Tazama chanzo cha Darubini ya redio


[[Faili:CSIRO_ScienceImage_4350_CSIROs_Parkes_Radio_Telescope_with_moon_in_the_background.jpg|right|thumb|312x312px| Darubini ya redio ya mita 64 katika Parkes Observatory kama ilivyoonekana mwaka wa 1969, wakati ilitumiwa kupokea video ya moja kwa moja kutoka [[Apollo 11|Apollo 11.]]]]
[[Faili:UTR-2_-_P3094042_(wiki).jpg|thumb| Antena ya darubini ya redio ya masafa ya [[dekamita]], mkoa wa [[Kharkov|Kharkiv]], [[Ukraine]] .]]
[[Faili:USA.NM.VeryLargeArray.02.jpg|thumb|"Very Large Array" katika [[New Mexico]] ni mpangilio wa dishi 27 zinazokusanya vipimo kwa pamoja.]]
[[Faili:FAST Radio Telescope (captured from video).jpg|thumb|Darubiniredio ya FAST nchini China ina kipenyo cha mita 500]]
'''Darubini ya redio''' ni [[antena]] maalum na kipokeaji cha redio kinachotumiwa kutambua [[Wimbiredio|mawimbi ya redio]] kutoka kwa vyanzo vya redio kwenye anga-nje. <ref name="Marr">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=T54oCwAAQBAJ&pg=PA21|title=Fundamentals of Radio Astronomy: Observational Methods|last=Marr|first=Jonathan M.|last2=Snell|first2=Ronald L.|last3=Kurtz|first3=Stanley E.|date=2015|publisher=CRC Press|isbn=978-1498770194|pages=21–24}}</ref> <ref name="Britannica">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=ea-bAAAAQBAJ&q=%22radio+telescope%22&pg=PA1583|title=Britannica Concise Encyclopedia|date=2008|publisher=Encyclopædia Britannica, Inc.|isbn=978-1593394929|pages=1583}}</ref> <ref name="Verschuur">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=bUVQM_BAFlMC&q=%22radio+telescope%22+%22radio+receiver%22&pg=PA8|title=The Invisible Universe: The Story of Radio Astronomy|last=Verschuur|first=Gerrit|date=2007|publisher=Springer Science & Business Media|isbn=978-0387683607|edition=2|pages=8–10}}</ref> Darubini za redio ndizo vyombo vikuu vya uchunguzi vinavyotumika katika astronomia redio, ambayo huchunguza mawimbi ya redio yanayotolewa na [[Kiolwa cha anga-nje|violwa vya anga-nje]] kama vile nyota, galaksi au nebula. Hivyo zinalingana na  darubini nuru zinazochungulia mawimbi ya nuru yanaotoka kwenye violwa vya anga-nje. Tofauti na darubini za nuru, darubini za redio zinaweza kutumika wakati wa mchana na usiku<ref>[https://public.nrao.edu/telescopes/radio-telescopes What are radio telescopes?] tovuti ya National Radio Astronomy Observatory, Marekani, iliangaliwa Machi 2023</ref>.

== Vyanzo vya ishara ==
Vyanzo vya redio vya kiastronomia kama vile [[nyota]], [[nebula]] na [[galaksi]] viko mbali sana, mawimbi ya redio yanayotoka humo ni dhaifu sana. Kwa hiyo darubini za redio zinahitaji antena kubwa sana kukusanya nishati ya redio ya kutosha ili kuzichunguza, pamoja na vifaa nyeti sana vya kupokea. 

Darubini za redio mara nyingi ni antena kubwa za dishi ("sahani") zinazofanana na zile zinazotumika kupokea mawimbi kutoka satelaiti kwa ajili ya runinga. 

Dishi hizo zinaweza kutumika moja moja au kwa nyingi zikiunganishwa pamoja kielektroniki. 

[[Paoneaanga]] za redio hupangwa kuwa mbali na miji mikubwa au maneo penye watu wengi ili kuepuka kuingiliwa na ishara za sumakuumeme (EMI) kutoka kwa redio, [[televisheni]], [[rada]], magari, simu na vifaa vingine vya kielektroniki.

== Historia ==
Mawimbi ya redio kutoka angani yaligunduliwa kwa mara ya kwanza na mhandisi Karl Guthe Jansky mwaka wa 1932 katika huko [[Holmdel Township, New Jersey|Marekani]] kwa kutumia antena iliyojengwa kuchunguza  mapokezi ya redio. 

