Wiki

^{Kwa kipindi cha siku saba angalia Juma}

Picha ikionesha jinsi wikitext inavyoonekana katika tarakilishi, kishikwambi ama simujanja

Wiki (kutoka neno la Kihawaii linalomaanisha 'kasi'". "Wiki" imetafsiriwa na watu kimzaha "What I Know Is", yaani, "ninachojua ni") ni tovuti ambayo inaruhusu kwa urahisi uundaji na uhariri wa idadi yoyote ya kurasa za mtandao zilizoshikamana kwa kutumia lugha{ ishara/1} au nakala ya WYSIWYG ya uhariri, katika kivinjari.|lugha{ ishara/1} au nakala ya WYSIWYG ya uhariri, katika kivinjari. Wiki kwa kawaida zinaendeshwa na programu ya Wiki. Mara nyingi Wiki hutumika kuunda tovuti zinazoshirikiana kuziendesha tovuti za kijamii, kwa kuandika {habari za kibinafsi{/0}, katika kushirikisha mitandao na usimamizi wa mifumo ya maarifa.

Wiki nyingi hutumika kwa lengo moja maalumu, na nyenzo zisizo na uhusiano na lengo hili huondolewa mara moja na jamii ya watumizi wa Wiki. Ndivyo ulivyo ushirikiano huru katika kamusi ya Wikipedia. Kinyume na hayo, Wiki zilizo na malengo wazi hukubali kila aina ya ujumbe bila kanuni kali kuhusu jinsi unavyopaswa kuandikwa.

Ward Cunningham, mtengenezaji wa programu ya kwanza ya Wiki, WikiWikiWeb, mwanzoni alieleza wiki kuwa hifadhi ya data rahisi ya mtandao ambayo ingetumiwa kuweza kufanya kazi."

Historia

Mabasi ya Wiki Wiki katika uwanja wa ndege wa kimataifa wa Honolulu, Hawaii, Marekani.

WikiWikiWeb ilikuwa Wiki ya kwanza. Ward Cunningham alianza kutengeneza WikiWikiWeb mwaka wa 1994, na kuiweka kwenye mtandao c2.com tarehe 25 Machi 1995. Ilipewa jina na Cunningham, ambaye alikumbuka mfanyakazi katika uwanja wa ndege wa kimataifa wa Honolulu aliyemwambia aabiri kwa gari aina ya "Wiki Wiki" ambalo lilisafirisha abiria baina ya vituo vya mwisho katika uwanja huo wa ndege. Kulingana na Cunningham, "Mimi nilichagua Wiki-Wiki kama mbadala wa neno 'quick' ili niepuke kuiita tovuti hii quick-web."

Cunningham kwa kiasi fulani alipata changamoto kutokana na HyperCard. Apple Apple alikuwa ameunda mfumo uliowaruhusu watumizi kuunda viungo visivyokuwa vya kweli "kadi zilizopanganya" kusaidia viungo kati ya kadi hizo. Cunningham aliendeleza mawazo ya Vannevar Bush kwa kuruhusu watumizi "kutoa maoni na kubadilisha nakala za wengine".

Katika miaka ya mapema ya 2000, Wiki zilianza kutumika katika biashara kama programu shirikishi. Matumizi ya kawaida yalikuwa kama mawasiliano ya mradi, mitandao ya binafsi, na nyaraka, awali za watumiaji wa kiufundi. Leo baadhi ya makampuni hutumia Wiki kama programu shirikishi ya pekee na kama mbadala kwa tovuti za kibinafsi zisizobadilika, na baadhi ya shule na vyuo vikuu vinatumia Wiki kuimarisha mafunzo kwa makundi ya wanafunzi. Kunaweza kuwa na matumizi mengi ya Wiki nyuma ya Vizuia mpenyo kuliko katika mtandao wa umma.

Mnamo 15 Machi 2007, Wiki iliingia katika kamusi ya mtandao ya Kiingereza ya Oxford.

