Tazama chanzo cha Thomas Aquinas Mtakatifu

[[Picha:Thomas Aquinas by Fra Bartolommeo.jpg|Mchoro wake uliofanywa na [[Fra Bartolomeo]]|thumb|250px]]
[[Picha:Saint Thomas Aquinas.jpg|thumb|right|Mtakatifu Thoma wa Akwino]]
[[Picha:St-thomas-aquinas.jpg|thumb|right|250px|Mchoro wake uliofanywa na [[Carlo Crivelli]].]] 
'''Mtakatifu Thomas Aquinas''' ([[Roccasecca]], katika eneo la watawala wa [[Aquino]], leo katika [[wilaya]] ya [[Frosinone]]<ref>Wachache wanataja ngome ya familia katika mji wa Belcastro, karibu na Catanzaro, huko [[Calabria]]. {{Cite book|url=https://books.google.es/books?id=OEfiHj0umRYC&hl=sw|title=Della Calabria illustrata|last=Fiore|first=Giovanni|date=1999|publisher=Rubbettino Editore|isbn=978-88-498-0196-5|language=it}} {{Cite book|url=https://books.google.es/books?id=__I5AAAAcAAJ&printsec=frontcover&dq=&hl=sw|title=De antiquitate et situ Calabriae|last=Barrio|first=Gabriele|date=1571|language=la}}</ref>, [[Italia]], [[1224]] au [[1225]] - [[Fossanova]], wilaya ya [[Latina]], Italia, [[7 Machi]] [[1274]]) alikuwa [[mtawa]] wa [[Shirika la Wahubiri]] na [[upadri|padri]] wa [[Kanisa Katoliki]]. 

Mwenye [[akili]] kubwa ajabu, alishirikisha [[hekima]] yake ya pekee kwa mafundisho na kwa [[maandishi]].

Mnyofu, mkimya, aliyekuwa tayari kutumikia, kiutu alipendwa na wote, naye alipendelea watu wa chini, akihubiria mafukara kwa [[usahili]] na [[wema]] hata zaidi ya mara moja kwa siku. 

Kuliko wengine wote, Thoma aliona [[elimu]] na masomo kama njia ya kufikia [[utakatifu]]; ni kati ya watu bora upande wa [[nadharia]], hasa wa [[teolojia ya shule]], iliyofikia kilele chake katikati ya [[karne XIII]].

Mwanafunzi wa [[Alberto Mkuu]], alitumia hasa mawazo ya [[mwanafalsafa]] wa [[Ugiriki]] [[Aristoteli]] na ya [[Waarabu]] waliomtafsiri, lakini pia ya [[Plato]]: ili kufafanua [[imani]], alikubali [[ukweli]] ulioweza kutolewa na yeyote, kwa sababu kweli zote zinatoka kwa [[Mungu]]; kinyume chake alikanusha udanganyifu wowote.

Hivyo aliweza kufanya [[usanisi]] mpana ambao mpaka leo [[Kanisa Katoliki]] linautambua kama tokeo bora la mafundisho yake lenyewe na kama kielelezo cha namna ya kufikiri na ya kufanya [[teolojia]].

Anajulikana hasa kwa vitabu vyake “Jumla ya Teolojia” (kwa [[Kilatini]] ''[[Summa theologiae]]'') na “Jumla dhidi ya Wapagani” (kwa Kilatini ''[[Summa contra gentiles]]''). 

Alitangazwa na [[Papa Yohane XXII]] kuwa [[mtakatifu]] tarehe [[18 Julai]] [[1323]], halafu na [[Papa Pius V]] kuwa [[mwalimu wa Kanisa]] mwaka [[1568]]. Kwa Kilatini anaitwa ''Doctor Angelicus'' (''Mwalimu wa Kimalaika'') au ''Doctor Communis'' (''Mwalimu wa wote'').

Ni [[msimamizi]] wa [[wanateolojia]], [[wanachuo]], watoaji na wauzaji wa vitabu, [[wanafunzi]] na [[shule]].

[[Sikukuu]] yake inaadhimishwa kila mwaka tarehe [[28 Januari]]<ref>[[Martyrologium Romanum]]</ref>.

== Maisha ==
===Asili na ujana===
Alizaliwa na Landolfo, [[sharifu]] mwenye asili ya [[Walombardi|Kilombardi]], na [[mke]] wake, Teodora, katika [[ngome]] ya [[familia]] yao. 

Akiwa mtoto wa miaka 5 tu, alitumwa kuishi na [[Wabenedikto]] katika [[abasia]] jirani ya [[Monte Cassino]] ili apate malezi ya msingi kwa [[watawa]].

Alipofikia umri wa miaka 14 alihamia [[Napoli]], [[mji mkuu]] wa [[Ufalme wa Sicilia]], aliposoma katika [[chuo kikuu]] maarufu kilichoanzishwa na [[Kaisari Federiko II]]. Humo mawazo mbalimbali kama yale ya Aristotle yalifundishwa bila vizuio vilivyokuwepo sehemu nyingine.

