, na dawa.[10][12] Vyakula ni vichochezi vya kawaida kwa watoto na vijana. Madawa na kuumwa na wadudu na miiba ni vichochezi zaidi vya kawaida katika watu wazima. [5] Vyanzo vya chini ni pamoja na mambo ya kimwili, mawakala wa kibaiolojia (kama vile shahawa), mpira, mabadiliko ya homoni, vioungio vya chakula (kama vile monosodium glutamate na rangi ya chakula), na madawa ambayo hutumiwa kwa ngozi (madawa ya wakati).[8] Mazoezi au halijoto (mojawapo ya joto au baridi) inaweza pia kuchochea anaphylaxis kwa kusababisha tishu fulani za chembe (zinazojulikana kama chembe nguzo) kutoa kemikali ambazo huanzisha mmenyuko mzio.[5][13] Anaphylaxis inayonasababishwa na mazoezi mara nyingi pia inahusishwa na kula baadhi ya vyakula.[4] Kama mmenyuko kali ya mzio hutokea wakati mtu anapokea unusukaputi, chanzo cha kawaida ni baadhi ya madawa ambayo mtu hupewa kuzalisha kupooza (neuromuscular kuzuia mawakala) kiuavijasumu, na mpira.[14] Katika asilimia 32-50 ya matukio, chanzo hakijulikani (idiopathic anaphylaxis).[15]

Vyakula

[hariri | hariri chanzo]

Vyakula vingi vinaweza kuchochea Mmenyuko kali ya mzio, hata wakati chakula kinaliwa kwa mara ya kwanza.[10] Katika tamaduni za Magharibi, chanzo kuu cha kawaida ni kula au kugusana na njugu, ngano, miti ya njugu karanga, samakigamba, samaki, maziwa, na mayai.[3][5] Katika Mashariki ya Kati, ufuta ni chakula kichochezi cha kawaida. Katika bara Asia, mchele na maharagwe garbanzo mara nyingi husababisha mmenyuko kali ya mzio.[5] Matukio kali kwa kawaida husababishwa na kula chakula,[10] lakini baadhi ya watu wana mmenyuko kali wakati chakula kichocheli kinagusa baadhi ya sehemu ya mwili. Watoto wanaweza kupita mmenyuko wao. Kufikia umri wa miaka 16, asilimia 80 ya watoto walio na anaphylaxis kwa maziwa au mayai na asilimia 20 na tukio moja la mmenyuko kali ya mzio kwa njugu karanga wanaweza kuwa vyakula hivi bila matatizo.[11]

Matumizi ya dawa

[hariri | hariri chanzo]

Dawa zozote zinaweza kusababisha mmenyuko kali ya mzio. Madawa ya kawaida ni β-lactam viuasumu (kama penisilini) ikifuatiwa na aspirini na NSAID.[3][16] Kama mtu ana mzio kwa NSAID moja kwa kawaida anaweza kutumia moja tofauti bila kuchochea mmenyuko kali ya mzio.[16] Vyanzo vingine vya mmenyuko kali ya mzio vya kawaida ni pamoja na tibakemikali, chanjo, protamini (inapatikana katika manii), na matibabu ya dawa inayotengenezwa kutoka kwa mboga.[5][16] Baadhi ya matibabu ya dawa, ikiwa ni pamoja na vancomycin, morphine, na madawa inayotumika kuboresha picha za eksirei (mawakala ya kutofautisha miali), husababisha mmenyuko kali ya mzio kwa kuharibu chembe fulani katika tishu, kuzisababisha kwa kutolewa histamini (mast cell degranulation).[10]

Marudio ya mmenyuko kwa tiba ya dawa kwa kiwango fulani inategemea jinsi vile inavyopewa watu na kiwango fulani jinsi matibabu ya dawa inafanya kazi katika mwili.[17] Mmenyuko kali ya mzio kwa penisilini au cephalosporins hutokea tu baada ya kujifunga kwa protini ndani ya mwili, na baadhi yao hujifunga kwa urahisi zaidi kuliko wengine.[4] Anaphylaxis kwa penisilini hutokea mara moja katika kila watu 2,000 hadi 10,000 ambao hutibiwa. Kifo hutokea katika chini ya moja katika kila watu 50,000 ambao hutibiwa.[4] Anaphylaxis kwa aspirini na NSAID hutokea kwa moja katika kila watu 50,000.[4] Kama mtu ana mmenyuko kwa penisilini, hatari yao ya mmenyuko kwa cephalosporins ni kubwa, lakini hatari bado ni chini ya moja katika watu 1000.[4] Matibabu ya madawa ya kitambo yaliyotumika kuboresha picha za eksirei (mawakala wa kutofautisha miali) ilisababisha mmenyuko katika asilimia 1 ya matukio. Mpya zaidi, mawakala wa kutofautisha miali ya kiwango cha chini husababisha mmenyuko katika matukio asilimia 0.04.[17]