Sifa

Ward Cunningham, na mwandishi mwenza Bo Leuf, katika kitabu cha The Wiki Way:Quick Collaboration on the Web walielezea kiini cha dhana ya Wiki kama ifuatavyo:

• watumizi wote wa Wiki wameruhusiwa kuhariri kurasa zozote au kutengeneza kurasa mpya ndani ya mtandao wa Wiki, kwa kutumia tu kivinjari aina ya vanilla-kavu kwa mtandao bila vitu vya ziada.
• Wiki inakuza mada ya maana kati ya kurasa tofauti kwa kufanya maandalizi ya kurasa shirikishi kuwa rahisi na kwa kuonyesha kama ukurasa unaohitajika upo au la.
• Wiki si tovuti iliyotengezwa kwa makini kuwakimu watumizi wasio rasmi. Badala yake, inataka kumhusisha mgeni katika mchakato unaoendelea wa uumbaji na ushirikiano unaoleta mabadiliko daima katika mandhari ya mtandao.

Wiki inawezesha hati kuandikwa kiushiriki, katika lugha rahisi ya kuashiria kwa kutumia kivinjari. Ukurasa wa tovuti ya wiki unaitwa "ukurasa wa wiki", ilhali mkusanyiko mzima wa kurasa, ambazo kawaida huwa zinahusiana kwa viungo, ni "Wiki". Wiki ni hifadhidata ya kuunda, kuvinjari, na njia ya kutafuta habari.

Sifa tambulishi ya teknolojia ya Wiki ni urahisi wa kuunda kurasa na kuziainisha. Kwa ujumla, hakuna marekebisho kabla ya mabadiliko kukubaliwa. Wiki nyingi zi wazi kwa mabadiliko kutoka kwa umma bila lazima ya mtumiaji kujiandikisha. Wakati mwingine kujiandikisha kwa kikao kunapendekezwa, ili kuunda "sahihi ya wiki" kitambulishi cha kutia sahihi uhariri moja kwa moja. Lakini, hariri nyingi zinaweza kufanywa katika muda halisi na kuonekana katika mtandao moja kwa moja. Hali hii inaweza kusababisha utumiaji mbaya wa mfumo. Sava za kibinafsi za wiki zinahitaji mtumiaji kujitambulisha ili kuhariri kurasa, na wakati mwingine hata kuzisoma.

Kuhariri kurasa za Wiki

Kuna njia mbalimbali ambazo watumiaji wa Wiki wanaweza kuhariri maudhui yake. Kwa kawaida, muundo wa kurasa za Wiki na mpangilio wake unatumia lugha ya kuashiria kiurahisi, ambayo wakati mwingine huitwa wikitext. Kwa mfano, kuanza mstari na ishara ya nyota ("*") hutumiwa mwanzoni mwa orodha. Mitindo na sentensi za makala ya Wiki zinaweza kutofautiana sana katika utekelezaji wa Wiki, baadhi zikiruhusu viashiria vya HTML. Sababu ya kutumia mbinu hii ni kwamba, HTML na viashiria vyake vingi, si rahisi kusoma, jambo linaloifanya makala kuwa ngumu kuhaririwa. Kwa hivyo Wiki zinapendelea uhariri wa makala rahisi kwa kuzingatia kaida chache na rahisi kuliko za HTML za kuonyesha muundo na mtindo. Ingawa kwa kupunguza upenyaji kwa HTML na kwa cascading style sheet (CSS) Wiki hupunguza uwezo wa mtumiaji kubadilisha muundo wa makala ya Wiki, kuna faida kadhaa. Kupunguza upenyaji wa CSS huhakikisha kwamba kuna ulainishaji wa sura na hisi na kule kuzuia JavaScript kunamzuia mtumiaji kuweka programu zinazoweza kupunguza upenyaji kwa watumiaji wengine

sentensi za MediaWiki	HTML sawa	Matokeo yaliyotolewa
"Kunyua [[chai]], zaidi" Sungura wa Machi alimwambia Alice kwa kina. "Bado sijanywa chochote," Alice alijibu kwa sauti ya kukerwa: "hivyo siwezi kunywa zaidi." "Unamaana kuwa huwezi 'kunywa' kidogo ya hiyo''," alisema Sungura: "ni rahisi sana kunywa '' zaidi '' kuliko kutokunywa chochote."	"Kunwya chai <a href="/wiki/chai" title="chai"> zaidi </ a>," Sungura wa Machi alimwabia Alice kwa kina. </ p> "Bado sijanywa chochote," Alice alijibu kwa sauti ya kukerwa: "hivyo siwezi kunywa zaidi." </ p> "Unamaana kuwa huwezi kunywa kidogo ya hiyo </ i>," alisema Sungura: "ni rahisi sana kunywa zaidi </ i> kuliko kutokunywa chochote." </ p>	"Kunywa chai zaidi zaidi," Sungura wa Machi alimwambia Alice kwa kina. "Sijanywa chochote bado, "Alice alijibu kwa sauti ya kukerwa:" hivyo siwezi kunywa zaidi. ""Unamaana kuwa huwezi kunywa kidogo ya hiyo, "alisema Sungura:" ni rahisi sana kunywa zaidi kuliko kutokunywa chochote. "