Basi, Thoma alianza kutambua [[thamani]] ya falsafa ya [[Mgiriki]] huyo iliyokuwa imesahaulika kwa muda mrefu lakini wakati huo ilikuja kujulikana upya kupitia wafafanuzi wake wa [[Kiarabu]], [[Avisena]] na [[Averoe]].

Ilikuwa na mpango mzima wa mawazo kuhusu [[ulimwengu]], [[roho]] na [[maadili]] ambao ulikamilika [[kabla ya Kristo]] kwa kutumia [[akili]] tu, na ambao ulionekana kujitosheleza na kuridhisha kama mtazamo sahihi.

Jambo lingine muhimu la miaka hiyo ni kwamba alikuwa karibu na [[konventi]] ya [[Mt. Dominiko]] akavutiwa na [[karama]] ya shirika lililoanzishwa na mtakatifu huyo. Ingawa alipingwa sana na [[familia]], mwaka [[1244]] aliamua kujiunga na [[Wadominiko]].
[[Picha:Castello di Monte San Giovanni Campano 9.JPG|thumb|250px|Ngome ya [[Monte San Giovanni Campano]], ambapo kijana Thoma alifungwa asiweze kufuata wito wa kitawa.]]

Wakubwa wa shirika, kisha kuhisi ukuu wa akili yake, walimtuma [[Paris]] aweze kukamilisha masomo yake, lakini kabla hajafika huko alikamatwa na wanafamilia na kufungwa katika ngome ya baba yake huko [[Monte San Giovanni Campano]] alipokaa mwaka mzima, akishinikizwa aoe. 

===Utawani===
Hatimaye, akiwa amefikia [[umri]] wa kujiamulia maisha, alitoroka au alifunguliwa kwa ombi la [[Papa Inosenti IV]].

Baada ya kukaa kidogo Napoli na [[Roma]], alifika [[Paris]] ([[Ufaransa]]) ili kufundishwa na [[Alberto Mkuu]], [[mwanasayansi]], [[mwanafalsafa]] na [[mwanateolojia]] wa shirika lake.

Mapema walianza kuheshimiana na kupendana, hivyo mwaka [[1248]] Thoma alimfuata Alberto [[Cologne]] ([[Ujerumani]]) alipokuwa ametumwa na viongozi wa shirika aanzishe kituo cha teolojia.

Baadaye, Thoma aliamua kutekeleza mpango wa mwalimu wake wa kulinganisha [[Ukristo]] na [[falsafa]] ya Aristotle iliyokuwa inazidi kuathiri [[Ulaya Magharibi]] na [[ustaarabu]] wake uliotegemea [[imani]], ingawa wengine waliipinga falsafa hiyo, hasa kwa sababu wafafanuzi wake wa Kiarabu walikuwa wameipendekeza tofauti, wakisema, k.mf. kwamba ulimwengu ni wa [[milele]] kama [[Mungu]].

Hapo Thoma alifanya jambo la maana sana kwa [[historia]] yote ya falsafa, teolojia na [[elimu]] kwa jumla: kusoma kikamilifu vitabu vya Aristotle na vya wafafanuzi wake, kisha kujipatia [[tafsiri]] mpya kutoka [[Kigiriki]] ili asitegemee tu walivyoelewa [[Waarabu]] hao.

Hapo alifafanua mwenyewe sehemu kubwa ya maandishi ya Aristotle, akitofautisha kweli za kudumu zilizomo, mambo yanayotia [[shaka]] na yale yasiyo sahihi kabisa, akionyesha yanavyolingana na [[Ufunuo]] wa Kimungu na jinsi yanavyoweza kutumika katika teolojia ya Kikristo.

Kifupi, Thoma alithibitisha hivyo [[ulinganifu]] wa imani na [[hoja]] za [[akili]], wakati ambapo hizo mbili zilionekana kupingana moja kwa moja, hata kusababisha watu wajione ni lazima waachane na imani na kufuata akili. 

Kwa [[usanisi]] huo, Thoma aliunda msimamo wa [[karne]] zijazo, kwamba kweli haziwezi kupingana kamwe; ikionekana hivyo maana yake ama akili imekosea katika hoja zake, ama kinachodaiwa kuwa [[ukweli]] wa imani hakifundishwi nayo.

Kutokana na [[vipawa]] vyake kuanzia mwaka [[1252]] aliitwa kufundisha teolojia kwenye [[Chuo kikuu cha Paris]], akianza kama ''baccalarius biblis'', na baada ya miaka 4 aliweza kufundisha kama [[profesa]].

Wakati huo Thoma alianza kazi ya kutunga vitabu ambayo aliendelea nayo hadi karibu na [[kifo]] na ambayo ni ya ajabu hata tukizingatia kwamba alisaidiwa na [[karani]] kadhaa, kati yao akiwemo hasa rafiki yake [[Rejinaldo wa Piperno]].

Alipinga falsafa ya wafuasi wa [[Mwarabu]] [[Averroe]] waliosema [[imani]] haiwezi kupatana na [[akili]]: "Imani ni kwa watu wanyofu, falsafa ni kwa wasomi". 

Thoma alipambana pia na [[Waagustino]] ambao walifuata falsafa ya [[Plato]] hata kusema ile ya Aristoteli haipatani na imani. 

