Tazama chanzo cha Historia ya maeneo ya Pasifiki

[[Picha:Oceania regions map.png|thumb|Kanda ndani ya maeneo ya Australia na visiwa vya Pasifiki.]]
'''Historia ya maeneo ya Pasifiki''' inahusu [[historia]] ya [[watu]] kwenye [[visiwa]] vya [[Pasifiki]]. Historia hiyo huangaliwa kufuatana na kanda zake kama vile [[Polinesia]], [[Melanesia]] na [[Mikronesia]]; mara nyingi inaangaliwa pamoja na [[Australia]] na [[Nyuzilandi]] ''([[ing.]] [[:en:History of Oceania|History of Oceania]])''.

==Ugunduzi na wakazi wa kwanza==
[[Picha:Vanuatu blonde.jpg|thumb|Mtoto wa Vanuatu]]
Historia ya maeneo ya Pasifiki ilianza na [[uhamiaji]] wa [[wanadamu]] walioenea huko angalau miaka 40,000 iliyopita. Walitokea [[Asia ya Kusini-Mashariki]] wakafika [[Australia]] na [[Guinea Mpya]] pamoja na visiwa kadhaa vya Melanesia, lakini eneo kubwa la visiwa vilivyotawanyika katika [[Bahari]] Pasifiki lilikuwa halijakaliwa na watu bado.

Watu walianza kuenea huko mnamo [[1500 KK]] - [[1300 KK]]: uwezekano mkubwa ni kwamba walitokea mwanzoni [[Ufilipino]] na [[Taiwan]]. Katika mwendo wa [[karne]] nyingi wahamiaji walifikia kisiwa kimoja baada ya kingine na kupanua eneo la makazi zaidi upande wa [[mashariki]].

[[Wapolinesia]] walifika kwenye [[pembetatu]] ya [[Tonga]] - [[Fiji]] - [[Samoa]] wakaendelea kwa [[safari]] za mbali wakiwa na [[mitumbwi]] yao hadi kufikia [[Hawaii]], [[Nyuzilandi]] na mashariki mwa Pasifiki mpaka [[Kisiwa cha Pasaka]].

Historia ya uenezi huo ni vigumu kuifanyia [[utafiti]] kwa sababu watu hao hawakuwa na [[maandishi]]. Ni [[mila]] chache tu za [[mdomo]] ambazo zimeendelea kuhifadhiwa hadi nyakati za kisasa, kama vile kuhusu makazi ya kwanza New Zealand yaliyoanzishwa na [[Tama Te Kapua]]. 

[[Taarifa]] zilizoandikwa zinapatikana tu tangu kufika kwa [[Wazungu]] wa kwanza katika [[karne ya 16]].

== Karne ya 16 ==
[[Picha:Magellan-Map-En.png|thumb|Safari ya Magellan alipozunguka Dunia yote kwenye karne ya 16.]]
Katika karne hiyo [[Wareno]] na [[Wahispania]] walikuwa Wazungu wa kwanza kusafiri katika Bahari Pasifiki. Waliwahi kufika [[Amerika]] kuanzia [[Kristoforo Kolumbus]] wakitafuta njia ya kufika [[China]] na [[Uhindi]] wakihamasishwa na shabaha za kibiashara na za kisiasa; walitaka kuanzisha [[biashara]] ya moja kwa moja na matajiri wa Mashariki bila kulazimishwa kulipa [[bei]] za juu za [[wafanyabiashara]] [[Waislamu]] waliotawala biashara hiyo hadi wakati ule.

Mwisho wa karne ya 16 na katika [[karne ya 17]] hao wa kwanza walifuatwa na [[Waholanzi]], [[Waingereza]] na [[Wafaransa]].