(Dondoo kutoka kwa Alice's Adventures in Wonderland kilichoandikwa na Lewis Carroll)

Mfumo wa "WYSIWYG" ("What You See Is What You Get" yaani "Uonacho ndicho upatacho") wa kuhariri Wiki unatumiwa sana na watumiaji kupitia JavaScript au ActiveX ambayo inatafsiri maelekezo yaliyoingizwa kipicha, kama vile "maandishi makubwa" na "maandishi ya mlazo", hadi HTML au makala ya Wiki yanayoambatana. Kwa ule utekelezaji, ishara za toleo jipya la ukurasa uliohaririwa linatolewa na kuwasilishwa kwa Sava kisiri, bila ya mtumiaji kuona kitendo hiki cha kiteknolojia. Hata hivyo, dhibiti za WYSIWYG hazitoi viungo vyote wakati wote kwa makala ya Wiki.

Wiki nyingi zinahifadhi kumbukumbu ya mabadiliko yaliyofanywa kwa kurasa za Wiki, na kila nakala ya Wiki inahifadhiwa. Hii ina maana kuwa waandishi wanaweza kurudia toleo la awali la ukurasa, iwapo italazimu kama kosa limetokea kwenye ukurasa wa wiki. Matekelezo mengi ya Wiki, kwa mfano MediaWiki, yanaruhusu watumiaji kutoa muhtasari wa mabadiliko wakati wanapohariri ukurasa. Haya ni maelezo mafupi yanayotoa muhtasari wa masahihisho. Hauingizwi kwenye makala, lakini huhifadhiwa pamoja na marekebisho ya ukurasa, ili kuruhusu watumiaji kuelezea nini kimefanyika na kwa nini; hii ni sawa na ujumbe wa logi wakati unapofanya mabadiliko kwa mfumo dhibiti wa mabadiliko.

Kuendesha

Katika makala za kurasa nyingi, kwa kawaida kuna idadi kubwa ya viungo vya HyperText na kurasa nyingine. Aina hii ya urambazaji usio sambamba ni wa "kiasili" kwa Wiki kuliko urambazaji uliolainishwa kwa programu. Baada ya hapo, watumiaji wanaweza pia kutengeza idadi yoyote ya kurasa za mwelezo au jedwali la yaliyomo, na mpangilio wa mfuatilio au mpangilio mwingine wowote wanaoupendelea. Hii inaweza kuwa changamoto kuhifadhi, kwa kuwa waandishi wengi wanaandika na kufuta kurasa bila mpangilio maalum. Wiki kwa ujumla hutoa njia zaidi ya moja ya kujamiisha au kuashiria kurasa ili kusaidia katika kudumisha kurasa za mwelezo.

Wiki nyingi zina kipengele cha kuashiria kwa nyuma, ambacho kinaonyesha kurasa zote zinazoshirikishwa na ukurasa husika.

Ni kawaida kwa Wiki kutengeza viashiria kwenda kwa kurasa ambazo hazijaundwa, kama njia ya kuwaalika wengine washiriki wanachojua kuhusu mada mpya katika Wiki.

Kuandamiza na kutengeneza kurasa

Viungo vinaundwa kwa kutumia sentensi maalum, inayoitwa "ruwaza ya viungo" (pia tazama Curie). Mbeleni, Wiki nyingi zilitumia CamelCase kuzipa majina kurasa na kutengeneza viungo. Hivi zinaundwa kwa kuandika maneno kwa herufi kubwa katika kirai na kutoa nafasi iliyopo kati ya maneno (neno "CamelCase" lenyewe ni mfano). Wakati CamelCase hufanya kuunganisha kuwa rahisi sana, pia inapelekea kwenye viungo vinavyoandikwa kwa hali inayokiuka maendelezo sanifu ya maneno. Wiki ambazo zinatumia CamelCase zinatambulika kwa urahisi kwani zina majina kama "TableOfContent" na "BeginnerQuestions."