Darubini ya redio ya kwanza iliyojengwa kimakusudi ilikuwa dishi yenye kipenyo cha mita 9 iliyojengwa na mwanaridhaa ya redio Grote Reber karibu na nyumba yake huko Wheaton, Illinois mnamo 1937. Uchunguzi wa anga aliofanya huchukuliwa mara nyingi kuwa mwanzo wa astronomia ya redio<ref>Sullivan, W.T. (1984). The Early Years of Radio Astronomy. Cambridge University Press. ISBN 0-521-25485-X</ref>.

== Antena kubwa ==
Kifaa kikubwa duniani ni darubiniredio ya RATAN-600 karibu na Nizhny Arkhyz nchini Urusi inayofanywa na duara ya viakisi yenye kipenyo cha mita 576.

Dishi kubwa duniani iliyojaa ni darubiniredio ya FAST (''Five-hundred-meter Aperture Spherical Telescope'') iliyokamilika mwaka 2016 nchini [[China]] <ref>{{cite web|url=http://english.peopledaily.com.cn/90001/90776/90881/6562884.html|title=China Exclusive: China starts building world's largest radio telescope|website=English.peopledaily.com.cn|date=2008-12-26|access-date=2016-02-24}}</ref>. Ina kipenyo cha mita 500. Inafanywa na viakisi 4,450 na kila moja kinaweza kusogezwa na kulengwa hadi nyui 40° juu ya [[upeo wa macho]]. 

Dishi kamili kubwa ya pili ilikuwa darubiniredio ya [[Arecibo]] huko [[Puerto Rico]] yenye kipenyo cha mita 305 iliyoporomoka kwenye disemba 2020. Haikuwa kipokeaji pekee lakini iliweza pia kurusha miale ya [[rada]].

Darubiniredio hizo kubwa zinalengwa kiasi tu; haziwezi kugeuzwa kwa jumla. 

Darubiniredio kubwa zaidi duniani zinazoweza kugeuzwa na kulengwa pote ni Green Bank Telescope yenye kipenyo huko [[West Virginia]], Marekani na darubiniredio ya Effelsberg, Ujerumani zenye kipenyo cha mita 100<ref>https://www.mpifr-bonn.mpg.de/en/effelsberg Radio Telescope Effelsberg, tovuti ya Taasisi ya Max Planck, iliangaliwa Machi 2023</ref>.

== Mipangilio ya darubiniredio ==
Tangu mwaka 1946 kuna tekinolojia ya kuunganisha antena tofauti zinazoiga antena moja kubwa. Antena hizo huunganishwa katika mpangilio ''(array)'' zikitumia maingiliano ya mawimbi ''(wave interference)'' na mbinu huu unaruhusu kupata ufumbuzi mzuri zaidi yaani ukuzaji<ref>https://www.ita.uni-heidelberg.de/~dullemond/lectures/obsastro_2011/chap_interferometry.pdf Interferometry: The basic principles (PDF); tovuti ya Institute of Theoretical Astrophysics, Chuo Kikuu cha Heidelberg, iliangaliwa Machi 2023 </ref>. 

Tekinolojia hiyo imeendelea hivyo inawezekana pia kurekodi ishara ya kila antena peke yake na kuziunganisha baadaye. Hii inaruhusu kutumia antena zilizo mbali kati yao. Mfano wa mbinu huu ni [[Mpangilio wa Kilomita ya Mraba]] (Square Kilometre Array - SKA) inayojengwa huko Australia na Afrika Kusini ilhali ishara za vituo vyake vitaunganishwa kwenye [[paoneanga pa Jodrell Bank]] huko [[Uingereza]].<ref>https://www.skao.int/en/about-us/skao One global observatory operating two telescopes on three sites, tovuti ya SKAO, iliangaliwa Machi 2023</ref>

Recent advances in the stability of electronic oscillators also now permit interferometry to be carried out by independent recording of the signals at the various antennas, and then later correlating the recordings at some central processing facility.

== Marejeo ==
{{Marejeo}}

== Kusoma zaidi ==

** Rohlfs, K., & Wilson, T. L. (2004). Tools of radio astronomy. Astronomy and astrophysics library. Berlin: Springer.
** [[:en:Isaac_Asimov|Asimov, I.]] (1979). Isaac Asimov's Book of facts; ''Sky Watchers''. New York: Grosset & Dunlap. pp. 390–399. {{ISBN|0-8038-9347-7}}[[:en:ISBN_(identifier)|ISBN]]&nbsp;[[:en:Special:BookSources/0-8038-9347-7|0-8038-9347-7]]
* 
[[Jamii:Darubini ya anga-nje]]