Ujumi

Ujumi (pia: Ujumisia; kwa Kiingereza: Aesthetics) ni tawi la falsafa ambalo huchunguza uzuri, ladha, na matukio mengine ya urembo. Kwa maana pana, inajumuisha falsafa ya sanaa, ambayo huchunguza asili ya sanaa, maana za kazi za sanaa, ubunifu wa kisanii, na kuthamini watazamaji.

Sifa za urembo ni sifa zinazoathiri mvuto wa uzuri wa vitu. Zinajumuisha maadili ya urembo, ambayo yanaonyesha sifa chanya au hasi, kama vile tofauti kati ya uzuri na ubaya.Wanafalsafa hujadili kama sifa za uzuri zina kuwepo kwa lengo au zinategemea uzoefu wa kibinafsi wa watazamaji. Kulingana na maoni ya kawaida, uzoefu wa uzuri unahusishwa na raha isiyopendezwa iliyotengwa na wasiwasi wa vitendo. Ladha ni usikivu wa kibinafsi kwa sifa za urembo, na tofauti za ladha zinaweza kusababisha kutokubaliana juu ya hukumu za urembo.

Kazi za sanaa ni vizalia vya sanaa au maonyesho ambayo kwa kawaida huundwa na binadamu, yanajumuisha aina mbalimbali kama vile uchoraji, muziki, densi, usanifu na fasihi. Ufafanuzi fulani huzingatia sifa zao za asili za urembo, ilhali zingine huelewa sanaa kama kitengo kilichoundwa kijamii. Ufafanuzi wa sanaa na uhakiki hutafuta kubainisha maana za kazi za sanaa. Majadiliano huzingatia vipengele kama vile kazi ya sanaa inawakilisha nini, ni hisia gani inazoonyesha, na dhamira ya msingi ya mwandishi ilikuwa nini.

Nyanja mbalimbali huchunguza matukio ya urembo, kuchunguza dhima zao katika maadili, dini, na maisha ya kila siku pamoja na michakato ya kisaikolojia inayohusika katika uzoefu wa urembo. Urembo linganishi huchanganua mfanano na tofauti kati ya mila kama vile urembo wa Magharibi, Kihindi, Kichina, Kiislam na Kiafrika. Mawazo ya urembo yana mizizi yake katika mambo ya kale lakini yaliibuka tu kama uwanja tofauti wa uchunguzi katika karne ya 18 wakati wanafalsafa walihusika kwa utaratibu na dhana zake za msingi.

Ufafanuzi

Ujumi unachunguza ni aina gani za matukio ya urembo yaliyopo, jinsi watu wanavyoyapitia, na jinsi vitu vinavyoibua. Sehemu hii pia inachunguza asili ya hukumu za uzuri, maana ya kazi za sanaa, na tatizo la uhakiki wa sanaa.Maswali muhimu katika urembo ni pamoja na "Sanaa ni nini?", "Je, hukumu za urembo zinaweza kuwa lengo?", na "Thamani ya urembo inahusiana vipi na maadili mengine?".Sifa moja hutofautisha kati ya mbinu tatu kuu za urembo: uchunguzi wa dhana na hukumu za urembo, uchunguzi wa uzoefu wa urembo na majibu mengine ya kiakili, na uchunguzi wa asili na vipengele vya vitu vya urembo.Kwa maana tofauti kidogo, istilahi aesthetics inaweza pia kurejelea nadharia fulani za urembo au mwonekano mzuri.