Tazama chanzo cha Mapigano ya Adowa

[[Picha:COLLECTIE TROPENMUSEUM De slag bij Adua TMnr 5956-2.jpg|350px|thumb|Picha ya Kiethiopia inayoonyesha mapigano ya Adowa]]
[[Picha:Adua Menelik.jpg|thumb|right|350px|Negus Menelik II kwenye mapigano ya Adowa - [[mchoro]] katika [[gazeti]] la [[Kifaransa]] ''Le Petit Journal''.]]
[[Picha:Detail, "Battle of Adwa" (2141842256).jpg|350px|thumb|Taswira ya Kiethiopia kuhusu Adowa; inaonyesha mizinga ya Waethiopia na bombomu ya Waitalia]]
[[Picha:1896.jpg|thumb|right|250px|Gazeti la Kifaransa "La Vie Illustree" linaloonyesha [[sherehe]] ya mwaka [[1904]] ya kukumbuka [[ushindi]] wa Adowa na wanajeshi Waethiopia kwenye maandamano.]]
'''Mapigano ya Adowa''' yalitokea tarehe [[1 Machi]] [[1896]] katika [[nyanda za juu]] za [[Tigray]] kati ya [[jeshi]] la [[Italia]] kwa upande mmoja na la [[Ethiopia]] kwa upande mwingine. Waethiopia walishinda na kuhakikisha [[uhuru]] wa nchi yao hivyo kufanya Ethiopia nchi ya pekee ya [[Afrika]] iliyofaulu kuzuia [[ukoloni]]<ref>{{cite encyclopedia|title=5 Fascinating Battles of the African Colonial Era|url=https://www.britannica.com/list/5-fascinating-battles-of-the-african-colonial-era|access-date=14 June 2020|encyclopedia=Encyclopaedia Britannica}}</ref>.

== Utangulizi ==
Mwaka [[1889]] mtemi wa [[Shewa]] [[Menelik II]] alijitangaza [[Negus]] wa Ethiopia baada ya kushinda mapigano kati ya watemi wa Ethiopia yaliyofuata [[kifo]] cha Negus aliyemtangulia [[Yohane IV]]. Katika hilo Menelik alisaidiwa na Waitalia ambao walikuwa wameshika [[Eritrea]] tayari. 

Mnamo Mei 1889 Menelik alifanya [[mkataba wa Wuchale]] alimokubali [[utawala]] wa [[Italia]] juu ya kanda ya [[pwani]] pamoja na maeneo kadhaa ya nyanda za juu za [[Tigray]] yakiwemo [[mazingira]] ya [[Asmara]] ya leo. 

Italia ilidai, kutokana na [[nakala]] ya [[Kiitalia]] ya [[mkataba]] huo, [[haki]] ya [[ulinzi]] juu ya Ethiopia. Nakala ya Kiethiopia haikuonyesha vipengele kuhusu ulinzi wa Italia juu ya ufalme wa Ethiopia. Menelik aliimarisha utawala wake na mwaka [[1893]] alikana mkataba<ref>{{cite web|author=Piero Pastoretto|title=Battaglia di Adua|url=http://www.arsmilitaris.org/pubblicazioni/ADUA/adua.htm|access-date=2006-06-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20060531223251/http://www.arsmilitaris.org/pubblicazioni/ADUA/adua.htm|archive-date=31 May 2006|language=it|accessdate=2021-12-02|archivedate=2006-05-31|archiveurl=https://web.archive.org/web/20060531223251/http://www.arsmilitaris.org/pubblicazioni/ADUA/adua.htm}}</ref>. 

== Italia inavamia Ethiopia ==
Italia ilijibu kwa kuvamia Ethiopia kwa jeshi kubwa mnamo Oktoba [[1895]]. Menelik aliweza kukusanya takriban wanajeshi 100,000 na kuwaongoza hadi Tigray (jimbo jirani na Eritrea). 

Mapigano ya kwanza ndani ya Tigray ya [[Amba Alagi]] ([[7 Desemba]]) na ya [[Mekelle]] hayakuenda vizuri kwa Waitalia. Waethiopia walishindwa kuteka [[boma]] la Mekelle, lakini Waitalia walifungwa ndani kwa [[wiki]] tatu. Mwishowe waliondoka baada ya mapatano na Negus Menelik II na kurudi Eritrea.

Sehemu kubwa ya jeshi la Italia haikuingia bado katika mapigano. [[Gavana]] [[jenerali]] [[Oreste Baratieri]] alikataa kuwashambulia Waethiopia baada ya kujua idadi yao kubwa. Lakini alijua ya kwamba Menelik hataweza kulisha askari wengi hivi kwa muda mrefu katika milima ya Tigray, akataka kusibiri hadi jeshi la Negus litakapoanza kusikia [[njaa]] na kupungua.

Lakini serikali ya [[Roma]] ya [[waziri mkuu]] [[Francesco Crispi]], baada ya kupokea habari za mapigano ya kwanza, iliona [[aibu]] ya kushindwa na [[Waafrika]] ikamwamuru gavana ashambulie mara moja.

