Tazama chanzo cha Uingereza

{{otheruses}}
{| border="1" align="right" cellpadding="4" cellspacing="0" width="300" style="margin: 0 0 1em 1em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaaaaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;"
|+<big><big>'''Uingereza'''</big></big><br />''England''
|-
| colspan="2" style="background:#efefef;" align="center" |
{| border="0" cellpadding="2" cellspacing="0" style="padding-top: 0.5em;"
|-
| align="center" width="170px" | [[Picha:Flag of England.svg|border|English Flag|168px]]
| align="center" width="110px" | [[Picha:Royal Arms of England (1198-1340).svg|100px|English Coat of Arms]]
|-
| align="center" width="170px" | <small>([[Bendera ya Uingereza]])</small>
| align="center" width="110px" | <small>([[Nembo la Uingereza]])</small>
|}
|-
| colspan="2" align="center" | <small>''[[Wito]] ([[Kifaransa]]): [[Dieu et mon droit]]<br />("Mungu na haki yangu")''</small>
|-
| colspan="2" align="center" style="background: #ffffff;" | [[Picha:Europe location ENG.png|300px|Uingereza katika Ulaya]]
|-
| colspan="2" align="center" style="background: #ffffff;" | [[Picha:UK england.png|180px|Uingereza kwenye visiwa vya Britania]]<br /><small>Mahali pa Uingereza (kijani cheusi) kwenye [[visiwa vya Britania]] ndani ya Ufalme wa Muungano (kijani nyeupe) pamoja na [[Jamhuri ya Eire]] (buluu) upande wa magharibi</small>
|-
| '''Lugha'''
| [[Kiingereza]]
|-
| '''Mji Mkuu'''
| [[London]]
|-
| '''Mji Mkubwa'''
| [[London]]
|-
| '''[[Mfalme]]'''
| [[Charles III wa Uingereza]]
|-
| '''[[Waziri Mkuu]]'''
| [[Rishi Sunak]]
|-
| '''[[Eneo]]'''<br /> – jumla
| <br /> [[1 E11 m²|130,395]] [[km²]]
|-
| '''[[Wakazi]]'''<br />
–[[2004]]<br />
–sensa ya 2001<br />
– Msongamano wa watu
|50.1 millioni <ref>Office for National Statistics - [http://www.statistics.gov.uk/cci/nugget.asp?ID=6 UK population approaches 60 million]</ref><br />
49,138,831 <ref>Office for National Statistics - 2001 census [http://www.statistics.gov.uk/census2001/profiles/64.asp Population profile - England.]</ref><br />
377/km²
|-
| '''Umoja wa nchi yote'''
| [[927]] [[BK]] na mfalme<br />[[Athelstan]]
|-
| '''[[Dini rasmi]] '''
| [[Church of England]] ([[Anglikana]])
|-
| '''[[Pesa]]'''
| [[Pound sterling]] (£) (GBP)
|-
| '''[[Masaa]]'''
| [[Coordinated Universal Time|UTC]] / [[Greenwich Mean Time|(GMT)]]<br />[[British Summer Time|Summer: UTC +1 (BST)]]
|-
| '''[[Ua la Taifa]] '''
| ''Waridi ya [[Tudor]] (nyekundu, nyeupe)''
|-
| '''[[Mtakatifu wa kitaifa]] '''
| ''[[Mt George]]''
|}

'''Uingereza''' (pia: '''Ingilandi''' kutoka [[Kiingereza]]: '''England''') ni nchi kubwa ndani ya [[Ufalme wa Muungano]] yenye wakazi [[milioni]] 50 (83[[%]] ya wakazi wote wa Ufalme) na eneo lake ni takriban [[km²]] 130,000 ([[theluthi]] [[mbili]] za [[kisiwa]] cha [[Britania]]).

