Nenda kwa yaliyomo

Rigoberta Menchú

Kutoka Wikipedia, kamusi elezo huru

Makala hii ina dalili ya kutungwa kwa kutegemea programu ya kompyuta kama vile "Google translation" au "wikimedia special:content translation" bila masahihisho ya kutosha. Watumiaji wanaombwa kuchunguza tena lugha, viungo na muundo wake. Wakiridhika na hali yake wanaweza kuondoa kigezo hiki kinachoonekana kwenye dirisha la kuhariri juu ya matini ya makala kwa kutumia alama za {{tafsiri kompyuta}} .

Rigoberta Menchú Tum (Kihispania: [riɣoˈβeɾta menˈtʃu]; alizaliwa 9 Januari 1959) ni mwanaharakati wa haki za binadamu wa K'iche' wa Guatemala, mwanafeministi, na mshindi wa Tuzo ya Amani ya Nobel. Menchú amejitolea maisha yake kutangaza haki za watu wa asili wa Guatemala wakati na baada ya Vita vya Wenyewe kwa Wenyewe vya Guatemala (1960–1996), na kukuza haki za watu wa asili kimataifa.[1]

Mnamo 1992 alipokea Tuzo ya Amani ya Nobel, akawa Balozi wa Nia Njema wa UNESCO, na akapokea Tuzo ya Prince of Asturias mnamo 1998. Menchú pia ni mhusika wa tawasifu ya ushuhuda "I, Rigoberta Menchú" (1983), mwandishi wa kazi ya tawasifu "Crossing Borders" (1998), na ni mada ya maslahi miongoni mwa kazi zingine. Menchú alianzisha chama cha kwanza cha kisiasa cha watu wa asili nchini humo, Winaq, na aligombea urais wa Guatemala mnamo 2007 na 2011 kama mgombea wake.[2]

Rigoberta Menchú alizaliwa katika familia masikini ya asili ya K'iche' Maya huko Laj Chimel, eneo la vijijini katika mkoa wa kaskazini-magharibi wa Guatemala wa El Quiché. Familia yake ilikuwa moja ya familia nyingi za asili ambazo hazikuweza kujikimu kwa vipande vidogo vya ardhi waliobaki nayo baada ya ushindi wa Wahispania wa Guatemala. Mama yake alianza kazi yake kama mkunga akiwa na umri wa miaka kumi na sita na aliendelea kutumia mimea ya kitamaduni ya dawa hadi alipouawa akiwa na umri wa miaka 43. Baba yake alikuwa mwanaharakati mashuhuri wa haki za wakulima wa asili huko Guatemala. Wazazi wake wote wawili walihudhuria kanisa la Kikatoliki mara kwa mara, lakini mama yake alibaki akiwa na uhusiano na hali yake ya kiroho ya Maya na utambulisho wake. Anaamini katika mafundisho mengi ya Kanisa Katoliki, lakini ushawishi wa mama yake wa Maya pia ulimfundisha Menchú umuhimu wa kuishi kwa upatano na asili na kuhifadhi utamaduni wake wa Maya. Menchú anajiona kuwa mchanganyiko kamili wa wazazi wake wote wawili.[3]

Mnamo 1979–80, kaka yake Menchú, Patrocinio, na mama yake, Juana Tum Kótoja, walitekwa nyara, kuteswa kikatili na kuuawa na Jeshi la Guatemala. Baba yake, Vicente Menchú Perez, alikufa katika Uchomaji wa Balozi wa Uhispania wa 1980, ambao ulitokea baada ya wapiganaji wa mijini kuchukua mateka na kushambuliwa na vikosi vya usalama vya serikali. Mnamo Januari 2015, Pedro García Arredondo, kamanda wa zamani wa polisi wa Jeshi la Guatemala ambaye baadaye alihudumu kama mkuu wa Polisi wa Kitaifa ambayo sasa imekufa (Policía Nacional, PN), alihukumiwa kwa jaribio la mauaji na uhalifu dhidi ya ubinadamu kwa jukumu lake katika shambulio la balozi; Arrendondo pia alikuwa amehukumiwa hapo awali mnamo 2012 kwa kuamuru kutoweka kwa nguvu kwa mwanafunzi wa agronomia Édgar Enrique Sáenz Calito wakati wa mzozo wa muda mrefu wa ndani wa kijeshi wa nchi hiyo.[4]

Mnamo 1984, kaka mwingine wa Menchú, Victor, aliuawa kwa risasi baada ya kujisalimisha kwa Jeshi la Guatemala, kutishiwa na wanajeshi, na kujaribu kutoroka.