Sumu

[hariri | hariri chanzo]

Sumu kutoka wadudu wanaochoma au kuuma wadudu kama vile nyuki na nyigu (Hymenoptera) au wadudu wanaobusu (Triatominae) wanaweza kusababisha mmenyuko kali ya mzio.[3][18] Kama mtu alikuwa na mmenyuko kwa sumu katika siku za nyuma, na ilikuwa zaidi ya mmenyuko wa mitaa karibu na eneo la kuumwa, wao wana hatari kubwa kwa mmenyuko kali ya mzio katika siku zijazo.[19][20] Hata hivyo, nusu ya watu ambao wanakufa kutokana na anaphylaxis hawakuwa na maenezi (utaratibu) kwa mmenyuko hapo awali.[21]

Hatari

[hariri | hariri chanzo]

Watu wenye magonjwa kali kama vile pumu, ukurutu, au mzio wa usumbufu wana hatari kubwa ya mmenyuko kali ya mzio kutoka kwa vyakula, mpira, na mawakala wa kutofautisha miali. Watu hawa hawana hatari kubwa ya kutumia madawa ya kutumia sindano au miiba.[5][10] Utafiti moja katika watoto walio na mmenyuko kali ya mzio waligundua kuwa asilimia 60 walikuwa na historia ya magonjwa kali ya awali. Zaidi ya asilimia 90 ya watoto ambao hufariki kutokana na mmenyuko kali ya mzio wana pumu.[10] Watu ambao wana matatizo yanaosababishwa na mlingoti wa chembechembe nyingi sana katika tishu zao (mastocytosis) au ambao matajiri wako katika ongezeko la hatari.[5][10] Jinsi kuwa na mrefu zaidi tangu mfiduo wa mwisho kwa wakala ambaye alisababisha mmenyuko kali ya mzio, kupunguwa kwa hatari ya mmenyuko mpya.[4]

Mifumo

[hariri | hariri chanzo]

Mmenyuko kali ya mzio ni mzio wa mmenyuko kali ambao kuanza kwa ghafla na huathiri mifumo nyingi ya mwili.[1][22] Ni kutokana na kutolewa kwa uvimbe patanishi na cytokines kutoka kwa mlingoti wa chembechembe na sehemu ya kinga mwili (basophils). Kutolewa kwao kwa kawaida ni kutokana na mmenyuko wa mfuumo wa kinga, lakini inaweza kusababishwa na uharibifu wa chembechembe ambazo hazihusiani na mmenyuko wa kinga.[22]

Kingamaradhi

[hariri | hariri chanzo]

Wakati mmenyuko kali ya mzio inasababishwa na mwitikio wa kinga, imunoglobulini E (IgE) inafunga nyenzo za kigeni ambazi zinaanzisha mmenyuko wa mzio (antijeni). Mchanganyiko wa IgE iliyofungwa kwa antijeni inachochea vipokezi vya FcεRI kwa mlingoti wa chembechembe na basophils. Mlingoti wa chembechembe inachochea kwa kutoa vipatanishi chochezi kama vile histamini. Patanishi hizi huongeza mpunguo wa mkamba, inasababisha mishipa ya damu kupanuka (kupanuka), kuongeza kuvuja kwa maji kutoka kwa mishipa ya damu, na kupungua kwa matendo ya misuli ya moyo. [4][22] Pia kuna utaratibu wa kingamaradha ambayo haitegemei IgE, lakini haijulikani kama hii hutokea kwa binadamu.[22]

Isiyo-kingamaradhi

[hariri | hariri chanzo]

Wakati mmenyuko kali ya mzio haisababishwi na mwitikio wa kinga, mmenyuko hutokana na wakala ambayo huharibu mflingoti wa chembechembe na basophils, kuzisababisha kutoa histamini na dutu zingine ambazo zinahusiana na mmenyuko wa mzio (utoaji wa kijichembe kutoka kwa chembechembe). Mawakala ambao wanaweza kuharibu chembechembe ni pamoja na utofauti wastani ya eksirei, opioid,, halijoto (joto au baridi), na mtetemo.[13][22]

Utambuzi

[hariri | hariri chanzo]

