Tazama chanzo cha Historia ya Afrika

[[Faili:African-civilizations-map-pre-colonial.svg|alt=Mataifa ya Afrika kabla ya ukoloni kutoka nyakati tofauti|thumb|Mataifa ya Afrika kabla ya ukoloni.]]
'''Historia ya Afrika''' ni [[historia]]<ref>Wakati mwingine neno "tarehe" latumiwa badala ya historia, kutokana na maana asilia ya neno la Kiarabu "tarih"</ref> ya [[bara]] hilo lililo asili ya [[binadamu]] wote. 
[[Faili:Map-Africa-Regions-Islands.png|alt=Ramani ya sasa ya kisiasa ya Afrika (ikijumuisha kusini mwa Sahara na Afrika kaskazini).|thumb|Ramani ya kisiasa ya Afrika nzima leo.]]
Kwa ujumla, historia ni kumbukumbu ya maisha ya mwanadamu [[duniani]], hasa ile tarehe iliyosajiliwa na kuhifadhiwa katika [[vitabu]], maandishi mbalimbali, na simulizi au [[hekaya]] za [[mapokeo]]. Ingawa historia iliyobebwa katika simulizi na hekaya huchukuliwa na baadhi kuwa haina nguvu kwa kukosa ithbati ya maandishi, bado hivi ni vyanzo muhimu vya historia. Mara nyingi historia iliyoko katika maandishi huwa imehifadhiwa katika simulizi na hekaya kwa muda mrefu kabla ya kuandikwa.

==Historia ya Afrika==
Hapo kale, bara la [[Afrika]] lilishuhudia matukio mengi ya [[harakati]] za mwanadamu kuliko mabara mengine ya [[ulimwengu]]. 

[[Wataalamu]] wa athari wamegundua athari za [[zamadamu]] zinazorudi nyuma kufikia hadi miaka [[milioni]] minne, na athari za [[ustaarabu]] wa [[Wamisri wa Kale]] huko [[Misri]] na [[Wafoinike]] huko [[Tunis]] na sehemu nyinginezo za [[Afrika ya Kaskazini]] katika [[karne ya 9 KK]].

Harakati za [[madola]] makubwa ya [[Warumi]] na [[Waarabu]] ziliweza kuonekana kabla ya [[karne ya 4]] [[BK]], na Waarabu walianza kuingia Afrika huko Habasha ([[Ethiopia]]) tangu [[karne ya 7]] BK na kutangaza [[dini]] ya [[Uislamu]] na kuieneza katika maeneo mbalimbali ya Afrika pamoja na kuanzisha [[biashara]] na ustaarabu na kuimarisha [[mamlaka]] zao katika [[Sudan]] ya wakati huo tangu [[karne ya 8]] baada ya Kikristo.

[[Himaya]] za [[Ghana]], [[Mali]], na [[Dola la Songhai|Songhai]] zilikuwa zikijulikana kwa [[utajiri]] mkubwa na biashara stawi iliyokuwa ikifanyika wakati huo ya [[dhahabu]] na [[bidhaa]] nyinginezo. Mwisho wa [[karne ya 15]] BK, himaya ya Songhai ilikuwa na nguvu kuweza kuitia chini ya utawala wake mamlaka ya Mali. Sehemu nyingine za [[kusini mwa Afrika]] zilikuwa wakati huu hazijulikani sana, na historia yake ilikuwa bado haijasajiliwa.

Baina ya [[karne ya 1 KK]] na [[karne ya 16]] BK watu waliokuwa wakizungumza [[lugha]] ya [[Lugha za Kibantu|Kibantu]] watokao sehemu za [[Nigeria]] na [[Cameroon]] ya leo, ndio waliokuwa wameenea kwenye sehemu mbalimbali kusini mwa bara la Afrika, wakiwa wameanzisha [[Kijiji|vijiji]], [[Shamba|mashamba]] na mamlaka katika sehemu za [[Jamhuri ya Kidemokrasia ya Kongo]] ya leo, za [[Luba]] na [[Mwememutapa]], lakini makundi ya [[wachungaji]] wa [[wanyama]] walianza kuhamia [[kusini]] katika karne za 15 na 16 na kukutana na [[Wabantu]]. Ndipo walipoanzisha mamlaka zao za [[Bunyoro]], [[Buganda]], [[Rwanda]] na [[Ankole]].