==Jina==
Katika [[lugha]] ya kila siku "Uingereza" hutaja mara nyingi Ufalme wote au kisiwa chote cha Britania. Lakini kwa usahihi "Uingereza" ni ile sehemu kubwa zaidi [[kusini]] mwa kisiwa, tofauti na nchi za [[Welisi]] (Wales, upande wa [[magharibi]]) na [[Uskoti]] (Scotland, upande wa [[kaskazini]]).[[Picha:City_of_London_Skyline_from_Canary_Wharf_-_Sept_2008.jpg|thumbnail|right|280px|Mji Mkuu London]][[Asili]] ya [[jina]] la [[Kiswahili]] ni neno <big>إنجليزي</big> ''injilisi'' ''(matamshi ya Kimisri: ingilisi)''" katika lugha ya [[Kiarabu]];  [[Waarabu]] walisikia jina "inglish" wakirahisisha matamshi kuwa "inglis", wakaongeza [[sauti]] fupi kati ya "g" na "l", hivyo kufikia kwa "ingilis" ambako "i" ya pili ni fupi kiasi cha kusikia pia "e" na hivyo ilipokewa na [[Waswahili]]. Kwa namna ya [[Kibantu]] sauti ya "l" ikawa "r": ingelesi kuwa ingereza.

== Jiografia ==
[[Picha:Widecombe in the Moor, Devon.jpg|thumb|Mazingira ya vilima vya Devon, kusini-magharibi ya Uingereza]]
Uingereza iko kwenye kisiwa cha Britania ambacho ndicho kisiwa kikubwa cha [[Ulaya]]. Inapakana na [[Welisi]] upande wa magharibi na [[Uskoti]] upande wa kaskazini. 

Upande wa magharibi iko [[Bahari ya Eire]], na ng'ambo yake kisiwa cha [[Eire]] (Ireland). Upande wa [[mashariki]] iko [[Bahari ya Kaskazini]], ng'ambo yake [[Denmark]], [[Ujerumani]] na [[Uholanzi]]; upande wa kusini uko [[Mfereji wa Kiingereza]] halafu kusini-magharibi [[Bahari Atlantiki]], ng'ambo yake [[Ufaransa]] na [[Ubelgiji]]. Tangu mwaka [[1994]] chini ya mfereji huo kuna njia ya [[reli]] kwa [[tobwe]] inayounganisha Uingereza na Ufaransa. 

Uingereza ina visiwa vingi vidogo; kikubwa ni [[Isle of Wight]] katika kusini. [[Pwani]] zake ni ndefu, hakuna mahali palipo mbali zaidi ya [[km]] 113 kutoka [[bahari]]ni. 

Sehemu kubwa ya nchi ni ama tambarare au vilima vidogo; mwinuko wa juu ni [[Scafell Pike]] yenye [[kimo]] cha [[mita]] 978. Kumbe [[milima]] mirefu ya Britania iko Welisi na Uskoti.

===Tabianchi===
[[Tabianchi]] ya Uingereza inaathiriwa na mahali pake baharini inayopitiwa na [[Mkondo wa Ghuba]] na [[latitudo|latitudo ya kaskazini]]. Athari hizo zinaleta tabianchi fufutende ya kibahari; kwa [[wastani]] [[baridi]] haishuki chini ya 0 [[°C]] na [[joto]] halipandi juu ya 32 °C. Hata hivyo vipindi vya [[jeledi]] au [[joto]] kali zaidi vinaweza kutokea kwa [[siku]] kadhaa. Miezi ya baridi ni [[Januari]] na [[Februari]]. [[Julai]] kwa kawaida ni mwezi wenye joto zaidi. [[Hali ya hewa]] mara nyingi ni nyevunyevu na [[mvua]] inaweza kutokea mwaka wote. Vipindi vya mvua na [[jua]] hubadilishana haraka. 

===Miji ya Uingereza===
[[Mji mkuu]] ni [[London]]. Kati ya [[miji]] mikubwa ya Uingereza ni: [[London]] (wakazi 9,787,426), [[Manchester]] (2,553,379), [[Birmingham]] (pamoja na West Midlands 2,440,986), [[Leeds]] (pamoja na West Yorkshire 1,777,934), [[Sheffield]], [[Bradford]] na [[Liverpool]].

=== Mito ya Uingereza ===
[[Picha:CanalettoSomersetHouseTerrace.jpg|thumb|left|320px|Mto Thames katika London mnamo mwaka 1750]]
{{main|Mito ya Uingereza}}
Kutokana na tabianchi yenye mvua ya kutosha kuna [[mito]] mingi nchini. Mito mirefu ni Thames (km 346) na Severn (km 350).
* [[Severn (mto)|Severn]] (mto mrefu wa [[Britania]])
* [[Thames (mto)|Thames]] (mto mrefu katika Uingereza)
* [[Trent (mto)|Trent]]
* [[Humber (mto)|Humber]]
* [[Tyne (mto)|Tyne]]
* [[Tees (mto)|Tees]]
* [[Ribble (mto)|Ribble]]
* [[Ouse (mto)|Ouse]]
* [[Mersey (mto)|Mersey]]
* [[Dee (mto)|Dee]]
* [[Avon (mto)|Avon]]

=== Mikoa ya Uingereza ===
{{main|Mikoa ya Uingereza}}
Kihistoria Uingereza iligawiwa katika [[kaunti]] (''counties'') na miji (''boroughs''). 

