Tazama chanzo cha Waamhara

{{Contains Ethiopic text}}
{{Infobox Ethnic group
|group=Amhara
|image=<small></small>
|caption = [[Sahle Selassie]] · [[Menelik II of Ethiopia|Menelik II]] · [[Zewditu I of Ethiopia|Zewditu]]·<br />[[Haile Selassie I of Ethiopia|Haile Selassie]] · [[Shlomo Molla]] · ·  [[Tewodros II of Ethiopia|Tewodros II]]
|poptime=25,120,000+
|popplace={{flagcountry|Ethiopia}}[[Ethiopia]]:<br />19,870,651<ref name=Census>[http://www.csa.gov.et/pdf/Cen2007_firstdraft.pdf "Census 2007"] {{Wayback|url=http://www.csa.gov.et/pdf/Cen2007_firstdraft.pdf |date=20120604045256 }}, first draft, Table 5.</ref><br />
{{flagcountry|United States}}[[United States]]:<br />83,000<ref name="Joshua">{{cite web |url=http://www.joshuaproject.net/peoples.php?rop3=100293 |title=Joshua Project - Amhara, Ethiopian Ethnic People in all Countries |publisher=[[U.S. Center for World Mission]] |accessdate=2008-11-05}}</ref><br />
{{flagcountry|Sudan}}[[Sudan]]:<br />79,000<ref name="Joshua"/><br />
{{flagcountry|Somalia}}[[Somalia]]:<br />57,000<ref name="Joshua" /><br />
{{flagcountry|Eritrea}}[[Eritrea]]:<br />31,000<ref name="Joshua" /><br />
{{flagcountry|Canada}}[[Canada]]:<br />16,000<ref name="Joshua" /><br />
{{flagcountry|Yemen}}[[Yemen]]:<br />9,200<ref name="Joshua" /><br />
{{flagcountry|Germany}}[[Ujerumani]]:<br />5,800<ref name="Joshua" /><br />
{{flag|Djibouti}}[[Djibouti]]:<br />4,200<ref name="Joshua" /><br />
{{flag|Egypt}}[[Egypt]]:<br />2,900<ref name="Joshua" /><br />
{{flagcountry|Israel}}[[Israel]]:<br />2,100<ref name="Joshua" />
|rels=[[Ethiopian Orthodox Tewahedo Church|Ethiopian Orthodox Christianity]] 85%, [[Islam]] 15%
|langs=[[Amharic language|Amharic]]
|related= [[Agaw]], [[Argobba people|Argobba]], [[Beta Israel]], [[Gurage]], [[Oromo people|Oromo]], [[Somali people|Somali]], [[Tigray-Tigrinya people|Tigray]], [[Tigre people|Tigre]]
}}
[[File:King Sahla Sellase colour.jpg|thumb|200px|Mfalme Sahla Sellase]]
[[File:Menelik II - 4.jpg|thumb|200px|Mfalme Menelik II]]
[[File:Ethiopia empress zauditu.jpg|thumb|200px|Malkia Zauditu]]
[[File:Selassie.jpg|thumb|200px|Mfalme Haile Selassie]]
[[File:Shlomo Molla.jpg|thumb|200px|Shlomo Molla]] 
[[File:Téwodros II.jpg|thumb|200px|Tewodros II]]
'''Waamhara''' (kwa [[Kiamhara]]: አማራ, kwa [[Ge'ez]]: አምሐራ) ni [[kabila]] la [[watu]] waishio katikati ya nchi ya [[Ethiopia]]. Ndilo la asili la [[nyanda za juu]] za kati nchini. 

[[Idadi]] ya watu wanaozungumza [[lugha]] ya Kiamhara, wanakadiriwa kufikia [[milioni]] 19.8, kiasi cha [[asilimia]] 26 ya wakazi wote wa nchi hiyo. Hii ni kwa mujibu wa [[sensa]] ya [[taifa]] ya mwaka 2007. Huongea lugha ambayo imekuwa lugha ya [[wafanyakazi]] na [[taasisi]] za [[serikali]] na za [[jamii]], pia ya [[siasa]] na [[uchumi]] nchini humo.