==Ukoloni==
[[Picha:Afrika 1880.png|350px|thumb|Afrika mnamo mwaka 1880, kabla ya ugawaji na wakoloni; Milki za wenyeji na maeneo yaliyokuwa chini ya nchi za nje]]
[[Picha:Afrika_1913.png|350px|thumb|Afrika jinsi ilivyogawiwa na wakoloni mnamo mwaka 1913 (kabla ya Vita Kuu I)]]
[[Wazungu]] walianza kugundua bara la Afrika katika karne ya 15, wakati [[Wareno]] walipokuja kwenye [[fukwe]] za bara la Afrika kutafuta njia nyepesi na ya [[amani]] ya kufikia [[India]], na kuweza kupata nafasi ya kushikilia biashara ya dhahabu na [[pembe]] na [[watumwa]] ambayo ilikuwa ikiendelea wakati huo katika bara la Afrika. Katika mwaka [[1488]] [[Bartolomeo Dias]] alizunguka [[Rasi ya Tumaini Jema]] (kwa [[Kiingereza]]: Cape of Good Hope), na katika mwaka [[1498]] [[Vasco da Gama]] alifika ufukwe wa [[Afrika Mashariki]] na kuendelea mpaka [[India]].

Baada ya hapo, [[Ureno]] ulianzisha vituo vya biashara Afrika, ukifuatiwa na [[Waholanzi]], [[Waingereza]], [[Wafaransa]] na Wazungu wengineo, na [[biashara ya watumwa]] iliyosimamiwa na Waarabu na baadhi ya Waafrika wenyewe ikashika kani na kuwa na kasi na nguvu. 

Wakati huohuo [[Waturuki]] walishikilia sehemu za kaskazini ya Afrika na [[Waomani]] wakashikilia ufukwe wa Afrika Mashariki. 

Kati ya miaka [[1880]] na [[1912]], Wazungu waligawana bara la Afrika, na  nchi zote zikawa chini ya utawala wa Wazungu isipokuwa [[Liberia]] na [[Ethiopia]].

Wafaransa wakachukuwa [[Afrika Magharibi]] na Kaskazini na kwa hivyo nchi za Afrika Magharibi: [[Dahomey]] (sasa [[Benin]]), [[Guinea]], [[Mali]], [[Cote d'Ivoire]], [[Mauritania]], [[Niger]], [[Senegal]] na [[Volta ya Juu]] (sasa [[Burkina Faso]]) zilikuwa chini ya utawala wake. Hali kadhalika, [[Algeria]], [[Tunisia]] na [[Morocco]] zilitawaliwa na wao. Aidha, Wafaransa walitawala [[Togoland]], [[Somaliland]], [[Madagascar]], [[Comoro]], na [[Reunion]].

Waingereza nao wakatawala Afrika Mashariki na Kusini, na kuwa sehemu ya Sudan na [[Somalia]], [[Uganda]], [[Kenya]], [[Tanzania]] (chini ya jina la [[Tanganyika]]), [[Zanzibar]], [[Nyasaland]], [[Rhodesia]], [[Bechuanaland]], [[Basutoland]] na [[Swaziland]] chini ya utawala wao na baada ya kushinda katika [[vita]] huko Afrika ya Kusini walitawala [[Transvaal]], [[Orange Free State]], [[Cape Colony]] na [[Natal]], na huko Afrika ya Magharibi walitawala [[Gambia]], [[Sierra Leone]], the [[Gold Coast]] na [[Nigeria]].

Wareno wakachukuwa sehemu ya [[Guinea]], [[Angola]] na [[Msumbiji]] na sehemu na visiwa fulanifulani huko Afrika ya Magharibi. 

[[Wabelgiji]] wakachukua [[Kongo]] na [[Rwanda-Urundi]], na [[Wahispania]] wakachukua sehemu ya Guinea, [[Spanish Sahara]] (sasa [[Sahara ya Magharibi]]), [[Ifni]] na sehemu nyingine za [[Morocco]]. 

[[Wajerumani]] nao wakachukua [[Togoland]], Cameroon na baadhi ya nchi katika Afrika ya Magharibi na Afrika ya Mashariki, lakini baada ya [[vita vya kwanza vya dunia]] wakanyang'anywa. 

[[Waitalia]] wakachukua [[Libya]], [[Eritrea]] na sehemu kubwa ya Somalia.

==Uhuru==
Nchi ya kwanza kujitawala upya katika Afrika ni nchi za Afrika ya Kusini zilizojiunga na kujiendesha wao wenyewe katika mwaka [[1910]]. Misri, katika mwaka wa [[1922]] walikuwa wanajiendesha wenyewe, na [[Tangier]] katika mwaka wa [[1925]]. 