==Wapelelezi Wazungu==
* 1513: [[Vasco Núñez de Balboa]] avuka [[Shingo ya nchi ya Panama]]. Anakuta Bahari ya Pasifiki anaiita ''Mar del sur'' ("Bahari ya Kusini").
* 1520: [[Ferdinand Magellan]] avuka njia nyembamba katika [[ncha]] ya kusini ya Amerika iliyoitwa baada yake "[[Mlangobahari wa Magellan|Mlango wa Magellan"]] kuelekea Pasifiki Kusini. Anaendelea kwenda [[Visiwa vya Maluku]]. Anatunga jina la "Mar pacifico" ("bahari tulivu, bahari ya amani").
* 1521: Magellan anatua kisiwani [[Guam]] na anaita visiwa hivyo "Islas de Ladrones" ("Visiwa vya Wezi", leo ni [[Visiwa vya Mariana]] na [[Mikronesia]]).
* 1526: Mreno [[Jorge de Meneses]] anafika [[Guinea Mpya]].
* 1527-1529: [[Alvaro de Saavedra Ceron]] anajaribu kusafiri kutoka Visiwa vya Maluku kwenda [[Meksiko]]. Safari hii inampeleka hadi  [[Visiwa vya Admiralty]] (Melanesia) na maeneo ya mashariki mwa [[Visiwa vya Karolini]] ([[Mikronesia]]).
* 1537: [[Fernando Grijalva]] anafika [[Kiribati|Visiwa vya Gilbert]] (Micronesia).
* 1568: [[Alvaro de Mendaña de Neyra]] anafika [[Tuvalu]] na [[Visiwa vya Solomon]] .
* 1579: [[Francis Drake]] avuka Pasifiki ya Kaskazini kwa kuzunguka kwake kwa [[dunia]] yote wakati anarudi Uingereza[[Picha:East Asia and Oceania 1914-en.svg|366x366px|thumb|Ugawaji wa maeneo ya Pasifiki kati ya mataifa mnamo mwaka 1914]]
* 1595: Alvaro de Mendaña anafika kwenye [[Visiwa vya Markesa]] lakini anafukuzwa na wenyeji akiendelea Ufilipino.
* 1599: [[Olivier van Noort]] anafikia [[Visiwa vya Mariana]].
* 1606: [[Luiz Vaéz de Torres]] anafika [[Tuamotu|Visiwa vya Tuamotu]], [[Great Barrier Reef]] huko [[Australia]] na njia kati ya New Guinea na Australia, ambayo anaiita [[Mlangobahari wa Torres|Torres Strait]].
* 1609: [[Pedro Fernández de Quirós]] anafika [[Vanuatu]].
* 1642-1643: Akija kutoka [[Batavia]], [[Abel Tasman|Abel Janszoon Tasman]] anafika [[Tasmania|Tasmania]], [[Nyuzilandi]] na [[Niu Briten]] ( [[Melanesia]]).
* 1699: [[William Dampier]] anazunguka [[Niu Briten]] na kukuta njia ya meli kati ya Niu Briteni na [[Guinea Mpya]] inayopokea baadaye jina la "[[Mlango wa Dampier]]".
*1722: Mholanzi [[Jakob Roggeveen]] anafika [[Kisiwa cha Pasaka]] na [[Samoa]]-Archipel.
*1768–1771, 1772–1775 na 1776–1780: Mwingereza [[James Cook]] anafanya safari zake za upelelezi katika Pa  sifiki, ni Mzungu wa kwanza kufika [[Visiwa vya Austral]], [[Mlangobahari wa Cook]], [[Kaledonia Mpya]] na [[Hawaii]].
[[Picha:DanceMaori.jpg|thumb|Ngoma ya vita ya [[Wamaori]]; wenyeji hao wa [[Nyuzilandi]] walipigana na Waingereza walipovamia visiwa vyao.]]

==Karne ya 19 na ukoloni==
Nchi za [[Ulaya]] na Amerika ziliendelea kutuma meli za upelelezi zinazochora [[ramani]] na kukusanya [[data]] kuhusu visiwa na watu wao. Katika [[karne ya 19]] [[ubeberu]] unaanza kuathiri hali. Visiwa ambavyo hadi sasa havikuwa na umuhimu wa kibiashara wala wa kijeshi vinaangaliwa upya. [[Wajasiriamali]] Wazungu wanafika kwenye visiwa kadhaa wakianza kununua [[ardhi]] kutoka kwa wenyeji na kuanzisha miradi ya [[mifugo]] au [[kilimo]]. [[Serikali]] zinaangalia visiwa kama vituo vya [[manowari]] zao. Ugawaji wa maeneo ya Pasifiki katika koloni unaanza. Hispania ilitangulia kwa kutawala Ufilipino. Ni hasa Uingereza, Ufaransa, Uholanzi na Marekani wanaojaribu kutawala maeneo, na [[Ujerumani]] inaingia mwisho wa karne ya 19. [[Vita ya Marekani dhidi Hispania|Vita va Marekani dhidi ya Hispania]] mwishoni mwa karne ya 19 inabadilisha ramani iliyokuwepo awali. [[Chile]] inavamia Kisiwa cha Pasaka.