Mwaka [[1259]] alihiriki [[mkutano mkuu]] wa shirika huko [[Valenciennes]], akaingizwa katika jopo la kupanga masomo ya Wadominiko wote. 

Baadaye alirudi Italia na kushirikiana na [[Papa Urbano IV]], akiishi kwenye konventi ya [[Orvieto]] ([[1261]]-[[1265]]). 

Kwa agizo lake, Thoma alitunga au kupanga matini ya [[liturujia]] yote ya sikukuu mpya ya ''[[Corpus Domini]]'' ([[Mwili na Damu ya Kristo]]) iliyoanzishwa tarehe [[8 Septemba]] [[1264]]. Kati ya matini hayo, ambamo zinajitokeza imani na [[hekima]] yake, maarufu zaidi kimataifa mpaka leo ni utenzi ''[[Pange Lingua]]'', hasa sehemu ya mwisho inayoanzia na maneno ''[[Tantum Ergo]]'' (''Sakramenti Kubwa Hiyo''). 

Waliomfahamu walisisitiza [[heshima]] yake kwa [[fumbo]] la [[Ekaristi]]; pengine alikuwa akiegemeza [[kichwa]] chake penye [[tabenakulo]], kama kwa kusikia mapigo ya [[Moyo wa Yesu]] na kupata majibu ya maswali magumu aliyojiuliza. Akiadhimisha [[Misa]] aliweza akalia ma[[chozi]] ya [[huruma]], [[furaha]] na [[shukrani]] kwa [[Bwana]] aliyejitoa [[kafara]] kwa ajili ya [[binadamu]]. “Kwa kuwa hii ndiyo [[sakramenti]] ya [[Mateso]] ya Bwana wetu, ndani yake ina [[Yesu]] aliyeteseka kwa ajili yetu. Basi, tokeo lolote la Mateso ya Bwana wetu ni pia tokeo la sakramenti hii.” 

Halafu alihamia Roma ([[1265]]-[[1268]]) ili kuongoza [[chuo]] cha [[Mt. Sabina]]; ila katikati, mwaka [[1267]] [[Papa Clemens IV]] alimuita kwake [[Viterbo]], alipohubiri mara nyingi katika [[kanisa]] la [[Santa Maria Nuova]].

Akiwa Italia ndipo alipoandika vitabu vingi kama vile ''Summa contra gentiles'', ''De regimine principium'', ''De unitate intellectus contra Averroistas'' na sehemu kubwa ya kazi yake bora, ''[[Summa Theologiae]]'', inayotumika hadi leo katika [[teolojia]] kama ilivyoagizwa na [[Mtaguso II wa Vatikano]] katika [[hati]] mbili, [[Optatam Totius]] na [[Gravissimum Educationis]].
 
Mwaka [[1269]] alirudishwa Paris; huko wanafunzi wake walikuwa wengi hata kujaza kabisa [[ukumbi]]; mmojawao alishuhudia kwamba, “kumsikiliza kulimjaza [[heri]] ya dhati”. Hata waliompinga walikiri mafundisho yake ni bora na yanasahihisha yale ya walimu wengine.

Huko akaanza pia kutetea kiteolojia [[mashirika ya ombaomba]] na kupinga [[Uplato mpya]] wa Waagustino. 

Mwaka [[1272]], akiitwa na mfalme [[Karolo I wa Angiò]], alirudishwa Napoli na kupanga upya masomo ya teolojia kwenye chuo kikuu karibu na konventi yake asili. Huko alijitosa pia kuhubiria watu wa kawaida, nao walimiminika kumsikiliza. Mahubiri ya [[Kwaresima]] yake ya mwisho, aliyoyatoa katika [[kanisa]] la San Domenico Maggiore, yametunzwa kwa jina la “Opusculi” (yaani “Vijitabu”). Humo tunasoma alivyofafanua kwa usahili [[Kanuni ya Imani ya Mitume]], [[sala++ ya [[Baba Yetu]], [[Amri Kumi]] na sala ya [[Salamu Maria]].

Kwa mfano, kuhusu imani, alieleza thamani yake: kwa njia yake roho inaungana na Mungu na kuzaa [[uzima wa milele]]; maisha yanapata mwelekeo wa kufaa, nasi tunashinda vishawishi kwa urahisi.

Dhidi ya hoja ya kwamba imani ni [[upumbavu]] kwa sababu inamfanya mtu asadiki kitu kisichofikiwa na [[hisi]] zake, Thoma alijibu kwamba akili yetu ina mipaka, haiwezi kujua yote. Ingeweza kufahamu kikamilifu mambo yote yanayoonekana na yasiyoonekana, hapo tu ingekuwa upumbavu kukubali ukweli fulani kwa imani. Kumbe hatuwezi kuishi bila kutegemea [[ushahidi]] wa wengine kila tunaposhindwa kujua kitu wenyewe. Kama ni hivyo, basi, inafaa tumsadiki Mungu anayejifunua na pia ushahidi wa [[Mitume wa Yesu]]. Ni kati ya maajabu ya historia kwamba mapema watu wengi wenye [[mali]] na hekima waliwasadiki hao watu wachache, [[fukara]] na wanyofu waliovunjwa [[moyo]] na [[kifodini]] cha mwalimu wao. Lisingetokea kama wasingekutana naye mfufuka.