Inawezekana kwa Wiki kuzifanya nanga hizi za viungo kuonekana kwa kurejesha nafasi kati ya maneno na pia kwa kutumia herufi ndogo. Hata hivyo, uchakataji wa kiungo ili kuboresha usomaji wa nanga unalemezwa kwa kupoteza ujumbe ulio katika herufi kubwa unaosababishwa na udondoshi wa CamelCase. Kwa mfano, "RichardWagner" inapaswa kuonyeshwa kama "Richard Wagner", "MuzikiPendwa" inapaswa kuonyeshwa kama "muziki pendwa". Hakuna njia rahisi kuamua ni herufi kubwa gani inapaswa kubaki ilivyo. Kwa sababu hiyo, Wiki nyingi sasa zina "uunganishi huru" kwa kutumia mabano, na baadhi haziruhusu kutumia CamelCase kwa mpango.

Uaminifu na Usalama

Kudhibiti mabadiliko

Ripoti za historia zinaangazia mabadiliko kati ya hariri mbili za ukurasa.

Wiki kwa ujumla ziliundwa na falsafa ya kuifanya kuwa rahisi kusahihisha makosa, badala ya kuifanya kuwa vigumu kufanya makosa. Hivyo, ingawa Wiki ni sahili, zinatoa njia ya kuthibitisha uhalali wa nyongeza ya hivi karibuni kwa ukurasa. Maarufu sana, katika karibu kila Wiki, ni ukurasa wa "Mabadiliko ya hivi karibuni", orodha maalum inayohesabu hariri za karibuni, au orodha ya hariri zilizofanywa wakati mahsusi. Baadhi ya Wiki zinaweza kuchuja orodha ili kuondoa hariri ndogo zinazotolewa na kuagizwa moja kwa moja kwa kurasa ("bots").

Kutoka logi ya mabadiliko, kazi nyingine zinapatikana katika Wiki: historia ya marekebisho inaonyesha nakala za kurasa za mbeleni na sifa tofauti zinaonyesha mabadiliko kati ya nakala mbili. Kwa kutumia historia ya marekebisho, mhariri anaweza kuona na kurejesha toleo la awali la makala. Vipengele tofauti vinaweza kutumika kuamua kama hii ni muhimu au la. Mtumiaji wa Wiki wa mara kwa mara anaweza kuona tofauti ya hariri zinazoorodheshwa katika ukurasa wa "Mabadiliko ya hivi karibuni" na, ikiwa ni hariri isiyokubalika, angalie historia, na kurejesha hariri ya awali; mchakato huu kwa kiasi umelainishwa, kwa kutegemea programu ya Wiki iliyotumiwa.

Iwapo hariri zisizokubalika zitakosa kuonekana katika ukurasa wa "mabadiliko ya hivi karibuni", baadhi ya Wiki zina injini za ziada kudhibiti yaliyomo. Inaweza kufuatiliwa ili kuhakikisha kwamba ukurasa, au seti ya kurasa, zinahifadhi ubora wake.

Mtu aliye tayari kudumisha kurasa ataonywa kuhusu mabadiliko kwenye kurasa, itamruhusu kuthibitisha uhalali wa nakala mpya haraka.

Kutafuta

Wiki hutoa mara nyingi hutafuta anwani kutafuta, na wakati mwingine makala kamili. Utafutaji zaidi hutegemea iwapo injini Wiki inatumia hifadhidata. Kupatikana kwa hifadhidata zilizopewa nambari ni muhimu kwa upatikanaji wa haraka katika Wiki kubwa.

Wakati mwingine injini za utafutaji data kama vile Google zinaweza kutumika katika Wiki ambayo uwezo wake wa kutafuta ni mdogo ili kupata matokeo sahihi zaidi. Hata hivyo, mwelezo wa injini ya utafutaji unaweza kuwa umepitwa na wakati kama vile (siku, wiki au miezi) kwa tovuti nyingi.