Katika visiwa kadhaa kama Hawaii na Samoa watawala wenyeji walijaribu kupanua madola yao na kushirikiana na wenyeji wengine lakini uwezo wa kijeshi wa Marekani na nchi za Ulaya unashinda.

Ujerumani ilipaswa kuachana na makoloni yake baada ya [[Vita Kuu ya Kwanza ya Dunia]] kufuatana na maazimio ya [[Mkataba wa Versailles|amani ya Versailles]]. [[Japani]] iliingia kuchukua sehemu ya makoloni yake ya awali.

Katika [[Vita Kuu ya Pili]] Japani ilishambulia maeneo yaliyokuwa chini ya Uingereza, Uholanzi, Ufaransa na Marekani na visiwa viliona mapigano makali hadi kushindwa kwa Japani mwaka [[1945]].

==Uhuru tangu miaka ya 1960==
Baada ya Vita Kuu ya Pili ya Dunia makoloni ya awali yalipewa nafasi ya kuwa [[nchi huru]] au kubaki kama mikoa au majimbo ya nchi za wakoloni wa awali.

Nchi zote zina wakazi wachache; Australia, Nyuzilandi na [[Papua Guinea Mpya]] ni mataifa pekee yenye wakazi [[milioni]]; pia jimbo la Hawaii la Marekani linapita kiwango hiki. Nchi zote nyingine kwenye visiwa huwa na wakazi lakhi kadhaa au makumi elfu pekee. Hivyo hado leo athira ya majirani makubwa mara nyingi ni muhimu.

Maeneo ambayo hayakuwa nchi huru:
* [[Indonesia]] ilivamia koloni la [[Guinea Mpya ya Kiholanzi]] mwaka [[1962]] wakalazimisha Waholanzi kukabidhi nchi kwao, wakati Uholanzi ilikuwa inawaandaa wazalendo kwa uhuru na maungano na Wapapua wenzao wa mashariki mwa kisiwa. Mwaka [[1969]] Indonesia iliendesha kura ya wawakilishi wa Wapapua waliowahi kuteua wenyewe iliyokubali kubaki Indonesia.
* [[Ufaransa]] ilifanya koloni lake la Polinesia kuwa eneo la ng'ambo ambako wakazi wote walipewa haki za uraia. Tangu mwaka 2003 kuna "Jumuiya za Kujitawala za Ng'ambo" ''(collectivité d'outre-mer)'' mbili ambazo ni [[Polynesia ya Kifaransa]] na [[Wallis na Futuna]] katika Pasifiki ya kusini. [[Kaledonia Mpya]] ina hali ya pekee kama jumuiya ya kujitawala. Wakazi waliitwa mara mbili kulipigia kura swali la kuwa nchi huru. Kura ya mwaka 2020 ilileta asilimia 53 kwa kubaki sehmu ya Ufaransa dhidi asilimia 47 kwa uhuru.
* [[Uingereza]] uliipa [[Australia]] na [[New Zealand]] haki ya kujitawala tangu karne ya 19; katika karne ya 20 nchi hizo zilipewa haki ya kujitegemea katika sheria zao. Tangu sheria za 1942 na 1947 zimefikia hadhi ya nchi huru zinazoendelea kama wanachama wa Commonwealth kwa hiari yao na kumwa na malkia kama kama mkuu wa nchi.
* [[Marekani]] ilifanya koloni ya Hawaii kuwa [[jimbo]] lake sawa na majimbo mengine mnamo 1959. [[Samoa]], [[Guam]] na [[Visiwa vya Mariana ya Kaskazini]] zinaendelea kama [[maeneo ya ng'ambo ya Marekani]] bila haki za kisiasa. Lakini wenyeji wote wana haki kama raia ya Marekani. 