Mnamo 1995, Menchú alimuoa Ángel Canil, Mguatemala, katika sherehe ya Maya. Walikuwa na harusi ya Kikatoliki mnamo Januari 1998; wakati huo pia walimzika mtoto wao wa kiume Tz'unun ("hummingbird" kwa K’iche’ Maya), ambaye alikuwa amekufa baada ya kuzaliwa kabla ya wakati wake mnamo Desemba. Walimudu asili mtoto wa kiume, Mash Nahual Ja' ("Roho ya Maji").

Menchú aliangaziwa sana katika filamu ya dokumentari ya 1983 "When the Mountains Tremble," iliyoongozwa na Newton Thomas Sigel na Pamela Yates.[5]

Anaishi na familia yake katika manispaa ya San Pedro Jocopilas, Idara ya Quiché, kaskazini-magharibi mwa Jiji la Guatemala, katika moyo wa watu wa Kʼicheʼ. Kufuatia mapinduzi ya kijeshi yaliyoanza na kuondolewa kwa Rais Jacobo Arbenz huko Guatemala mnamo 1954 kwa mpango wa CIA, mapinduzi ya Cuba ya 1959, na kujitolea kwa Che Guevara kuunda Vietnam nyingi kadri awezavyo, Marekani ilihamia kuruhusu na mara nyingi kuunga mkono utawala wa kimabavu kwa jina la usalama wa kitaifa. Vita vya Wenyewe kwa Wenyewe vya Guatemala vilidumu kutoka 1962 hadi 1996 na vilichochewa na ukosefu wa usawa wa kijamii, kiuchumi, na kisiasa. Inakadiriwa watu 250,000 waliuawa, wakiwemo desaparecidos 50,000, na mamia ya maelfu ya watu waliokimbia makazi yao, iwe kwa mikono ya vikosi vya jeshi au raia waliopewa silaha wanaojulikana kama Patrullas de Autodefensa Civil (Doria za Ulinzi wa Kiraia).[6] Hili liliwafanya watu wawe na woga kwani kuwaweka silaha raia, achilia mbali Wahindi, haikuwa jambo la kawaida sana huko Guatemala na, kwa kweli, ilikuwa haramu kulingana na katiba ya nchi hiyo.[7][8][9][10][11]

Marejeo

[hariri | hariri chanzo]
  1. ↑ "UPI Almanac". United Press International. 9 Januari 2020. Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 15 Januari 2020. Iliwekwa mnamo 15 Januari 2020. … Guatemalan activist/Nobel Peace Prize laureate Rigoberta Menchu in 1959 (age 61){{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  2. ↑ Dulfan, Isabel (2015). Indigenous Feminist Narratives. doi:10.1057/9781137531315. ISBN 978-1-349-50686-6.
  3. ↑ ""Rigoberta Menchú." Encyclopedia of World Biography Online, Gale, 1998. Gale in Context: Biography". Iliwekwa mnamo 27 Septemba 2019.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  4. ↑ "Meet Nobel Peace laureate Rigoberta Menchú Tum, Nobel Women's Initiative". Nobel Women's Initiative (kwa American English). Iliwekwa mnamo 2019-11-21.
  5. ↑ "Rigoberta Menchú Tum – Biographical". Nobelprize.org. 2013. Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 29 Agosti 2008. Iliwekwa mnamo 16 Septemba 2013.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  6. ↑ "Pedro García Arredondo". TrialInternational.org (kwa American English). Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2019-10-31. Iliwekwa mnamo 2019-11-21.
  7. ↑ "Rigoberta Menchu | Kanopy". ualberta.kanopy.com. Iliwekwa mnamo 2019-11-21.
  8. ↑ "University of Alberta Libraries". ezpa.library.ualberta.ca. Iliwekwa mnamo 2019-12-07.
  9. ↑ Grandin, Greg. "Rigoberta Menchú Vindicated". The Nation. Ilihifadhiwa kwenye nyaraka kutoka chanzo mnamo 2019-04-09. Iliwekwa mnamo 27 Novemba 2017.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
  10. ↑ "Guatemala: Former police chief convicted in 1980s disappearance case". Amnesty Intertional. 2012-08-22. Iliwekwa mnamo 2022-01-18.
  11. ↑ "#IWD2019 –Rigoberta Menchú Tum". Multimedia Centre (kwa Kiingereza (Uingereza)). Iliwekwa mnamo 2019-10-09.
Makala hii kuhusu mwanasiasa fulani bado ni mbegu.
Je, unajua kitu kuhusu Rigoberta Menchú kama wasifu wake, habari za maisha au kazi yake?
Labda unaona habari katika Wikipedia ya Kiingereza au lugha nyingine zinazofaa kutafsiriwa?
Basi unaweza kuisaidia Wikipedia kwa kuihariri na kuongeza habari.
Rudishwa kutoka "https://sw.wikipedia.org/w/index.php?title=Rigoberta_Menchú&oldid=1416656"