Thoma alieleza pia kwamba [[tafakuri]] juu ya [[umwilisho]] wa [[Mwana wa Mungu]] inaimarisha imani na [[tumaini]] kwa wazo la [[ujio]] wake kati yetu kama mmojawetu kwa lengo la kuwashirikisha watu [[umungu]] wake; pia inachochea [[upendo]] kwa sababu hakuna [[ishara]] wazi zaidi ya upendo wa Mungu kuliko kumuona [[Muumba]] wa ulimwengu kujifanya [[kiumbe]] kama sisi; hatimaye inawasha [[hamu]] ya kumfikia [[Kristo]] katika [[utukufu]]: “Kama [[ndugu]] wa [[mfalme]] angeishi mbali sana naye, bila shaka angetamani kuishi karibu naye. Basi, Kristo ni ndugu yetu; kwa hiyo tunapaswa kutamani tuwe naye na kuwa moyo mmoja naye”.

Akifafanua Baba Yetu, alionyesha ni sala kamili kutokana na kuwa na [[sifa]] tano zinazohitajika: tumaini tulivu, maombi ya kufaa, [[mpangilio]] mzuri wa maombi, [[ari]] ya upendo na [[unyofu]] wa [[unyenyekevu]].

Kuhusu [[Bikira Maria]], alimuita “Triclinium totius Trinitatis”, yaani “mahali ambapo [[Utatu Mtakatifu]] unastarehe”, kwa maana [[Nafsi]] tatu za Mungu hazifurahii kukaa ndani ya mtu yeyote kuliko ndani ya roho yake iliyojaa neema.

===Miaka ya mwisho===
Miezi ya mwisho ya maisha yake iliathiriwa na [[tukio]] la pekee lililofanya azidi kuzama katika tafakuri. Ni kwamba tarehe [[6 Desemba]] [[1273]], katika kanisa la Mt. Dominiko, alitoka nje ya nafsi yake na tangu siku hiyo aliacha kuandika, akimueleza kwa unyenyekevu ndugu [[Reginaldo wa Piperno]], msaidizi na muungamishi wake: «Yale yote niliyoyandika naona ni fungu dogo la majani makavu kulingana na yale ambayo nimeyaona na kufunuliwa. Ndio mwisho wa kuandika kwangu na natumaini umekaribia pia mwisho wa maisha yangu». 

Ndiyo sababu ''Summa Theologiae'' haikukamilika (inaishia kwenye mada ya [[Kitubio]]) baada ya kukabili ma[[suala]] 512 katika hoja 2,669 kwa kuchimba mafundisho ya [[Biblia]] na ya ma[[babu wa Kanisa]], hasa [[Augustino wa Hippo]]).

===Utunzi wa Summa Theologiae===
[[Picha:SummaTheologiae.jpg|right|thumb|200px|Ukurasa wa ''Summa theologiae'']]
Humo Thoma anazingatia kwanza kwamba Mungu yupo kwa namna tatu: 1) ndani mwake, akiwa [[asili]] na [[lengo]] la vyote, hivi kwamba viumbe vyote vinatokana naye na kumtegemea; 2) kwa njia ya [[neema]] katika [[uhai]] na [[utendaji]] wa watu anaowatakasa; 3) kwa namna ya pekee kabisa katika nafsi ya Kimungu ya [[Mwana]] iliyounganika kweli na ubinadamu wa Yesu na inayotenda katika sakramenti zinazotokana na kazi yake ya [[ukombozi]]. 

Ndiyo sababu kitabu hicho kikubwa kimegawanyika katika sehemu tatu: “Kwa kuwa lengo kuu la teolojia ni kufundisha [[ujuzi]] wa Mungu, si tu jinsi alivyo mwenyewe, bali pia kama asili na lengo kuu la vitu, na hasa la viumbe wenye akili, ilivyo wazi katika yale tuliyoyasema tayari, basi tutafafanua: 1) Mungu; 2) [[maendeleo]] ya kiumbe mwenye akili kumuelekea Mungu; 3) Kristo ambaye kama mtu ndiye [[njia]] yetu kwa Mungu”.

Ni kama [[duara]] inayorudi ilipoanzia: Mungu alivyo anajitokeza kwa nje na kutushika [[mkono]] hivi kwamba pamoja na Kristo tumrudie yeye na kuungana naye awe yote katika wote.

Sehemu ya kwanza ya Summa Theologiae inamchunguza Mungu mwenyewe, fumbo la Utatu na kazi yake ya kuumba. Humo tunakuta tafakuri ya dhati juu ya mtu pia, kama kiumbe aliye [[tunda]] la upendo wake. Uhai wetu unamtegemea Mungu, lakini ni wa kweli kwa sababu yeye ametaka kututia thamani.