==Jina==
Kutokea kwa jina la ""Amhara"" bado ni swala linalojadiliwa. Kwa mujibu wa baadhi ya watu wanadai kuwa, neno "amari" linamaanisha "kuridhisha" ""kukubali" "uzuri" au "asante". Baadhi ya wanahistoria wa nchini Ethipia kwa mfano Gatachew Makonnen Hasen wanadai kuwa jina hilo lina lina uhusiano la jina la [[Himyarite]]s.<ref>Getachew Mekonnen Hasen, ''Wollo, Yager Dibab'' (Addis Ababa: Nigd Matemiya Bet, 1992), p. 11.</ref>. Huku wengine wakidai kuwa, jina hilo likiwa na uhusiano na kabila la Ge'ez likimaanisha "watu huru", yaani  ዓም "''ʿam''"  ikimaanisha "watu" ሓራ  ""h.ara"" ikimaanisha "huru" au "mwanajeshi". Huku kwa upande mwingine waandishi kama [[Donald Levine]] akipinga mawazo haya  juu ya historia ya jina hili. .<ref>Herausgegeben von Uhlig, Siegbert, Encyclopaedia Aethiopica: A-C. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 2003. pp. 230.</ref>

Lakini kwa ujumla, jina hili linatokana na makabila ya eneo hilo ya zamani, yaliyokuwa yakiishi katika jimbo la [[Amhara]] lililopo kati mwa [[Ethiopia]], na sasa likiwa tayari limeshakuwa Mkoa wa Amhara. Hii ikiwa ni kutokea mwaka 1995.

== Historia ==
{{Main|Historia ya Ethiopia}}
Kumekuwa na watu wa kabila la [[Agazya]], walijenga [[Ufalme wa Aksum]] kiasi cha [[milenia]] mbili zilizopita, na hii ikapanua ile inayojulikana sasa kama [[Eritrea]] na Ethiopia ya kaskazini, na wakati mwingine visehemu katika nchi za [[Yemen]] na [[Sudan]]. 

Watu wa kabila la Amhara walirithi [[dini]] na [[mfumo]] wa [[uongozi]] wa kifalme kutoka katika [[Axum]].

Jimbo ambalo sasa linajulikana kama "Amhara" katika kipindi cha [[ukabaila]], eneo la watu wa Amhara lilijumuisha majimbo kadhaa kama vile, [[Begemder]], [[Gojjam]], [[Qwara]] na [[Lasta]]. Maeneo mengine ya nchini Ethiopia yenye idadi kubwa ya watu wa kabila la Amhara ni pamoja na [[Shewa]] na [[Gojjam]].

[[Wanahistoria]] kwa ujumla wana [[imani]] ya kuwa, watu wa kabila la Amhara, kuwa ndilo linaloongoza kwa kutoa viongozi wengi katika nafasi mbalimbali, kuanzia [[Haile Selassie]], [[mfalme]] wa mwisho wa Ethiopia. Lakini wachangiaji wengine kama vile Marcos Lemma wanaona kuwa si hivyo, kwani hata makabila mengine yameonekana kuchangia katika siasa za nchini humo.

==Dini==
Dini ya Waamhara kwa [[karne]] nyingi ni [[Ukristo]], huku [[Kanisa|makanisa]] mengi ya zamaji ya nchini Ethiopia yakiwa muhimu katika utamaduni wa nchi hiyo. 

Dini hiyo imekuwapo katika eneo hili kwa [[karne]] kadhaa sasa. huku Wakristo wa [[imani sahihi]] wakiwa kama sehemu muhimu katika [[utamaduni]] wa nchini mwao.

Nchini Ethiopia kwa jumla Wakristo ni 62.8% za wakazi wote, na kati yao Waorthodoksi wa mashariki ni 43.5%. Lakini katika Amhara asilimia kubwa kabisa ni Wakristo wa aina hiyo.

[[Kanisa la Kiorthodoksi la Ethiopia]] linaendeleza ushirikiano na [[Kanisa la Misri]].

Kufuatana na [[mapokeo]] ya huko, [[Epifania]] na [[Pasaka]] ni [[sikukuu]] muhimu sana, na husherehekewa kwa kufanya mambo kama vile [[Saumu|kufunga kula]] na kucheza. Pia kuna siku kadhaa katika [[mwaka]] ambapo ni [[mboga]] za [[Jani|majani]] pekee na [[samaki]] ndio huruhisiwa kuliwa.