Anaphylaxis hutambuliwa kwa vipimo.[5] Wakati mojawapo ya mambo haya matatu hutokea katika muda wa dakika chache/saa chache wa kukaribiana na kizio, ni wazi kuwa mtu huyu ana maradhi ya anaphylaxis:[5]

  1. Kuguswa kwa ngozi au ngozi laini ya makamasi halafu ama kushindwa kupumua vizuri au shinikizo la chini la damu
  2. Dalili mbili au zaidi ya zifuatazo:-
    a. Kuhusika kwa ngozi au sehemu laini zinaweza kutoa makamasi
    b. Shida za kupumua
    c. Shinikizo la damu la chini
    d. Dalili za shida za tumbo na mkondo wa chakula
  3. Shinikizo la chini la damu baada ya kukaribiana na kizio kinachojulikana

Ikiwa mtu atapata madhara mabaya kutokana na kuumwana na mdudu au kunywa dawa, uchunguzi wa damu kubaini kuwepo kwa tryptase au histamine (inayotolewa na chembechembe za mast) unaweza kuwa muhimu katika utambuzi wa anaphylaxis. Hata hivyo, uchunguzi huu hauna matokeo yenye umuhimu sana kama kinachosababisha ni chakula au mtu anayechunguzwa ana shinikizo la kawaida la damu,[5] na hawawezi kupuuzilia mbali uwezekano wa utambuzi wa anaphylaxis.[11]

Uainishaji

[hariri | hariri chanzo]

Kuna aina tatu kuu za anaphylaxis. Anaphylaxix itokanayo na mshtuko- hutokea wakati ambapo mishipa ya damu hupanuka katika sehemu nyingi za mwili (systemic vasodilation), jambo ambalo husababisha shinikisho la chini la damu ambalo ni takribani asilimia 30 chini ya kiwango sanifu.[7] Biphasic anaphylaxis hutambuliwa wakati dalili zinajirudia kati ya saa 1–72 hata kama mhusika hajakaribiana na kizio kinachosababisha mmenyuo wa kwanza.[5] Baadhi ya uchunguzi umetoa madai kwamba takriban asilimia 20% ya visa vya anaphylaxis ni biphasic.[23] Dalili zake hurudia mhusika baada ya saa 8[10] Mmenyuo wa pili hutibiwa kwa njia sawa na jinsi anaphylaxis hutibiwa mwanzo.[3] Tatizo la Pseudoanaphylaxis au anaphylactoid ni sawa tu ila ni maneno ya zamani yanaomaanisha anaphylaxis isiyotokana na mmenyuo wa mzio, bali inayotokana na ile inayosababishwa na kujeruhiwa kwa chembe-chembe za mast (mast cell degranulation).[10][24] Neno la kisasa linalotumiwa na shirika la Mizio Ulimwenguni yaani ‘World Allergy Organization’ ni anaphylaxis isiyohitaji kinga ya mwili yaani “non-immune anaphylaxis” [24] . Baadhi ya watu wamependekeza kwamba maneno ya zamani yasitumiwe sasa.[10]

Kuchunguza mzio

[hariri | hariri chanzo]
Uchunguzi wa mzio wa ngozi ambao ungali unaendelea kwenye mkono wa kulia

Kuchunguza mzio kunaweza kusaidia kubaini kilichosababisha mtu-husika kupata maradhi ya anaphylaxis. Kuchunguza mzio wa ngozi (kama vile kuchunguza vipande vya ngozi) hupatikana kwa aina fulani ya chakula au sumu.[11] Uchunguzi wa damu ili kubaini chembe-chembe mahususi ni muhimu katika kuthibitisha vizio vinavyotokana na maziwa, mayai, njugu, mafuta ya miti na samaki.[11] Uchunguzi wa ngozi unaweza kuthibitisha uwepo wa vizio vya penicillin, hata hivyo hakuna uchunguzi wa ngozi kwa minajili ya matibabu mengine.[11] Anaphylaxis isiyohitaji kinga ya mwili, inaweza kuchunguzwa tu kwa kupekua historia ya mhusika au kumweka karibu na kizio ambacho yamkini kilisababisha mmenyuo hapo awali. Hakuna uchunguzi wa damu au ngozi kwa anaphylaxis isiyohitaji kinga.[24]

Uchunguzi wa kutofautisha

[hariri | hariri chanzo]