Sehemu ya pili inazidi kumzingatia mtu ambaye, akisukumwa na neema, anatamani kumjua na kumpenda Mungu ili awe na heri sasa na milele. Thoma anafafanua kiteolojia matendo maadilifu, ambayo yanachangiwa na akili, [[utashi]] na [[maono]] ya mtu, pamoja na [[uwezo]] wa neema ya Mungu kupitia maadili na [[vipaji vya Roho Mtakatifu]], mbali ya msaada wa [[sheria]] yake. Kwa msingi huo, Thoma anamchora mtu ambaye anaongozwa na [[Roho Mtakatifu]] na hivyo kuwa mfano wa Mungu. Hapo anasimama kufafanua maadili matatu ya Kimungu na zaidi ya maadili hamsini ya kiutu, yanayotegemea ma[[adili bawaba]] manne. Hatimaye anatakari juu ya miito mbalimbali yaliyopo ndani ya Kanisa.

Sehemu ya tatu inachunguza fumbo la Kristo, aliye njia na ukweli, ambalo linatuwezesha kumfikia [[Mungu Baba]]. Humo Thoma anaeleza vizuri ajabu umwilisho na Mateso ya Yesu, akiongeza maelezo marefu kuhusu sakramenti ambazo Kristo anatushirikisha faida ya ukombozi. Akitumia vitu alivyochagua, anatugusa mpaka ndani.

[[Asubuhi]] moja, Thoma alipokuwa anasali mbele ya [[msalaba]] wa [[kikanisa]] cha [[Nikolasi wa Myra|Mt. Nikola]] mjini Napoli, mtunza[[sakristia]] Dominiko wa [[Caserta]] alisikiliza maongezi yake na Yesu. Thoma alikuwa anauliza kwa [[fadhaiko]] kama aliyoyaandika kuhusu mafumbo ya imani ni sahihi au sivyo. Msulubiwa alimjibu: “Umeandika vema juu yangu, Thoma. Unataka [[tuzo]] gani?” Hapo Thoma alisema, “Si kitu kingine, ila wewe mwenyewe”.

===Kifo===
Mnamo Januari [[1274]] [[Papa Gregori X]] alimuagiza ashiriki [[Mtaguso wa pili wa Lyon]], na Thoma akafunga safari ingawa hali yake haikuwa nzuri.

Alilazimika kusimama kwenye ngome ya [[Maenza]], lakini alipoona hali inazidi kuwa mbaya asiweze kufikia konventi ya shirika, akitaka kufia [[monasteri]]ni, aliagiza aletwe kwenye [[abasia]] ya [[Citeaux|Wasitoo]] ya Fossa Nuova (leo [[Fossanova]], karibu na [[Priverno]]), ambapo alifariki baada ya wiki chache.

Masalia yake yanatunzwa katika konventi ya Wadominiko des Jacobins huko [[Tolosa]] ([[Ufaransa]]).

==Upekee wake==
[[File:Tommaso - Super Physicam Aristotelis, 1595 - 4733624.tif|thumb|''Super Physicam Aristotelis'', 1595]]
[[Sababu]] si mafundisho yake tu, bali [[mbinu]] alizozitumia katika kusanisi falsafa na teolojia bila kuzichanganya kama ilivyotokea kabla yake. Falsafa kama ile ya Aristotle iliweza kujitegemea katika hoja zake, badala ya kumezwa na teolojia ambayo ilitegemea imani katika Ufunuo wa Mungu na kuja kukamilisha falsafa pale ambapo hiyo haiwezi kufika.

[[Msingi]] wa hakika hiyo ya Thoma ni kwamba falsafa na teolojia vilevile zinatokana na chanzo cha kweli zote, ambacho ni [[Neno wa Mungu]], aliyehusika na kazi ya uumbaji na ya ukombozi pia. Ingawa [[fani]] hizo zinafuata [[taratibu]] tofauti katika kulenga ujuzi sahihi, hazitakiwi kutengana, bali kushirikiana.

Kadiri yake, kwa mfano, akili ya binadamu kwa njia ya hoja inaweza kufikia hakika kuhusu uwepo wa Mungu mmoja, ila imani tu, kwa kupokea Ufunuo kutoka juu, inaweza kuchota katika fumbo la Upendo wa Mungu Utatu.

Wakati imani inakamilisha ujuzi wa akili, hoja pia inasaidia imani kwa namna tatu: “kwa kuthibitisha kweli zinazoandaa kusadiki; kwa kufafanua wazi zaidi kweli za imani kwa njia ya mifano kadhaa; kwa kupinga wale wanaosema dhidi ya imani, ama kwa kuonyesha [[kauli]] zao ni za [[uongo]], ama kwa kuonyesha si hakika kuwa za kweli”.

Ulinganifu huo wa msingi kati ya hoja za akili na imani ya Kikristo unajitokeza tena katika wazo lingine muhimu la Thoma: kwamba neema ya Mungu haibatilishi [[umbile]] la binadamu, bali inalitumia na kulikamilisha. Hiyo ni kwa sababu, hata baada ya kutenda [[dhambi]], umbile hilo halijaharibika kabisa, ila limejeruhika na kudhoofika. Neema ambayo tunakirimiwa na Mungu na kushirikishwa kwa njia ya Neno aliyefanyika mwili, ni [[zawadi]] tu ya [[hiari]] yake ambayo umbile letu linaponywa, linatiwa nguvu na kusaidiwa lifikie heri ile linayotamani tu kwa dhati, hata bila kutambua na kuamua. Vipawa vyote vya mtu vinatakaswa, vinageuzwa na kuinuliwa na neema ya Mungu.

