Kanuni za fiqhi ya Kiislamu

Makala hii ni sehemu ya shindano la kuandika makala za Uislamu kupitia Wiki Loves Ramadan 2025.

Sehemu ya mfululizo wa makala juu ya Uislamu

Imani na ibada zake

Umoja wa Mungu Manabii Misahafu Malaika Uteule Kiyama Nguzo za Kiislamu Shahada • Swalah • Saumu Hija • Zaka

Waislamu muhimu

Muhammad Abu Bakr • Ali Ukoo wa Muhammad Maswahaba wa Muhammad Mitume na Manabii katika Uislamu

Maandiko na Sheria

Azif • Qur'an • Sunnah • Hadithi Wasifu wa Muhammad Sharia Elimu ya Sheria za Kiislamu • Kalam

Historia ya Uislamu

Historia Sunni • Shi'a • Kharijiya • Rashidun • Ukhalifa • Maimamu

Tamaduni za Kiislamu

Shule • Madrasa Tauhidi • Falsafa • Maadili Sayansi Sanaa • Ujenzi • Miji Kalenda • Sikukuu Wanawake Viongozi • Siasa Uchumi Umma • Itikadi mpya • Sufii

Tazama pia

Uislamu na dini nyingine Hofu ya Uislamu

Kanuni za fiqhi ya Kiislamu (kwa Kiarabu: أصول الفقه; =ʾUṣūl al-Fiqh) ni misingi ya kitamaduni ya kimetodolojia inayotumika katika fiqhi ya Kiislamu kwa ajili ya kupata hukumu za sharia (sheria ya Kiislamu).

Nadharia ya kitamaduni ya fiqhi ya Kiislamu inaeleza jinsi maandiko matakatifu (Qurani na hadith) yanavyopaswa kufasiriwa kwa mtazamo wa kiisimu na kimfasaha. Pia inajumuisha mbinu za kuthibitisha uhalali wa hadith na kutambua wakati ambapo nguvu ya kisheria ya kifungu fulani cha maandiko ime batilishwa na kifungu kilichoteremshwa baadaye. Mbali na Qurani na hadith, nadharia ya jadi ya fiqhi ya Sunni hutambua vyanzo vya pili vya sheria: makubaliano ya wanazuoni (ijmaʿ) na kipimo cha kulinganisha (qiyas). Hivyo basi, hutathmini matumizi na mipaka ya qiyas, pamoja na thamani na mipaka ya ijmaʿ, sambamba na kanuni nyingine za kimetodolojia ambazo baadhi hukubalika tu na madhehebu fulani ya sheria (madhahib). Mbinu hii ya ufasiri wa sheria hukusanywa chini ya dhana ya ijtihad, yaani juhudi za mwanazuoni kutoa hukumu kuhusu swali fulani. Nadharia ya fiqhi ya Shia wa Tanasheri (Twelver Shia) inafanana na ile ya Sunni kwa kiasi kikubwa, lakini ina tofauti kama vile kutambua akili (ʿaql) kama chanzo cha sheria badala ya qiyas, na kupanua dhana ya hadith na sunnah kujumuisha mapokeo ya Maimamu Kumi na Wawili.

Etimolojia

Uṣūl al-fiqh ni muungano wa majina mawili ya Kiarabu: uṣūl na fiqh. Uṣūl maana yake ni mizizi au msingi. Wengine husema uṣūl, wingi wa aṣl, humaanisha rājih (kile kilicho na uzito zaidi). Pia ina maana ya qā’idah (kanuni), ambayo ni matumizi ya dhana hiyo katika maisha ya kawaida. Kwa mfano: "kila sentensi lazima iwe na kitenzi" ni kanuni ya sarufi. Fiqhi kisemantiki hurejelea maarifa, uelewa wa kina au ufahamu. Katika muktadha wa sheria ya Kiislamu, humaanisha elimu ya fiqhi ya kitamaduni.

Muhtasari

Wanazuoni wa jadi walishikilia kwamba akili ya binadamu ni zawadi kutoka kwa Mungu na inapaswa kutumika ipasavyo. Hata hivyo, waliamini kuwa matumizi ya akili peke yake hayatoshi kutofautisha baina ya haki na batili, na kwamba hoja za kiakili lazima zichukue maudhui kutoka kwenye maarifa ya kiroho yaliyofunuliwa katika Qurani na kupitia sunnah ya Mtume Muhammad.