Nchi yote imegawiwa leo katika [[mikoa]] (regions) 9. Mikoa kadhaa huwa na [[mamlaka]] fulani ya kiutawala, lakini si yote. Vinginevyo [[utawala]] wa kieneo kunatokea hasa kwenye ngazi ya kaunti na [[halmashauri]] ndani ya kila mkoa. 
{{Uingerezamap|width={{{width|250}}}|float=left}}

== Historia ==
Uingereza ilikaliwa na [[makabila]] ya [[Wabritania]] wenye lugha za [[Kikelti]] na kuvamiwa na [[Dola la Roma]] katika [[karne ya 2]] [[BK]]. Ikawa sehemu ya Dola la Roma hadi [[karne ya 5]] BK. Wakati ule [[Waroma wa Kale|Waroma]] walipaswa kuondoa [[wanajeshi]] wao kisiwani kwa ajili ya [[ulinzi]] wa nchi za [[bara]]. 

=== Uvamizi wa Waanglia-Saksoni ===
Katika [[karne ya 5|karne za 5]] na [[Karne ya 6|6]] BK makabila ya [[Kigermanik]] walivamia kisiwa hasa [[Wasaksoni]], [[Waangli]] na [[Wadenmark]]. Walileta [[Lugha za Kigermanik|lugha zao za Kigermanik]] zilizochukua nafasi ya lugha ya [[Wabritania]]. 

Wabritania na Waroma waliokuwa wamebaki walihamia maeneo ya kando kama Welisi au [[Cornwall]] au kuvuka mfereji wa Uingereza kwenda [[Britania Ndogo]] (Kiingereza: Brittany; [[Kifaransa]]: Bretagne). 

[[Karne]] zilizofuata kisiwa kiliona [[madola]] madogo na hali ya [[vita]]. [[Mwaka]] [[937]] [[Mfalme]] [[Athelstan]] aliweza kuunganisha karibu eneo lote la Uingereza ya leo.

=== Uvamizi wa Wanormani ===
Mwaka [[1066]] wanajeshi [[Wanormani]] kutoka kaskazini mwa Ufaransa walivamia Uingereza na kuiteka yote chini ya mtemi [[William Mshindi]]. Wavamizi walitawala wakitumia aina ya Kifaransa. Lugha zote mbili za wananchi na za mabwana ziliendelea pamoja sambamba hadi kuwa lugha moja cha [[Kiingereza]].

=== Ufalme wa Muungano ===
Tangu mwaka [[1601]] mfalme [[James VI wa Uskoti]] alichaguliwa kuwa mfalme wa Uingereza pia. Nchi jirani zote mbili ziliendelea na wafalme wa pamoja hadi mwaka [[1707]]. Mwaka ule Uingereza pamoja na Welisi na Uskoti ziliunganishwa kuwa [[Ufalme wa Muungano wa Britania]]. 

Tangu mwaka [[1801]] jina likawa [[Ufalme wa Muungano wa Britania na Eire]] (United Kingdom of Great Britain and Ireland) hadi [[1927]] wakati sehemu kubwa ya Eire ikapata [[uhuru]] wake. Tangu hapo Uingereza ni sehemu ya [[Ufalme wa Muungano wa Britania na Eire ya Kaskazini]] (United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland).

[[Picha:Liverpool skyline.jpg|thumb|330px|Mji wa Liverpool]]

== Marejeo ==
{{reflist}}

== Viungo vya nje ==
* [http://www.bbc.co.uk/swahili/ BBC Swahili]
* [http://www.direct.gov.uk/en/index.htm Serikali ya Uingereza] {{Wayback|url=http://www.direct.gov.uk/en/index.htm |date=20090907093139 }}

[[Jamii:Uingereza| ]]
[[Jamii:Nchi za visiwa]]
[[Jamii:Nchi za Ulaya]]
[[Jamii:Ufalme wa Muungano]]