Tazama chanzo cha Gabon

{{Jedwali la nchi|jina_rasmi=Jamhuri ya Gabon|jina_asili=''République Gabonaise'' ([[Kifaransa]])|bendera=Flag_of_Gabon.svg|nembo=Coat_of_arms_of_Gabon.svg|kaulimbiu=<br>''Union, Travail, Justice'' (Kifaransa)<br>"Umoja, Kazi, Haki"|wimbo=''[[La Concorde]]'' (Kifaransa)<br>"Mapatano"<br>[[File:La Concorde.ogg]]|ramani2=Carte gabon.png|ramani=Gabon (orthographic projection).svg|latd=0|latm=23|latNS=N|longd=9|longm=27|longEW=E|lugha_rasmi=[[Kifaransa]]|idadi_makabila=Kupita [[Makabila ya Gabon|makabila 40]]|mji_mkuu=[[Libreville]]|vyeo_viongozi={{*}}Kaimu Rais|majina_viongozi=[[Brice Oligui Nguema]]|serikali=[[Jamhuri]]<br>yenye [[baraza la majeshi]]|fedha=[[Faranga ya CFA]]|majira_saa=+1<br>([[Saa za Afrika ya Magharibi|Afrika ya Magharibi]])|tld=.ga|msimbo_simu=+241|iso3166=GA|eneo_jumla=267 668|watu_kadirio=2 397 368|pato={{punguko}} USD bilioni 19.319|mwaka_pato=2023|pato_kwa_mtu={{punguko}} USD 8 831|pato_halisi={{ongezeko}} USD bilioni 41.922|pato_halisi_kwa_mtu={{ongezeko}} USD 19 165|maendeleo={{ongezeko}} 0.706 - {{juu}}|mwaka_maendeleo=2021|ukubwa_bendera=120|ukubwa_nembo=90}}

'''Gabon''', kirasmi '''Jamhuri ya Gabon''', ni [[nchi huru]] ya [[Afrika ya Magharibi]] ya kati. 

Imepakana na [[Guinea ya Ikweta]], [[Kamerun]], [[Jamhuri ya Kongo]] na [[Ghuba ya Guinea]]. 

Nchi hii ina [[umma]] mdogo, [[madini]] na [[maliasili|mali]] kwa wingi, na [[wafanyabiashara]] kutoka nchi za kigeni wameweza kufanya Gabon iwe nchi yenye [[maendeleo]] makubwa.

== Jiografia ==
=== Maeneo ya utawala ===
Gabon imegawiwa katika [[mikoa]] 9 nayo ina jumla ya [[wilaya]] (''départements'') 37. 

[[Mikoa ya Gabon|Mikoa]] ni: 
*[[Mkoa wa Estuaire|Estuaire]], 
*[[Haut-Ogooué]], 
*[[Moyen-Ogooué]], 
*[[Ngounié]], 
*[[Mkoa wa Nyanga|Nyanga]], 
*[[Ogooué-Ivindo]], 
*[[Ogooué-Lolo]], 
*[[Ogooué-Maritime]], na 
*[[Woleu-Ntem]].

== Historia ==
[[Picha:Omar_Bongo_with_George_Bush_May_26_2004-02.jpg|thumb|kushoto|Aliyekuwa Rais [[Omar Bongo]] Ondimba wa Gabon (kushoto) akiwa [[Washington]], [[USA]].]]
Jamhuri ya Gabon, tangu kupata [[uhuru]] kutoka [[Ufaransa]] [[tarehe]] [[17 Agosti]] [[1960]], imeongozwa na [[Rais]] watatu, [[Léon M'ba]], [[Omar Bongo|El Hadj Omar Bongo]] ambaye amekuwa kiongozi kutoka mwaka wa [[1967]] hadi kifo chake ([[2009]]: ndiye aliyekuwa kiongozi barani Afrika aliyeshikilia uongozi kwa muda mrefu zaidi), halafu mwanae [[Ali Bongo Ondimba|Ali]] aliyepinduliwa na [[Jeshi|wanajeshi]] tarehe [[30 Agosti]] [[2023]].

== Siasa ==
[[Picha:Chancery.jpg|thumb|Nyumba ya baraza, [[Libreville]]]]
[[Mwaka]] wa [[1990]] Gabon ilianza [[demokrasia]] ya [[vyama vingi]] na [[katiba]] ya kidemokrasia ili ruhusu [[ukweli]] wa [[uchaguzi]] na [[uwajibikaji]] wa [[idara]] za [[serikali]], lakini hali iliendelea kuwa karibu ileile. 

== Uchumi ==
Gabon ni nchi yenye neema sana kuliko nchi jirani. [[Uchumi]] wake, hasa chumo cha umma, ni mara nne ya nchi za Afrika [[kusini kwa Sahara]]. Hii hasa ni kwa sababu ya [[uzalishaji]] wa [[mafuta]] ambao umeleta [[utajiri]] na [[mali]], lakini usambazaji wa mali hii ya mafuta bado umedhoofika. 

Gabon ilikuwa mwanachama wa [[Muungano wa Nchi Zinazouza Mafuta (OPEC)]] kutoka mwaka wa 1975 mbaka 1995.

Mwaka 1990, [[udhaifu wa pesa]] [[CFA frank]] uliacha Gabon katika shida ya kulipa [[deni za kimataifa]]; [[Ufaransa]] na [[Shirika la Fedha la Kimataifa]] (IMF) wameipa Gabon [[mkopo]] na usaidizi kwa [[uelewano]] kwamba Gabon itageuza uchumi wake barabara.