Wakati mwingine ni vigumu kutofautisha kati ya anaphylaxis na pumu, kuzimia kutokana na kutopata ewa safi ya kutosha (syncopy), na kiwewe cha kuvamiwa.[5] Watu wenye asthma kwa kawaida huwa hawaumwi na tumbo au dalili yoyote ya matumbo. Mtu anapozimia, huwa na ngozi iliyosawijika na haina vipele wala vimbimbi. Mtu ambaye amepatwa au kuvamiwa na kiwewe huwa na ngozi iliyojikunja lakini haina vipele.[5] Hali nyingine zinazoweza kuwa na dalili sawa ha hizi ni kula chakula chenye sumu inayotoka na samaki iliyooza (scombroidosis) na magonjwa yanayotokana na wadudu fulani (anisakiasis).[10]

Kinga

[hariri | hariri chanzo]

Njia inayopendekezwa ili kukinga anaphylaxis ni kujiepusha na chochote ambacho kiliwahi kusababisha mmenyuo siku za awali. Ikiwa njia hii haiwezekani, kuna uwezekano wa kupata matibabu yanayoweza kuzuia mwili usiendelee kuathirika na kizio kinachojulikana (desensitization). Kutibu mfumo Kutibu mfumo wa kinga mwilini(immunotherapy) kwa kutumia sumu za Hymenoptera venoms ni mathubuti kwa kati ya asilimia 80–90% kwa watu wazima na asilimia 98% kwa watoto dhidi ya vizio vya nyuki, nyigu, mavu, chungu na wadudu wengine. Kinga ya mwilini kwa njia ya mdomo yaweza kuwa madhubuti pia kwa watu wengine haswa kwa vizio vya vyakula fulani vikiwemo maziwa, mayai, nazi na njugu; ingawa tiba za aina hii zina athari mbaya za kando. Kuzuia mwili usiendelee kuathirika na vizio pia inawezekana kwa kutumia matibabu mengi, hata hivyo ni bora watu kuepukana na shida za matibabu. Kwa wale ambao wanaathiriwa na mafuta ya miti, yaani latex, ni muhimu kujiepusha na vyakula vinavyokaribiana na vinavyoweza kusababisha mmenyuo wa kinga ya mwili (cross-reactive foods), kama vile avocado au parachichi, ndizi, na viazi miongoni mwa vingine.[5]

Udhibiti

[hariri | hariri chanzo]

Anaphylaxis ni ugonjwa hatari na waweza kuhitaji hatua za dharura za kuokoa maisha kuhakikisha mkondo-ewa uko sawa, kuwekewa ewa safi, kuongezewa maji mwilini, na kuangaliwa kwa karibu.[3] Epinephrine ndiyo chaguo pekee la tiba. Antihistamines na steroids mara nyingi hutumiwa licha ya epinephrine.[5] Wakati mtu-husika amerejelea hali ya kawaida, inafaa aangaliwe kwa kati ya saa 2 na 24 hospitalini ili kuhakikisha kuwa dalili hazimrudii, kwani zaweza kurudi hasa kama mtu ana biphasic anaphylaxis.[10][23][25][4]

Epinephrine

[hariri | hariri chanzo]
Zamani ikiitwa EpiPen auto-injector

Epinephrine (adrenaline) ndiyo tiba ya kimsingi ya anaphylaxis. Hapana sababu ya kutoitumia (haina tatizo lolote).[3] Imependekezwa kuwa mtu adungwe sindano yenye mchanganyiko wa epinephrine katika msuli wa katikati ya paja mara tu anaposhukiwa kuugua maradhi ya anaphylaxis.[5] Sindano hii yaweza kurudiwa kila baada ya dakika 5 mpaka 15 ikiwa mgonjwa hapati nafuu kutokana na matibabu.[5] Dosi ya pili inahitajika katika asilimia 16 hadi 35% ya visa.[10] Si kawaida kwa dosi zaidi ya mbili kuhitajika.[5] Ni bora kudunga sindano kwa msuli (intramuscular administration) kuliko chini tu ya ngozi (subcutaneous administration), ambapo dawa itachukua muda mrefu kusambaa mwilini.[26] Miongoni mwa athari kidogo za epinephrine ni kama vile kutetemeka, wasi wasi, maumivu ya kichwa, na mpigo wa juu wa moyo.[5]

Epinephrine huenda isifanye kazi kwa watu wanaotumia dawa ya B-blockers.[10] Katika hali hii, kama epinephrine haifanyi kazi, sindano ya mishipa yenye glucagon yaweza kutumiwa. Glucagon ina njia ya kufanya kazi bila kuhusisha β-receptors.[10]