Fundisho hilo juu ya [[uhusiano]] wa umbile na neema ndani mwetu linatumiwa hasa katika [[maadilidini]] ya Thoma. Kiini chake ni [[sheria mpya]] ya [[Injili]], ambayo ni Roho Mtakatifu, yaani neema yake wanayopewa wale wanaomuamini Kristo. Mafundisho yote ya Kanisa kuhusu imani na maadili yameunganika na neema hiyo ambayo ni ya msingi katika kuishi kwa [[uadilifu]]: kutoka kwake yanapatikana maadili ya Kimungu na ya kiutu. Hivyo Wakristo wote wanaweza kufikia [[ukamilifu]] uliopendekezwa na Yesu katika [[hotuba ya mlimani]], ikiwa wanaishi naye katika uhusiano wa imani na wako wazi kupokea kazi ya Roho Mtakatifu.

Pamoja na hayo, “ingawa neema ina nguvu kuliko umbile, hata hivyo umbile linamhusu mtu zaidi, na kwa hiyo ni la kudumu zaidi”. Ndiyo maana kuna nafasi kwa hoja za akili katika kutambua maadili yanayodaiwa na [[utu]] kwa jinsi ulivyo. Akili inaweza kuyatambua kwa kutofautisha yanayofaa na yasiyofaa kufikia ile heri inayotamaniwa na mioyo yetu.

Hayo yanahusika pia na ma[[jukumu]] kwa ajili ya wengine, mmojammoja na kwa jumla ([[ustawi wa jamii]]). Watungasheria wanapaswa kuzingatia hayo katika kazi yao ya kuratibu [[maisha ya jamii]]. Ndio msingi wa kuorodhesha na kutetea [[haki za binadamu]]. Si ajabu kwamba fundisho la [[hadhi]] ya nafsi ya mtu, inayomfanya kila mmoja awe na [[haki]] za msingi kwa sababu tu ni mtu, lilistawi kwanza kati ya waliozingatia [[urithi]] wa Thoma katika kuthamini umbile letu: “ndilo lililo kamili kuliko yote yanayopatikana ulimwenguni, yaani mmoja anayeishi akiwa na akili”.

Basi, Thoma alipendekeza mtazamo mpana na lenye tumaini kuhusu akili ya binadamu. Mpana kwa sababu hauishii katika ujuzi wa [[sayansi]] zinazotegemea [[upimaji]] wa vitu vinavyoonekana, bali unakabili yote yaliyopo, kuanzia Mungu, na hivyo unahimizwa kutafuta maana ya maisha yetu. Lenye tumaini kwa sababu akili, hasa ikiangazwa na imani ya Kikristo, inapigania ustaarabu ambao unathamini hadhi ya kila mtu, unatetea haki zake pamoja na kumhimiza kuwajibika kwa wengine.

Dhati ya mawazo ya Thoma ilitokana daima na maisha yake ya imani na sala yaliyojitokeza katika maneno kama haya: “Ee Bwana, Mungu wangu, unijalie akili ya kukufahamu, moyo wa kukutafuta, hekima ya kukupata, [[mwenendo]] wa kukupendeza, [[udumifu]] mwaminifu katika kukutarajia, na tumaini la kukukumbatia mwisho”.

==Sala yake mojawapo==
Mungu wa wema wote, utujalie tutamani motomoto, tutafute kwa busara, tujue kwa hakika na kutekeleza kikamilifu matakwa yako matakatifu kwa utukufu wa jina lako.

==Tazama pia==
*[[Watakatifu wa Agano la Kale]]
*[[Orodha ya Watakatifu Wakristo]]
*[[Orodha ya Watakatifu wa Afrika]]
*[[Orodha ya Watakatifu Wafransisko]]

== Maandishi yake ==
* ''Ad Bernardum'' 
* ''Aurora Consurgens'' 
* ''Compendium theologiae'' 
* ''Contra errores Graecorum'' 
* ''Contra impugnantes Dei cultum'' 
* ''Contra retrahentes'' 
* ''Contra Saracenos'' 
* ''De aeternitate mundi''
* ''De alchemia'' 
* ''De anima'' 
* ''De articulis Fidei'' 
* ''De ente et essentia'' 
* ''De forme absolutionis''
* ''De lapide philosophico'' 
* ''De malo'' 
* ''De motu cordis''
* ''De operationibus occultis'' 
* ''De perfectione'' 
* ''De potentia'' 
* ''De principiis naturae''
* ''De rationibus Fidei'' 
* ''De regimine principum'' 
* ''De spiritualibus creaturis'' 
* ''De substantiis separatis'' 
* ''De unione Verbi Incarnati'' 
* ''De unitate intellectus contra Averroistas'' 
* ''De veritate'' 
* ''De virtutibus''
* ''Summa contra Gentiles'' 
* ''[[Summa theologiae]]''

==Tanbihi==
{{reflist}}

==Marejeo kwa [[Kiswahili]]==
* GEROLD SCHMID, Toma na Marieta – ed. Benedictine Publications Ndanda-Peramiho – Peramiho 1978