[[Ndoa]] huweza kuanzishwa au kupangwa wakati [[mwanamume]] ana [[umri]] wa miaka kumi na..., au ishirini na... [[utamaduni|Kiutamaduni]], [[wasichana]] wanaruhusiwa kuolewa wakiwa na umri wa miaka 14 hadi 18, lakini katika [[karne ya 20]], mambo yamebadilika, hivyo sasa umri mdogo kuliko wote wa kuolewa ni miaka 18, na suala hili linasimamiwa na [[serikali]]. [[Ndoa ya kiserikali|Ndoa za kiserikali]] ni nyingi japo pia, wapo watu wanaofunga ndoa katika makani mbalimbali. Na baada ya kufunga ndoa kanisani, suala la [[talaka]] halipo na haliwezekani. Kila [[familia]] hufanya [[sherehe]] ya ndoa baada ya [[harusi]]. 

Tangu kuzaliwa, [[padri]] hutembelea familia kwa ajili ya kumbariki [[mtoto]], na pia [[tohara|kutahiri]] mtoto kama ni wa kiume. [[Mama]] wa mtoto, hutakiwa kukaa ndani kwa siku 40 baada ya kujifungua kama mtoto ni wa kiume na kukaa ndani kwa siku 80 kwa mtoto ni wa kike kabla ya kwenda kanisani kwa ajili ya [[ubatizo]].

==Sanaa==
[[Sanaa]] ya nchini Ethiopia kwa ujumla imeegamia katika masuala ya dini na michoro ya dini. Mmoja kati ya michoro mizuri zaidi ya vitu au watu wenye [[macho]] makubwa na mara nyingi huwa ni watu wanaohusiana na [[Biblia]].

== Kilimo ==
Kiasi cha  asilimia 90 ya watu wa kabila la Amhara wanaishi katika maeneo ya [[Kijiji|vijijini]], na hivyo sehemu kubwa ya [[maisha]] yao hutegemea [[kilimo]], ambao wengi wao hufanya shughuli za kilimo katika ukanda wa juu wa [[Ethiopia]]. 

Tangu mwaka [[1974]], baada ya [[mapinduzi]] ya [[Ethiopia]] na kuondolewa kwa utawala wa wakuu wa ardhi, watu wa kabila la Amhara wamekuwa makini sana katika umilikaji wa ardhi. Baada ya mwaka 1974, watawala wa ardhi waliondolewa na nafasi zao kuchuliwa na viongozi wa serikali ambao pia walifanya [[kazi]] zilezile.

[[Mazao]] kama vile [[shayiri]] [[mahindi]], [[mpunga]], [[ulezi]] na [[maharagwe]] hulimwa kwa wingi na watu wa jamii ya Amhara, pia hulimwa mboga za majani mbalimbali. Ulimwaji wa aina moja ya mazao kwa mwaka mzima ni jambo la kawaida katika nyanda za juu wakati katika [[nyanda za chin]]i, huweza kulima aina hata mbili za mazao kwa mwaka. 

Pia jamii hufuga [[mifugo]] mbalimbali kama vile [[ng'ombe]], [[kondoo]], na [[mbuzi]].

==Tanbihi==
{{Marejeo}}

== Marejeo ==
* [[Wolf Leslau]] and Thomas L. Kane (collected and edited), ''Amharic Cultural Reader''. Wiesbaden: Harrassowitz 2001. ISBN 3-447-04496-9.
* Donald N. Levine, ''Wax & Gold: Tradition and Innovation in Ethiopian Culture'' (Chicago: University Press, 1972) ISBN 0-226-45763-X

== Viungo vya nje ==
* Lemma, Marcos (MD, PhD). {{cite web | title=Who ruled Ethiopia? The myth of 'Amara domination' | work=Ethiomedia.com | url=http://www.ethiomedia.com/newpress/the_amara_myth.html | accessdate=28 Februari 2005 | archiveurl=https://web.archive.org/web/20050328231114/http://www.ethiomedia.com/newpress/the_amara_myth.html | archivedate=2005-03-28 }}
* [http://www.africanholocaust.net/peopleofafrica.htm#a People of Africa, Amhara Culture and History]

{{mbegu-utamaduni}}

[[Jamii:Makabila ya Ethiopia]]