Ikibidi, epinephrine yaweza kudungwa moja kwa moja kwenye mshipa (intravenous injection) kwa kuichanganya na maji maalum. Hata hivyo, kudunga mshipa dawa ya epinephrine, kumehusishwa na mpigo wa moyo usio wa kawaida (dysrhythmia) na ugonjwa wa moyo (myocardial infarction).[27] Sindano maalumu za moja kwa moja za epinephrine yaani ‘epinephrine autoinjectors’, ambazo zinawawezesha watu wenye shida ya epinephrine kujidunga misulini wenyewe ziko kwa dosi mbili; moja ya watu wazima au watoto wenye uzani wa zaidi ya kilo 25  na nyingine ya watoto wenye uzani wa kilo 10 hadi 25 .[28]

Vijalizo

[hariri | hariri chanzo]

Dawa za antihistamines huongezwa licha ya epinephrine. Dawa hizi zilidhaniwa kufanya kazi vyema kwa misingi fikira za kidhahania, lakini kuna ushahidi haba kuwa matumizi ya antihistamines kwa hakika ni madhubuti kwa kutibu anaphylaxis. Uchunguzi wa Cochrane wa mwaka 2007 haukupata manufaa yoyote ya kuzipendekeza. [29] Dawa za antihistimines haziaminiki kuwa na athari ya kuleta majimaji au mkazo wa ghafla kwenye mkondo-ewa.[10] Kuna uwezekano kidogo wa corticosteroids kuleta mabadiliko kwa mtu ambaye ana tatizo la anaphylaxis sasa. Zinaweza kutumiwa kwa matumaini ya kupunguza uwezekano wa kupata biphasic anaphylaxis, lakini uwezo wao wa kuzuia kupata maradhi ya anaphylaxis siku zijazo haujulikani.[23] Dawa ya Salbutamol inayopeanwa kwa kutumia kifaa cha kusaidia kupumua (nebulizer) yaweza kuwa madhubuti wakati epinephrine haileti nafuu ya dalili za mkazo wa mishipa ya mkondo-ewa.[10] Methylene blue imewahi kutumiwa kwa wale wasiopata nafuu kutokana na matibabu ya mwanzo kwa sababu hulainisha misuli-laini.[10]

Kujiandaa

[hariri | hariri chanzo]

Watu walio kwenye hatari ya kupata anaphylaxis wanashauriwa na "mpango wa kukabiliana na mzio wa dharura". Wazazi wanafaa kufahamisha shule kuhusu muzio ya watoto wao la kufanya iwapo kutatokea dharura ya anaphylaxis.[30] Mpango huu kwa kawaida unafaa ujumuishe kutumia sindano za moja kwa moja yaani epinephrine auto-injectors, pendekezo la kuvaa kikuku chenye king’ora cha matibabu, na mawaidha ya jinsi ya kujiepusha na visababishi.[30] Matibabu ya kufanya mwili usiwe mwepesi kuhisi kinachosababisha mmenyuo wa mwili kutokana na mzio (allergen immunotherapy) yapo kwa visababishi vingine. Aina hii ya matibabu yaweza kuzuia uwezekano wa kutokea kwa maradhi ya anaphylaxis ya siku zijazo. Dawa ya kutumika kwa miaka mingi ya kuzua mmenyuo wa nyama iliyoko chini ya ngozi imepatikana kuwa madhubuti, huku dawa ya kunywa au kumeza ikipatikana kuwa madhubuti vizio vingi vya vyakula.[3]

Matarajio

[hariri | hariri chanzo]

Kuna uwezekano mkubwa wa kupona wakati kiini kinajulikana na mtu kupata matibabu ya haraka.[31] Hata kama kiini hakijulikana, kama tiba ya kuzuia mmenyuo ipo, mtu-husika kwa kawaida hupata nafuu ya haraka.[4] Kama mtu atakufa, kwa kawaida huwa ni kutokana na tatizo la kupumua (haswa kufungika kwa mkondo-ewa) au mshtuko wa moyo.[10][22] Anaphylaxis husababisha kifo kwa asilimia 0.7–20% ya visa.[4][9] Baadhi ya vifo vimetokea baina ya dakika chache tu.[5] Watu wanaougua anaphylaxis inayotokana na kufanya mazoezi mara nyingi huwa na matokeo mazuri, huku wakipata visa kidogo na visivyokuwa hatari kadri wanavyoendelea kuzeeka.[32]

Uwezekano

[hariri | hariri chanzo]