== Adowa ==
Baratieri aliongoza jeshi lake la vikosi vinne katika milima ya Tigray.

Jeshi lake lilikuwa na vikosi vitatu vya Waitalia na kikosi kimoja cha askari kutoka [[Eritrea]]. Jumla ya wanajeshi ilikuwa 17,700 (Waitalia 10,596 na askari Waeritrea 7,104) pamoja na na mizinga 65<ref>* Lewis, D.L. (1988) <nowiki>''</nowiki>The Race to Fashoda: European Colonialism and African Resistance in the Scramble for Africa<nowiki>''</nowiki>, 1st ed., London: Bloomsbury, uk. 116f.</ref>. Hii ilikuwa nusu ya Waitalia wote waliopatikana katika Eritrea.

Baratieri alijua ya kwamba kulikuwako [[kambi]] kubwa ya Waethiopia karibu na mji wa [[Adowa]], alitaka kuwashambulia [[asubuhi]] wakati wa [[kucha]] kabla hawajaamka<ref>Harold G. Marcus, The Life and Times of Menelik II: Ethiopia 1844–1913, 1975 (Lawrenceville: Red Sea Press, 1995), uk. 170.</ref>. Lakini vikosi vyake vilipotea njia gizani: waliposogea mbele usiku hawakufika kwa utaratibu mzuri mahali walipokutana na jeshi la Negus.

Jeshi la Menelik lilikuwa la wanajeshi 80,000 hadi 100,000. Wengi wao walikuwa na [[bunduki]] zilizonunuliwa katika miaka iliyotangulia na Menelik kutoka kwa [[wafanyabiashara]] Waitalia<ref>* [[Richard K. P. Pankhurst|Pankhurst, K.P.]] (1998) ''The Ethiopians: A History'', The Peoples of Africa Series, Oxford: Blackwell Publishers, uk. 190f</ref>.

Wakati wa asubuhi wa tarehe 1 Machi 1886 kikosi cha kwanza cha askari Waeritrea chini ya ma[[afisa]] Waitalia kiligonga moja kwa moja kambi la [[Ras Alula]] aliyekuwa tayari. Makelele yaliamsha Waethiopia wote waliochukua haraka nafasi zao juu ya milima wakiwashambulia Waitalia waliosogea mbele [[bonde]]ni.

Baada ya masaa sita mapigano yalikwisha. Waitalia walishindwa, wengi kuuawa na wengine walikimbia wakirudi Eritrea. Wanajeshi wao 7,000 waliuawa na 1,500 kujeruhiwa, 3,000 wakawa wafungwa, kati yao jenerali mmoja. Waethiopa walipoteza watu 4,000 - 5,000 na 8,000 kujeruhiwa<ref>[[:en:Richard_K._P._Pankhurst|Pankhurst]]. ''The Ethiopians'', uk. 191–92.</ref>. Waitalia walipaswa kuacha nyuma mizinga yote, bunduki 11,000 na vifaa vingi.

Menelik hakuwafuata Waitalia ndani ya Eritrea. Sababu hazieleweki waziwazi lakini [[wataalamu]] hutaja sababu mbalimbali<ref>Lewis, ''Fashoda'', uk. 120.</ref>:
* Menelik alijua hata kama angewafukuzwa Waitalia wote katika Eritrea angejiweka katika hatari ya kuletwa kwa jeshi lote la Italia dhidi yake, kwa sababu Italia ingejaribu kuondoa aibu. Alijua ya kwamba asingeweza kushinda vita kamili dhidi ya nchi iliyoendelea.
* Menelik alikuwa ameandaa kuvunja jeshi kabla ya mapigano juu ya upungufu wa vyakula Tigray na kutokana na idadi kubwa ya wanajeshi wake kuwa wenyeji wa sehemu zingine. Pia Menelik aliona vigumu kulisha jeshi kubwa kiasi hicho.
* Menelik alikumbuka mkataba wake wa kwanza alimokubali utawala wa Italia katika Eritrea.

== Baada ya mapigano ==
Waethiopia waliwatendea wafungwa [[Wazungu]] vizuri lakini walikata askari wafungwa Waeritrea 800 [[mkono]] na [[mguu]] wa kuume. 

Baada ya habari hizi kufika Italia serikali ya Crispi ilipinduliwa. Serikali mpya ilipaswa kukubali [[uhuru]] wa Ethiopia katika [[mkataba wa amani]] tarehe [[26 Oktoba]] [[1896]]. Ethiopia ilikubali [[mamlaka]] ya Italia juu ya [[koloni]] lake katika kaskazini. Wafungwa walirudishwa<ref>Margery Perham, ''The Government of Ethiopia'', second edition (London: Faber and Faber, 1969), uk. 58f;</ref>.

Ushindi wa Menelik ulihakikisha uhuru wa Ethiopia kama nchi pekee pamoja na [[Liberia]] isiyowekwa chini ya [[ukoloni]] wa Ulaya katika [[bara]] la [[Afrika]].

==Tanbihi==
{{reflist}}
[[Jamii:1896]]
[[Jamii:Historia ya Ethiopia]]
[[Jamii:Historia ya Italia]]
[[Jamii:Vita]]