Muundo wa programu

Programu ya Wiki ni aina ya programu shirikishi ambayo inaendesha mfumo wa Wiki, kuruhusu kurasa za mtandao kutengenezwa na kuhaririwa kwa kutumia kivinjari cha kawaida cha mtandao. Kwa kawaida hutekelezwa kama Sava tekelezi ambayo inaendeshwa kwa Sava moja au zaidi za mtandao. Maudhui huhifadhiwa katika mfumo wa faili, na mabadiliko kwa maudhui yanahifadhiwa katika mfumo wa usimamizi hifadhidata wenye uhusiano. Vingine, Wiki za kibinafsi huendeshwa kama programu tekelezi za kujitegemea katika kompyuta moja, kwa mfano: WikidPad.

Uaminifu

Wakosoaji wa mifumo ya wiki inayohaririwa wanasema kwamba mifumo hii inaweza kuharibiwa kwa urahisi, wakati watetezi wanasema kuwa jumuiya ya watumiaji inaweza kupata maudhui yasiyo sahihi na kuyarekebisha. Lars Aronsson, mtaalamu wa mifumo ya takwimu, anatoa muhtasari wa zogo hili kama ifuatavyo:

“

Most people, when they first learn about the Wiki concept, assume that a Web site that can be edited by anybody would soon be rendered useless by destructive input. It sounds like offering free spray cans next to a grey concrete wall. The only likely outcome would be ugly graffiti and simple tagging, and many artistic efforts would not be long lived. Still, it seems to work very well.

”

Usalama

Falsafa ya Wiki nyingi kuruhusu mtu yeyote kuhariri maudhui, haihakikishi kuwa kila mhariri ana nia njema. Uharibifu unaweza kuwa tatizo kuu. Katika Wiki kubwa, kama ile inayoendeshwa na wakfu wa Wikimedia, uharibifu unaweza kukosa kuonekana kwa kipindi kirefu. Wiki kwa hali yake zimo hatarini kutokana na uharibifu wa kimakusudi, unaojulikana kama "habari za kichochezi".

Wiki hupendelea kuchukua mwelekeo mwepesi kwa usalama mkabala na tatizo la uharibifu; kufanya kutengua uharibifu kuwa rahisi kuliko kujaribu kuzuia uharibifu. Wiki kubwa mara nyingi hutumia mbinu za hali ya juu, kama vile 'bots' ambazo hubaini na kurekebisha uharibifu na uendelezi wa JavaScript unaoonyesha herufi zilizoongezwa kwa kila hariri. Kwa njia hii uharibifu unaweza kupunguzwa hadi kiwango kidogo kama vile "uharibifu mdogo" au "uharibifu wa kimzaha", ambapo herufi zilizoongezwa/kuondolewa ni chache, hivyo bots zinakosa kuzitambua na watumiaji hawayapi kipaumbele.

Kiasi cha uharibifu Wiki inaopata inategemea uwazi wa Wiki. Kwa mfano, baadhi ya Wiki zinawaruhusu watumiaji ambao hawaandikishwa, wanaobainishwa na anwani zao za IP kuhariri maudhui, ilhali nyingine zikiruhusu tendo hili kwa watumiaji waliojiandikisha tu. Wiki nyingi zinaruhusu watumiaji ambao hawajajiandikisha kuhariri, lakini watumiaji waliojiandikisha huwa na uwezo zaidi wa kuhariri; kwa Wiki nyingi, kuwa mwanachama ni mchakato rahisi. Baadhi ya Wiki uhitaji usubiri kwa muda fulani wa ziada kabla ya kuruhusiwa kupata zana fulani. Kwa mfano, kwa Wikipedia ya Kiingereza, watumiaji waliojiandikisha wanaweza kuzibadilishia majina kurasa iwapo akaunti zao zimekaa angalau siku nne. Wiki nyingine kama vile Wikipedia ya Kireno hutumia mahitaji ya uhariri badala ya mahitaji ya muda tu, kupeana zana za ziada kwa mtumiaji baada ya kufanya hariri kadhaa kuonyesha uaminifu wake na umuhimu wake kama mhariri.