Madola mengi ya Afrika yalianza kupigania [[uhuru]] katika miaka ya baina ya [[1950]] na [[1960]], na Wazungu wakasalimu amri na kuanza kutoa uhuru. Libya wakajinyakulia uhuru katika mwaka wa [[1951]], Eritrea katika mwaka [[1952]] ikiwa imejiunga na Ethiopia, Morocco katika mwaka wa [[1956]], na wakarudishiwa Tangier. 

Katika mwaka huu wa 1956, Sudan na Tunisia vile vile walipata uhuru wao, na Ghana katika mwaka wa 1957, Guinea katika mwaka wa [[1958]], na vile vile Morocco wakarudishiwa Spanish Morocco.

Katika mwaka wa 1960 Ufaransa ukatoa uhuru kwa Cameroon, [[Jamhuri ya Afrika ya Kati]], [[Chad]], Congo ([[Brazzaville]]), Cote d'Ivoire, Dahomey (Benin), Gabon, Madagascar, Mali, Mauritania, Niger, Senegal na Volta ya Juu (Burkina Faso). 

Vile vile, katika mwaka huohuo wa 1960 Congo ([[Kinshasa]]), Nigeria, Somalia, na Togo zikapata uhuru, na katika mwaka wa [[1961]] Sierra Leone na Tanganyika zikapata uhuru, na Afrika ya Kusini ikawa [[Jamhuri]]. 

Katika mwaka wa [[1962]] Algeria, [[Burundi]], [[Rwanda]], na Uganda zikawa huru, na [[1963]] zikafuatia Zanzibar, Gambia na Kenya, na katika mwaka wa [[1964]] Malawi (Nyasaland), na Zambia (Rhodesia ya Kaskazini) zikapata uhuru. 

Baada ya miaka miwili, katika mwaka wa [[1966]] Botswana (Bechuanaland) na [[Lesotho]] (Basutoland) zikajinyakulia uhuru. [[Mauritius]] na [[Swaziland]] katika mwaka wa 1968 na vile vile [[Guinea ya Ikweta]]. Hispania ikairudisha Ifni katika mwaka wa [[1969]] katika mamlaka ya Morocco.

Aidha, katika mwaka wa [[1974]] [[Guinea ya Kireno]] ([[Guinea-Bissau]]) ikapata uhuru wake, na katika mwaka wa [[1975]] Angola, Cape Verde, Mozambique, Sao Tome na Principe zikapata uhuru. Hispania vilevile ikaitoa Sahara ya Magharibi kwa Morocco na [[Mauritania]] katika mwaka wa [[1976]], lakini wananchi wakakataa kuwa chini ya nchi mbili hizi, kukazuka vita. Mauritania ukaitoa sehemu yake na kuipa Morocco katika mwaka wa [[1979]], tatizo ambalo mpaka sasa linaendelea baina ya Morocco na Sahara ya Magharibi, na [[Umoja wa Mataifa]] unajaribu kutatua tatizo hili. Waingereza wakawapa uhuru [[Shelisheli]] katika mwaka wa 1976, na Ufaransa ukatoa uhuru kwa visiwa vya [[Ngazija]] (Comoro).

Katika mwaka wa [[1977]] [[Jibuti]] (Nchi ya Afars na Issas) iliyokuwa ikitawaliwa na Wafaransa ikarudi kwa wenyewe. Rhodesia (Zimbabwe) ikapata uhuru halisi mwaka wa [[1980]], na [[South West Africa]], iliyokuwa ikitawaliwa na Afrika ya Kusini ikapata uhuru katika mwaka [[1990]] na kuitwa [[Namibia]].

Uingereza umebaki na visiwa vya [[Saint Helena]] na [[Ascension]], na Ufaransa unaendelea kutawala [[Mayotte]] na Reunion. Hispania vilevile unaendelea kutawala visiwa vya [[Canarias]] pamoja na [[Ceuta]] na [[Melilla]] na visiwa viwili vingine vilivyoko karibu na Morocco.

==Angalia pia==
{{Lango|Afrika|Historia}}
*[[Historia Kuu ya Afrika]] (mradi wa [[UNESCO]] na vitabu)

==Tanbihi==
{{reflist}}

==Marejeo==
* {{en}} http://www.infoplease.com/ce6/world/A0856495.html
* {{en}} [[Andrey Korotayev|Korotayev A.]] & Khaltourina D. ''Introduction to Social Macrodynamics: Secular Cycles and Millennial Trends in Africa.'' Moscow: URSS, 2006. ISBN 5-484-00560-4 [http://urss.ru/cgi-bin/db.pl?cp=&lang=en&blang=en&list=14&page=Book&id=37485].
{{Africa topic|Historia ya|title=Historia ya Afrika}}
{{mbegu-historia}}
[[Jamii:Historia ya Afrika|!]]
[[Jamii:Afrika]]