== Viungo vya nje ==
=== Maisha yake ===
* [http://www.bartleby.com/210/3/071.html St. Thomas Aquinas] ([http://www.u.arizona.edu/~aversa/aquinas.pdf pdf] {{Wayback|url=http://www.u.arizona.edu/~aversa/aquinas.pdf |date=20141228125230 }}) biography from [[Alban Butler|Fr. Alban Butler]]'s [http://www.bartleby.com/210/ ''Lives of the Saints'']
* {{CathEncy | wstitle = St. Thomas Aquinas  | short = yes }}
*[http://www.newadvent.org/cathen/14663b.htm ''St. Thomas Aquinas''] article by Daniel Kennedy in ''Catholic Encyclopedia'' (1912), at NewAdvent.org
*[http://www2.nd.edu/Departments/Maritain/etext/thomas.htm ''St. Thomas Aquinas''] {{Wayback|url=http://www2.nd.edu/Departments/Maritain/etext/thomas.htm |date=20100609065524 }} biography by [[Jacques Maritain]]
*[http://gutenberg.net.au/ebooks01/0100331.txt ''St. Thomas Aquinas''] biography by [[G. K. Chesterton]] protected by copyright outside Australia
*[http://www.dspt.edu/197810316143459540/blank/browse.asp?a=383&BMDRN=2000&BCOB=0&c=55892 ''Vita D. Thomae Aquinatis] {{Wayback|url=http://www.dspt.edu/197810316143459540/blank/browse.asp?a=383&BMDRN=2000&BCOB=0&c=55892 |date=20110929041414 }} a pictorial life of Aquinas from a manuscript by [[Otto van Veen]] (1610)

=== Kuhusu mafundisho yake ===
* [http://aquinasactusessendi.blogspot.com Actus Essendi Electronic Journal]
*Brown, Paterson. [http://www.metalog.org/files/tpb/inf.r.html "Infinite Causal Regression"] {{Wayback|url=http://www.metalog.org/files/tpb/inf.r.html |date=20101227180503 }}, ''Philosophical Review'', 1966.
*Brown, Paterson. [http://www.metalog.org/files/tpb/nec.b.html "St. Thomas' Doctrine of Necessary Being"] {{Wayback|url=http://www.metalog.org/files/tpb/nec.b.html |date=20101227180029 }}, ''Philosophical Review'', 1964.
{{Wikisource1911Enc|Aquinas, Thomas}}
*[http://ittanoticias.arautos.org/ Instituto Teológico São Tomás de Aquino] {{Wayback|url=http://ittanoticias.arautos.org/ |date=20110320001735 }} (Portuguese)
*[http://www.nd.edu/Departments/Maritain/etext/staamp3.htm On the legend of St. Albert's automaton]
*[http://www.poetseers.org/spiritual_and_devotional_poets/christian/st_thomas/ Poetry of St. Thomas Aquinas]
*[http://lgxserver.uniba.it/lei/filosofi/autori/tommaso-scheda.htm Biography and ideas] {{Wayback|url=http://lgxserver.uniba.it/lei/filosofi/autori/tommaso-scheda.htm |date=20051125052858 }} at SWIF/University of Bari/Italy (Italian)
*[http://plato.stanford.edu/entries/aquinas-moral-political/ Aquinas's Moral, Political and Legal Philosophy]
*[http://www.findagrave.com/cgi-bin/fg.cgi?page=gr&GRid=11187897 Thomas Aquinas] at [[Find A Grave]]
*[http://www.aquinasonline.com/index.html Thomistic Philosophy] {{Wayback|url=http://www.aquinasonline.com/index.html |date=20170912140719 }} Inspired by the enduring thought of Saint Thomas Aquinas
*[http://www.nd.edu/Departments/Maritain/etext/thomism.htm Article on Thomism] by the Jacques Maritain Center of Notre Dame University
*[http://thomistica.net/ Thomistica.net] news and newsletter devoted to the academic study of Aquinas
*[http://www2.nd.edu/Departments//Maritain/etext/walsh-q.htm Aquinas the Scholar] {{Wayback|url=http://www2.nd.edu/Departments//Maritain/etext/walsh-q.htm |date=20060901090647 }} from ''The Thirteenth, the Greatest of Centuries'', ch. XVII. by [[James Joseph Walsh]]
*A discussion of Aquinas on [http://www.bbc.co.uk/radio4/history/inourtime/inourtime_20090917.shtml BBC Radio 4's In Our Time series] 2009