Kimsingi, Wiki "zisizo wazi" ni salama zaidi na za kuaminika, lakini hukua polepole, wakati Wiki zilizo wazi hukua katika kiwango stedi lakini huwa shabaha rahisi kwa waharibifu. Mfano mwafaka wa jambo hili utakuwa ule wa Wikipedia na Citizendium. Ya kwanza ni wazi mno, inaruhusu mtu yeyote mwenye kompyuta na anayeweza kupata mtandao kuihariri, na kuifanya kukua kwa kasi, ilhali ya pili inahitaji 'jina halisi' la mtumiaji na wasifu wake, na kuathiri ukuaji wa Wiki lakini kujenga karibu mandhari isiyo na uharibifu.

Jamii

Jamii za watumiaji

Jamii nyingi za Wiki ni za binafsi, hasa ndani ya makampuni. Hizo mara nyingi hutumiwa kama nyaraka za ndani za mifumo ya ndani na matekelezo.

Pia kuna WikiNodes ambazo ni kurasa kwa Wiki ambazo zinaelezea kurasa zinazohusiana. Kupangwa kwao ni kama kwa majirani na wajumbe. Wiki jirani ni Wiki ambayo inaweza kujadili maudhui yanayofanana au vinginevyo inaweza kuwa ya manufaa. Wiki mjumbe ni Wiki ambayo inakubali kuachiwa maudhui fulani.

Njia moja ya kupata Wiki zenye maudhui fulani ni kufuata mtandao wa wiki kutoka moja hadi nyingine; njia nyingine kwa mfano ni kufunga safari ya "basi la Wiki": Wikipedia's Tour Bus Stop Majina ya kimtandao yanayoihusisha "Wiki" yanazidi kupata umaarufu katika kusaidia sekta maalum.

Kwa wale ambao wangependa kutengeneza Wiki zao wenyewe, zinapatikana Wiki za umma zinazoitwa "shamba za wiki", na baadhi yake zinaweza kutengeneza Wiki zinazohitaji neno la siri ili kutumia PBwiki, Socialtext, Wetpaint na Wikia ni mifano maarufu ya huduma hii. Kwa habari zaidi, tazama Orodha ya mashamba ya wiki. Kumbuka kwamba mashamba ya Wiki yana matangazo ya biashara katika karibu kila ukurasa.

Wikipedia ya Lugha ya Kiingereza ina idadi kubwa sana ya watumiaji katika mtandao World Wide Web : imo miongoni mwa tovuti kumi zenye watumiaji wengi zaidi. Wiki nyingine kubwa ni pamoja na WikiWikiWeb, Memory Alpha, Wikivoyage, World66 na Susning.nu, hifadhi maarifa ya Kiswidi.

Jamii za utafiti

Wiki ni nyanja za utafiti mwingi. Mikutano miwili ya Wiki ijulikanayo vyema ni:

• Kongamano la Kimataifa la Wiki ("WikiSym"), mkutano unaozingatia sana utafiti wa Wiki na matumizi yake kwa ujumla
• Wikimania, mkutano wa kufanyia utafiti na matumizi ya miradi ya wakfu wa Wikimedia kama vile Wikipedia.

Pia kuna kuna jamii nyingi ndogo za kielimu zinazotumia programu ya Wiki au mbadala wake. 'Upelelezi wa falsafa' wa Wikidot ni moja ya zile zifahamikazo vyema zaidi.

Katika makala ya Aprili 2009 ya gazeti la kitaalamu London Times, mwanafalsafa Martin Kohen alitabiri kwamba mfumo wa 'chini hadi juu' ungekuja kuzidi matarajio ya "maktaba ya maarifa" kama Wikipedia na Wiktionary.

Masomo zaidi

• Mader, Stewart (2007-12-10). Wikipatterns. John Wiley & Sons. ISBN 0470223626.
• Tapscott, Don (2008-04-17). Wikinomics: How Mass Collaboration Changes Everything. Portfolio Hardcover. ISBN 1591841933.
• Leuf, Bo (2001-04-13). The Wiki Way: Quick Collaboration on the Web. Addison-Wesley. ISBN 020171499X.

Viungo vya nje

• Wiki katika JinsiVituVifanyavyoKazi.
• WikiWikiWeb, wiki ya kwanza
• Wikipatterns.com Archived 17 Septemba 2009 at the Wayback Machine. kifaa cha miundo na zisizo miundo, na mwongozo wa wiki kwa hatua kubwa za kufanywa katika kila hatua .
• Kuchunguza na Wiki mahojiano ya Ward Cunningham, na Bill Verners.
• WikiMatrix tovuti ya kulinganisha wiki.