== Watu ==
Yasemekana mambo ya mazingira yalifanya umma wa Gabon kutopanda kwa [[sensa]] kati ya miaka [[1900]] na [[1940]]. 

Ni nchi ambayo ina umma mdogo zaidi katika Afrika bara, na upungufu wa wafanyakazi ni mojawapo ya mambo yanayofanya hasa uchumi kutovuma zaidi. 

Umma hasa kwa ujumla ni kama watu [[milioni]] 2.4.

Gabon hasa ina ma[[kabila]] zaidi ya 40 ambayo yana [[utamaduni]] na [[lugha]] tofauti lakini karibu wote (95%) ni wa jamii ya [[Bantu]]. [[Wafang]] ndio kabila kubwa zaidi nchini Gabon, wengine ni [[Wamyene]], [[Wabandjabi]], [[Waeshira]], [[Wabapounou]] na [[Waokande]]. 

[[Lugha ya Kifaransa]] ndiyo [[lugha rasmi]] ya [[taifa]] ambayo hutumika kwa [[mawasiliano]] (wakazi wanaoimudu ni 80%). [[Wafaransa]] 10,000 wanaishi Gabon, na [[Ufaransa]] unaathiri mambo ya kigeni, utamaduni na biashara nchini Gabon. 

Upande wa [[dini]], imekadiriwa kwamba 75.6% za wakazi ni [[Wakristo]] (hasa [[Wakatoliki]]), 12.2% ni [[Waislamu]] (hasa wageni), na 5.7% wanafuata [[dini asilia za Kiafrika]] ([[Bwiti]]).

== Utamaduni ==
* [[Makabila ya Gabon]]
* [[Muziki wa Gabon]]
* [[Orodha ya lugha za Gabon]]

== Tazama pia ==
* [[Mawasiliano nchini Gabon]]
* [[Mambo ya kigeni ya Gabon]]
* [[Orodha ya kampuni za Gabon]]
* [[Jeshi la Gabon]]
* [[Historia ya Gabon]]
* [[Uchukuzi nchini Gabon]]
* [[Orodha ya nchi kufuatana na wakazi]]
* [[Orodha ya nchi za Afrika kulingana na idadi ya watu]]
* [[Orodha ya nchi za Afrika kulingana na msongamano wa watu]]
* [[Orodha ya nchi za Afrika kulingana na pato la taifa]]
* [[Demografia ya Afrika]]

== Marejeo ==
* David E. Gardinier and Douglas A. Yates, [http://www.scarecrowpress.com/ISBN/0810849186 Historia elekezo ya Gabon, tolezi ya 3.] (The Scarecrow Press, Inc., 2006)
* [[David E. Gardinier]], ''Kamusi ya Historia ya Gabon'', tolezi ya 2. (The Scarecrow Press, Inc., 1994) – kazi inayohusu maelezo biografia ya  vifaa 1,453
* James F. Barnes, ''Gabon: Beyond the Colonial Legacy'' (Boulder: Westview, 1992)

== Viungo vya nje ==
=== Serikali ===
* [http://www.legabon.org Le Gabon : makala rasmi ya Jamhuri ya Gabon] {{Wayback|url=http://www.legabon.org/ |date=20070329043025 }}
* [http://www.assemblee.ga/ Assemblée nationale du Gabon] makala rasmi.
* [http://gabon.embassyhomepage.com/ Gabonese Embassy in London] {{Wayback|url=http://gabon.embassyhomepage.com/ |date=20190922004053 }} arithio za serikali
* [http://www.senat.ga/ Le Sénat de la République Gabonaise] makala rasmi (kwa kifaransa)

=== Habari ===
* [http://allafrica.com/gabon/ AllAfrica.com - ''Gabon''] viungo via taarifa ya habari

=== Uchambuzi ===
* [http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/africa/country_profiles/1023203.stm BBC News Country Profile - ''Gabon'']
* [http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/gb.html Kitabu cha wa dadisi wa Amerika - ''Gabon''] {{Wayback|url=http://www.cia.gov/cia/publications/factbook/geos/gb.html |date=20060502010434 }}

=== Koo na makabila ===
* [http://www.pygmies.info/ Baka watu wafupi wa Kamerun na Gabon] Utamaduni na wakazi wa kwanza Gabon

=== Maelekezo ===
* [http://dmoz.org/Regional/Africa/Gabon/ Open Directory Project - ''Gabon''] {{Wayback|url=http://dmoz.org/Regional/Africa/Gabon/ |date=20060424195431 }} maelekezo
* [http://www-sul.stanford.edu/depts/ssrg/africa/gabon.html Chuo kikuu cha Stanford – Afrika kusini mwa sahara: ''Gabon''] maelekezo
* [http://www.sas.upenn.edu/African_Studies/Country_Specific/Gabon.html Chuo kikuu cha  Pennsylvania – Ustadi wa-Afrika: ''Gabon''] maelekezo
* [http://dir.yahoo.com/Regional/Countries/Gabon/ Yahoo! - ''Gabon''] {{Wayback|url=http://dir.yahoo.com/Regional/Countries/Gabon/ |date=20060428121442 }} directory category

=== Utalii ===
{{mikoa ya Gabon}}
{{Afrika}}
{{African Union}}
{{mbegu-jio-Afrika}}
[[Jamii:Nchi za Afrika]]
[[Jamii:Umoja wa Afrika]]
[[Jamii:Gabon| ]]
[[Jamii:Nchi zinazotumia lugha ya Kifaransa]]
[[Jamii:jumuiya ya Madola]]