=== Maandishi yake ===
*{{worldcat id|id=lccn-n78-95790}}
*[http://www.josephkenny.joyeurs.com/CDtexts/index2.htm Complete works of St. Thomas Aquinas] in {{la}} and {{en}} side by side
*[http://www.corpusthomisticum.org/ Corpus Thomisticum] – his complete works in {{la}}
*[http://www.documentacatholicaomnia.eu/20_50_1225-1274-_Thomas_Aquinas,_Sanctus.html Documenta Catholica Omnia] – his complete works in PDF files, in {{la}}, {{it}}, {{en}}, {{de}}, {{es}}, {{fr}}, {{pt}}
* ''[http://www.nd.edu/Departments/Maritain/etext/gc.htm Summa contra Gentiles]''
* ''[http://www.newadvent.org/summa Summa Theologica]''
* ''[http://www4.desales.edu/~philtheo/aquinas/Nature.html The Principles of Nature] {{Wayback|url=http://www4.desales.edu/~philtheo/aquinas/Nature.html |date=20041205070904 }}''
* ''[http://www.fordham.edu/halsall/basis/aquinas-esse.html On Being and Essence] {{Wayback|url=http://www.fordham.edu/halsall/basis/aquinas-esse.html |date=20141127194845 }}'' (''{{lang|la|De Ente et Essentia}}'')
* ''[http://www.ccel.org/ccel/aquinas/catena1.titlepage.html Catena Aurea]'' (partial)
* {{gutenberg author| id=Aquinas+Thomas+Saint | name=Thomas Aquinas}}
*[http://www.intratext.com/bti/ Bibliotheca Thomistica IntraText]: texts, concordances and frequency lists
*[http://www.domcentral.org/library/thombibl.htm An Aquinas Bibliography]
*[http://www.documentacatholicaomnia.eu/20_50_1225-1274-_Thomas_Aquinas,_Sanctus.html St Thomas' Multilanguage Opera Omnia]
*[http://www.home.duq.edu/~bonin/thomasbibliography.html Thomas Aquinas in English]
*[http://www4.desales.edu/~philtheo/loughlin/ATP/De_Magistro/De_Magistro_11_1.html ''De Magistro''] {{Wayback|url=http://www4.desales.edu/~philtheo/loughlin/ATP/De_Magistro/De_Magistro_11_1.html |date=20120512024320 }} (''On the teacher'' q. 11, a.1 of ''de Veritate'')
*[http://philosophersanswer.com/index.php?option=com_googlesearch&n=30&Itemid=4&domains=philosophersanswer.com&q=thomas+aquinas&sitesearch=philosophersanswer.com&sa=Search&client=pub-3824745031597636&forid=1&ie=ISO-8859-1&oe=ISO-8859-1&cof=GALT%3A008000%3BGL%3A1%3BDIV%3A%23336699%3BVLC%3A663399%3BAH%3Acenter%3BBGC%3A000000%3BLBGC%3A336699%3BALC%3Affff00%3BLC%3A0000FF%3BT%3AFFFFFF%3BGFNT%3A0000FF%3BGIMP%3A0000FF%3BFORID%3A11&hl=en Writings of Thomas Aquinas in Article Form at PhilosophersAnswer.com] {{Wayback|url=http://philosophersanswer.com/index.php?option=com_googlesearch&n=30&Itemid=4&domains=philosophersanswer.com&q=thomas+aquinas&sitesearch=philosophersanswer.com&sa=Search&client=pub-3824745031597636&forid=1&ie=ISO-8859-1&oe=ISO-8859-1&cof=GALT%3A008000%3BGL%3A1%3BDIV%3A%23336699%3BVLC%3A663399%3BAH%3Acenter%3BBGC%3A000000%3BLBGC%3A336699%3BALC%3Affff00%3BLC%3A0000FF%3BT%3AFFFFFF%3BGFNT%3A0000FF%3BGIMP%3A0000FF%3BFORID%3A11&hl=en |date=20110824095635 }}
*[http://hos.ou.edu/galleries//03Medieval/Aquinas/ Online Galleries, History of Science Collections, University of Oklahoma Libraries] {{Wayback|url=http://hos.ou.edu/galleries//03Medieval/Aquinas/ |date=20120516184146 }} High resolution images of works by Thomas Aquinas in .jpg and .tiff format.
* [http://www.newadvent.org/cathen/14663b.htm "St. Thomas Aquinas"] katika [http://www.newadvent.org/cathen/index.html ''Catholic Encyclopedia'']
* [http://www.corpusthomisticum.org/iopera.html ''Opera omnia'']
* [http://www.aristoteles-heute.de/SeinAlsGanzesUnbewegtDt/Theologie/Thomas/summa/index.html ''Summa theologiae'']
* [http://www.iep.utm.edu/a/aquinas.htm Thoma katika Kamusi elezo ya Falsafa kwa [[Kiingereza]]]
* [http://plato.stanford.edu/entries/aquinas/ Thoma katika Stanford Encyclopedia of Philosophy]
* [http://www.documentacatholicaomnia.eu/20_50_1225-1274-_Thomas_Aquinas,_Sanctus.html ''Opera omnia'' katika [[Kilatini]] na tafsiri 6]
{{Walimu wa Kanisa}}
{{DEFAULTSORT:Thoma wa Akwino}}
[[Jamii:Waliozaliwa 1224]]
[[Jamii:Waliofariki 1274]]
[[Jamii:Wadominiko]]
[[Jamii:Mapadri]]
[[Jamii:Wanafalsafa wa Italia]]
[[Jamii:Wanateolojia wa Italia]]
[[Jamii:Washairi wa Kilatini]]
[[Jamii:Watakatifu wa Italia]]
[[Jamii:Walimu wa Kanisa]]