Uwezekano wa kutokea kwa kisa cha anaphylaxis ni 4–5 kwa watu 100,000 kwa mwaka,[10] huku uwezekano wa walio kwenye hatari ukiwa asilimia 0.5%–2%.[5] Viwango hivi vinaonekana kuongezeka. Idadi ya watu waliokuwa na anaphylaxis miaka ya 1980 ilikuwa takriban 20 kwa 100,000 kwa mwaka, huku miaka ya 1990 ikiwa 50 kwa 100,000 kwa year.[3] Ongezeko hili la anaphylaxis, kimsingi, linaonekana kusababishwa na vyakula.[33] Hatari kubwa zaidi inaonekana kuwa kwa vijana na watu wa jinsia ya kike.[3][10]

Kwa sasa, anaphylaxis inaongoza kwa vifo kati ya 500–1,000 kwa mwaka (2.4 kwa milioni) nchini Marekani, vifo 20 kwa mwaka nchini Uingereza (0.33 kwa milioni), na vifo 15 kwa mwaka nchini Australia (0.64 kwa milioni).[10] Viwango vya vifo vimeshuka baina ya miaka ya 1970 na 2000.[34] Nchini Australia, vifo vya anaphylaxis kutokana na chakula huwapata wanawake huku vinavyotokana na kuumwa na wadudu vikiwapata wanaume.[10] Vifo kutokana na anaphylaxis haswa husababishwa na matibabu.[10]

Historia

[hariri | hariri chanzo]

Neno "aphylaxis" liliunganishwa na Charles Richet mwaka wa 1902 na baadaye kubadilika na kuwa "anaphylaxis" kwa sababu lilionekana kutamkika vyema.[11] Baadaye alitunukiwa Tuzo ya Nobel ya Udaktari na Uchunguzi wa Kimatibabu kwa kazi yake murua kuhusu anaphylaxis mwaka 1913.[4] Hata hivyo mmenyuo wenyewe umekuwa ukiripotiwa tangu jadi.[24] Neno hili limetokana na lugha ya Kigiriki|Maneno ya Kigiriki ἀνά ana, dhidi, na φύλαξις phylaxis, kinga.[35]

Utafiti

[hariri | hariri chanzo]

Kuna juhudi zinazoendelezwa ili kuunda epinephrine ambayo inaweza kuwekwa chini ya ulimi (sublingual epinephrine) ili kutibu anaphylaxis.[10] Sindano ya kuingiza chembe-chembe za kuzuia yaani ‘anti-IgE antibody’ omalizumab inaendelewa kutafitiwa kama njia ya kuzuia marudio ya maradhi haya kwa zaidi ya mara moja, ingawa bado haijapendekezwa.[5][36]