=== Milipuko ya kinyuklia kwenye visiwa ===
Baada ya Vita Kuu ya Pili nchi tatu za Marekani, Ufaransa na Uingereza walitumia maeneo chini ya utawala wao kwa majaribio ya kinyuklia. [[Bomu la nyuklia]] liligunduliwa mwisho wa Vita Kuu ya Pili na kutumiwa mara ya kwanza 1945. Katika miaka iliyofuata, nchi kadhaa zililenga kuboresha silaha hizi. Maeneo ya Pasifiki yaliteuliwa kwa milipuko ya majaribio kwa sababu ya idadi ndogo ya wakazi na hali ya kisasa ya maeneo hayo yaliyokuwa makoloni ambako wenyeji hawakuwa na haki za kiraia. Matokeo yalikuwa mara nyingi mabaya kwa wakazi.
* Marekani ilitumia Visiwa vya Marshall kama uwanja wa majaribio kuanzia  1946 hadi 1958 kwa milipuko ya mabomu 67 ya nyuklia. [[Bomu la hidrojeni|Bomu la kwanza la haidrojeni]] ulimwenguni lilijaribiwa katika kisiwa cha [[Enewetak]] katika [[Visiwa vya Marshall]] mnamo 1 Novemba (tarehe ya hapa) mnamo 1952. Mwaka 1954 wakazi wa atoli ya [[Rongelap]] walilazimishwa kuondoka katika kisiwa chao baada ya machafuko wa kinyuklia yalifika kwao kutoka Visiwa vya Marshall. Baada ya miaka mitatu waliurhusiwa kurudi lakini ugonjwa wa saratani ulianza kutokea kati yao kutokana na mnururisho uliobaki kwenye ardhi na maji baada ya milipuko ya kinyuklia. 
* Uingereza iliendesha idadi ya majaribio ya milipuko [[Australia Kusini]] katika miaka ya 1950. Waaustralia asilia walilazimishwa kuondoka kwenye nchi za mababu zao.
* Ufaransa iliwahi kufanya majaribio yake katika jangwa la Algeria. Baada ya uhuru wa Algeria milipuko ilipelekwa Pasifiki ambako  [[Moruroa]] katika [[Polynesia ya Kifaransa]]. Milipuko iliendelea hata baada ya mataifa mengine kusimamisha majaribio juu ya ardhi kwa sababu ya athari mbaya kwa afya. Ufaransa iliendelea dhidi ya ukosoaji na upinzani wa kimataifa; mlipuko wa mwisho hewani ilitokea mnamo 1974, na jaribio la mwisho la chini ya ardhi mnamo 1996.

== Kujisomea ==
* {{cite book|last=Collingridge|first=Vanessa|author-link=Vanessa Collingridge|title=Captain Cook: The Life, Death and Legacy of History's Greatest Explorer|url=https://archive.org/details/captaincooklifed0000coll|year=2003|publisher=Ebury Press|isbn=0-09-188898-0}}
* {{cite book|title =Captain James Cook | first =Richard | last =Hough | year =1994 | publisher =Hodder and Stoughton|author-link=Richard Hough| isbn =0-340-82556-1 }}
*{{cite book|last=Kirch|first=Patrick Vinton|title=On the Road of the Winds: An Archaeological History of the Pacific Islands Before European Contact|url=https://archive.org/details/onroadofwindsarc0000kirc|year=2001|publisher=University of California Press|isbn=978-0-520-92896-1}}
*{{cite book|last1=Lal|first1=Brij V.|last2=Fortune|first2=Kate|title=The Pacific Islands: An Encyclopedia|url=https://archive.org/details/pacificislandsen0000unse|year=2000|publisher=University of Hawaii Press|isbn=978-0-8248-2265-1}}
* {{Citation |last=Morison |first=Samuel Eliot |title=History of United States Naval Operations in World War II: The rising sun in the Pacific, 1931 – April 1942 |year=2001 |publisher=[[University of Illinois Press]] |isbn=0-252-06973-0}}
* {{cite book |author-link=Gananath Obeyesekere|last = Obeyesekere |first = Gananath |year =1992 | title =The Apotheosis of Captain Cook: European Mythmaking in the Pacific|publisher = Princeton University Press. |isbn = 0-691-05752-4 }}
*{{cite book | title=The Apotheosis of Captain Cook: European Mythmaking in the Pacific | publisher=Princeton University Press | last =Obeyesekere|first= Gananath | year=1997 | isbn=978-0-691-05752-1|quote=With new preface and afterword replying to criticism from Sahlins.}}
*{{cite book | title=Islands of history | url=https://archive.org/details/islandsofhistory00sahl | url-access=registration | publisher=University of Chicago Press | first=Marshall David|last=Sahlins| author-link= Marshall David Sahlins | year=1985 | isbn=978-0-226-73358-6}}
* {{cite book|author-link=Glyndwr Williams|last=Williams |first=Glyndwr |year=1997|title=Captain Cook's Voyages: 1768–1779|publisher=The Folio Society|location= London}}
{{mbegu-historia}}
[[Jamii:Historia ya maeneo ya Pasifiki]]
[[Jamii:Historia]]
[[Jamii:Pasifiki]]