Marejeo

[hariri | hariri chanzo]
  1. ↑ 1.0 1.1 Tintinalli, Judith E. (2010). Emergency Medicine: A Comprehensive Study Guide (Emergency Medicine (Tintinalli)). New York: McGraw-Hill Companies. ku. 177–182. ISBN 0-07-148480-9.
  2. ↑ Oswalt ML, Kemp SF (2007). "Anaphylaxis: office management and prevention". Immunol Allergy Clin North Am. 27 (2): 177–91, vi. doi:10.1016/j.iac.2007.03.004. PMID 17493497. Clinically, anaphylaxis is considered likely to be present if any one of three criteria is satisfied within minutes to hours {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)
  3. ↑ 3.00 3.01 3.02 3.03 3.04 3.05 3.06 3.07 3.08 3.09 3.10 3.11 Simons FE (2009). "Anaphylaxis: Recent advances in assessment and treatment" (PDF). J. Allergy Clin. Immunol. 124 (4): 625–36, quiz 637–8. doi:10.1016/j.jaci.2009.08.025. PMID 19815109. Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo (PDF) mnamo 2013-06-27. Iliwekwa mnamo 2012-10-03. {{cite journal}}: Unknown parameter |= ignored (help); Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help); Unknown parameter |month= ignored (help)
  4. ↑ 4.00 4.01 4.02 4.03 4.04 4.05 4.06 4.07 4.08 4.09 4.10 4.11 4.12 4.13 4.14 Marx, John (2010). Rosen's emergency medicine: concepts and clinical practice 7th edition. Philadelphia, PA: Mosby/Elsevier. uk. 15111528. ISBN 9780323054720. {{cite book}}: Cite has empty unknown parameter: |coauthors= (help)
  5. ↑ 5.00 5.01 5.02 5.03 5.04 5.05 5.06 5.07 5.08 5.09 5.10 5.11 5.12 5.13 5.14 5.15 5.16 5.17 5.18 5.19 5.20 5.21 5.22 5.23 5.24 Simons, FE (2010 Mei). "World Allergy Organization survey on global availability of essentials for the assessment and management of anaphylaxis by allergy-immunology specialists in health care settings" (PDF). Annals of allergy, asthma & immunology : official publication of the American College of Allergy, Asthma, & Immunology. 104 (5): 405–12. PMID 20486330. Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo (PDF) mnamo 2012-04-26. Iliwekwa mnamo 2012-10-03. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help); Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)
  6. ↑ 6.0 6.1 6.2 6.3 Sampson HA, Muñoz-Furlong A, Campbell RL; na wenz. (2006). "Second symposium on the definition and management of anaphylaxis: summary report—Second National Institute of Allergy and Infectious Disease/Food Allergy and Anaphylaxis Network symposium". J. Allergy Clin. Immunol. 117 (2): 391–7. doi:10.1016/j.jaci.2005.12.1303. PMID 16461139. {{cite journal}}: Explicit use of et al. in: |author= (help); Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  7. ↑ 7.0 7.1 7.2 Limsuwan, T (2010 Jul). "Acute symptoms of drug hypersensitivity (urticaria, angioedema, anaphylaxis, anaphylactic shock)" (PDF). The Medical clinics of North America. 94 (4): 691–710, x. PMID 20609858. Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo (PDF) mnamo 2012-04-26. Iliwekwa mnamo 2012-10-03. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |= ignored (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help); Unknown parameter |dead-url= ignored (|url-status= suggested) (help)
  8. ↑ 8.0 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 Brown, SG (2006 Sep 4). "Anaphylaxis: diagnosis and management". The Medical journal of Australia. 185 (5): 283–9. PMID 16948628. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
  9. ↑ 9.0 9.1 9.2 9.3 9.4 Triggiani, M (2008 Sep). "Allergy and the cardiovascular system". Clinical and experimental immunology. 153 Suppl 1: 7–11. PMC 2515352. PMID 18721322. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
  10. ↑ 10.00 10.01 10.02 10.03 10.04 10.05 10.06 10.07 10.08 10.09 10.10 10.11 10.12 10.13 10.14 10.15 10.16 10.17 10.18 10.19 10.20 10.21 10.22 10.23 10.24 10.25 Lee, JK (2011 Jul). "Anaphylaxis: mechanisms and management". Clinical and experimental allergy : journal of the British Society for Allergy and Clinical Immunology. 41 (7): 923–38. PMID 21668816. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
  11. ↑ 11.0 11.1 11.2 11.3 11.4 11.5 11.6 Boden, SR (2011 Jul). "Anaphylaxis: a history with emphasis on food allergy". Immunological reviews. 242 (1): 247–57. PMID 21682750. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
  12. ↑ Worm, M (2010). "Epidemiology of anaphylaxis". Chemical immunology and allergy. 95: 12–21. PMID 20519879.
  13. ↑ 13.0 13.1 editors, Marianne Gausche-Hill, Susan Fuchs, Loren Yamamoto, (2007). The pediatric emergency medicine resource (tol. la Rev. 4. ed.). Sudbury, Mass.: Jones & Bartlett. uk. 69. ISBN 9780763744144. {{cite book}}: |edition= has extra text (help); |last= has generic name (help)CS1 maint: extra punctuation (link) CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  14. ↑ Dewachter, P (2009 Nov). "Anaphylaxis and anesthesia: controversies and new insights". Anesthesiology. 111 (5): 1141–50. doi:10.1097/ALN.0b013e3181bbd443. PMID 19858877. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
  15. ↑ editor, Mariana C. Castells, (2010). Anaphylaxis and hypersensitivity reactions. New York: Humana Press. uk. 223. ISBN 9781603279505. {{cite book}}: |last= has generic name (help)CS1 maint: extra punctuation (link) CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  16. ↑ 16.0 16.1 16.2 Volcheck, Gerald W. (2009). Clinical allergy : diagnosis and management. Totowa, N.J.: Humana Press. uk. 442. ISBN 9781588296160.
  17. ↑ 17.0 17.1 Drain, KL (2001). "Preventing and managing drug-induced anaphylaxis". Drug safety : an international journal of medical toxicology and drug experience. 24 (11): 843–53. PMID 11665871. {{cite journal}}: Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
  18. ↑ Klotz, JH (2010 Jun 15). ""Kissing bugs": potential disease vectors and cause of anaphylaxis". Clinical infectious diseases : an official publication of the Infectious Diseases Society of America. 50 (12): 1629–34. PMID 20462351. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
  19. ↑ Bilò, MB (2011 Jul). "Anaphylaxis caused by Hymenoptera stings: from epidemiology to treatment". Allergy. 66 Suppl 95: 35–7. PMID 21668850. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)
  20. ↑ Cox, L (2010 Mar). "Speaking the same language: The World Allergy Organization Subcutaneous Immunotherapy Systemic Reaction Grading System". The Journal of allergy and clinical immunology. 125 (3): 569–74, 574.e1-574.e7. PMID 20144472. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
  21. ↑ Bilò, BM (2008 Aug). "Epidemiology of insect-venom anaphylaxis". Current opinion in allergy and clinical immunology. 8 (4): 330–7. PMID 18596590. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
  22. ↑ 22.0 22.1 22.2 22.3 22.4 22.5 Khan, BQ (2011 Aug). "Pathophysiology of anaphylaxis". Current opinion in allergy and clinical immunology. 11 (4): 319–25. PMID 21659865. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
  23. ↑ 23.0 23.1 23.2 Lieberman P (2005). "Biphasic anaphylactic reactions". Ann. Allergy Asthma Immunol. 95 (3): 217–26, quiz 226, 258. doi:10.1016/S1081-1206(10)61217-3. PMID 16200811. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)
  24. ↑ 24.0 24.1 24.2 24.3 Ring, J (2010). "History and classification of anaphylaxis" (PDF). Chemical immunology and allergy. 95: 1–11. PMID 20519878. {{cite journal}}: Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
  25. ↑ "Emergency treatment of anaphylactic reactions – Guidelines for healthcare providers" (PDF). Resuscitation Council (UK). 2008. Iliwekwa mnamo 2008-04-22. {{cite web}}: Unknown parameter |month= ignored (help)
  26. ↑ Simons, KJ (2010 Aug). "Epinephrine and its use in anaphylaxis: current issues". Current opinion in allergy and clinical immunology. 10 (4): 354–61. PMID 20543673. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
  27. ↑ Mueller, UR (2007 Aug). "Cardiovascular disease and anaphylaxis". Current opinion in allergy and clinical immunology. 7 (4): 337–41. PMID 17620826. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)
  28. ↑ Sicherer, SH (2007 Mar). "Self-injectable epinephrine for first-aid management of anaphylaxis". Pediatrics. 119 (3): 638–46. PMID 17332221. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
  29. ↑ Sheikh A, Ten Broek V, Brown SG, Simons FE (2007). "H1-antihistamines for the treatment of anaphylaxis: Cochrane systematic review". Allergy. 62 (8): 830–7. doi:10.1111/j.1398-9995.2007.01435.x. PMID 17620060. {{cite journal}}: Unknown parameter |month= ignored (help)CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  30. ↑ 30.0 30.1 Martelli, A (2008 Aug). "Anaphylaxis in the emergency department: a paediatric perspective". Current opinion in allergy and clinical immunology. 8 (4): 321–9. PMID 18596589. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
  31. ↑ Harris, edited by Jeffrey (2007). Head and neck manifestations of systemic disease. London: Informa Healthcare. uk. 325. ISBN 9780849340505. {{cite book}}: |first= has generic name (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
  32. ↑ editor, Mariana C. Castells, (2010). Anaphylaxis and hypersensitivity reactions. New York: Humana Press. uk. 223. ISBN 9781603279505. {{cite book}}: |last= has generic name (help)CS1 maint: extra punctuation (link) CS1 maint: multiple names: authors list (link)
  33. ↑ Koplin, JJ (2011 Oct). "An update on epidemiology of anaphylaxis in children and adults". Current opinion in allergy and clinical immunology. 11 (5): 492–6. PMID 21760501. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
  34. ↑ Demain, JG (2010 Aug). "Anaphylaxis and insect allergy". Current opinion in allergy and clinical immunology. 10 (4): 318–22. PMID 20543675. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help); Unknown parameter |coauthors= ignored (|author= suggested) (help)
  35. ↑ "anaphylaxis". merriam-webster.com. Iliwekwa mnamo 2009-11-21.
  36. ↑ Vichyanond, P (2011 Sep). "Omalizumab in allergic diseases, a recent review". Asian Pacific journal of allergy and immunology / launched by the Allergy and Immunology Society of Thailand. 29 (3): 209–19. PMID 22053590. {{cite journal}}: Check date values in: |date= (help)
Rudishwa kutoka "https://sw.wikipedia.org/w/index.php?title=Mmenyuko_wa_mzio&oldid=1321460"